Binsweki ya Kyese ya Dibuta

Beno Solula ti Bana na Beno Mambu ya Metala Kuvukisa Nitu

Alicia, * yina kele toko ketuba nde: “Bantangu yankaka mu kewaka mpusa ya kuzaba mambu mingi ya metala kuvukisa nitu, kansi mu keyindulaka nde kana mu yula bibuti na mono bangyufula, bo tayindula nde mu mekudikotisa na nzila mosi ya mbi.”

Inez, mama ya Alicia, ketuba nde: “Mu kezolaka kufonga ti mwana na mono ya nkento mpi kusolula ti yandi mambu ya metala kuvukisa nitu, kansi yandi kevandaka ti mambu mingi ya kusala. Yo kevandaka mpasi na kuzwa ntangu ya kusolula ti yandi.”

BUBU yai, mambu ya metala kuvukisa nitu kele bisika yonso​—na TV, na bafilme, mpi na bapiblisite. Yo kemonana nde kisika mosi kaka yina bantu kewaka nsoni na kutubila dyambu yai kele na masolo yina bibuti ketaka ti bana. Toko mosi ya Canada na zina ya Michael ketuba nde: “Mu kezola nde bibuti kuzaba nde yo kele mpasi mpi nsoni na kusolula ti bo mambu ya metala kuvukisa nitu. Yo kevandaka pete na kusolula yo ti nduku mosi.”

Mbala mingi, bibuti mpi kevandaka ti keti-keti na kutubila dyambu yai kaka bonso bana. Na mukanda na yandi Au-delà de la grande discussion (Kingelesi) Debra W. Haffner, nkento mosi ya kepesaka malongi na mambu ya metala mavimpi, ketuba nde: “Bibuti mingi mesongaka mono nde bo sumbilaka mwana na bo buku mosi ya ketubilaka mambu ya kuvukisa nitu to ya puberté (nsungi yina kenataka na butoko), ebuna bo tulaka yo na suku na yandi, mpi bo tubilaka yo dyaka ve.” Haffner ketuba nde ngindu ya bo pesaka mwana kele pwelele: “Beto kezola nde nge zaba mambu ya metala nitu na nge mpi kuvukisa nitu, kansi beto kezola ve kusolula dyambu yai ti nge.”

Kana nge kele kibuti, nge fwete tadila mambu mutindu yankaka. Ya kyeleka, yo kele mfunu mingi nde nge solula ti bana na nge mambu ya metala kuvukisa nitu. Beto tadila bikuma tatu:

1. Bantu mesobaka ntendula ya kuvukisa nitu. James, yina kele ti bamvula 20, ketuba nde: “Ntangu yai bantu ketendulaka dyaka ve kuvukisa nitu na mutindu ya bo vandaka kusala yo ntete, disongidila kuvukisa nitu na kati ya bakala ti nkento. Bubu yai, bantu kevukisaka nitu na munoko, na kinama ya kunenina, to bo kesalaka cybersexe (kusolula masolo ya metala kuvukisa nitu na Internet), mpi nkutu ‘sextos’ (kutinda na nzila ya telefone bafoto ya kemonisa bantu kinkonga).”

2. Kukonda ntembe banda na buleke na bo bantu tazabisa bana na beno mambu ya luvunu. Mama mosi na zina ya Sheila ketuba nde: “Bo tawa mambu ya metala kuvukisa nitu na ntangu bo takota nzo-nkanda, mpi bo tavanda ve ti dibanza yina nge kezola nde bo vanda ti yo.”

3. Bana na beno kele ti bangyufula ya ketadila kuvukisa nitu, kansi ntembe kele ve nde bo tayantika ve kusolula yo ti beno. Ana, leke mosi ya Brésil ya kele ti bamvula 15 ketuba nde: “Na kutuba ya mbote, mu mezaba ve mutindu ya kuyantika disolo ti bibuti na mono na mambu ya metala kuvukisa nitu.”

 Ya kyeleka, kusolula ti bana na beno mambu ya metala kuvukisa nitu kele na kati ya mukumba yina Nzambi mepesaka beno bibuti. (Efezo 6:4) Yo kele kyeleka nde, yo lenda vanda nsoni sambu na beno mpi sambu na bo. Kansi, na ndambu yankaka, baleke mingi kendima dibanza ya Danielle, ya kele ti bamvula 14, yina kutubaka nde: “Beto kezolaka nde bibuti na beto kulonga beto mambu ya metala kuvukisa nitu, kansi ve longi mosi buna to programe mosi ya TV.” Ebuna, nki mutindu beno lenda solula ti bana na beno dyambu yai ya mfunu, ata yo lenda vanda nsoni? *

Na Kutadila Mvula na Bo

Bana keyantikaka kuwa mambu ya metala kuvukisa nitu na bumwana mpenza, katula kaka kana bo kezingaka ve na kati ya bantu. Dyambu ya kepesa mpasi mingi kuluta kele nde na “bilumbu ya nsuka” yai, ‘mbi ya bantu ya mbi kekwisa mingi.’ (2 Timoteo 3:1, 13) Yo kele mawa na kumona nde bambuta keladisaka bana mingi na kingolo-ngolo.

Yo yina, yo kele mfunu nde beno yantika na kulonga bana na beno ntangu bo kele ntete bana ya fyoti. Mama mosi ya Allemagne, na zina ya Renate, ketuba nde: “Kana beno vingila tii kuna bo tayantika kukuma batoko, bo lenda zola ve kusolula ti beno na pwelele yonso, sambu na mambu ya mpasi yina bana kekutanaka ti yo na puberté.” Dyambu ya mfunu kele ya kupesa bana bansangu yina mefwana na mvula na bo.

Sambu na bana yina mekota ntete ve nzo-nkanda: Beno sala ngolo na kulonga bo bazina ya binama ya kuvukisila nitu, mpi beno bula munsonso nde ata muntu mosi ve fwete simba binama yina. Mama mosi ya Mexique, na zina ya Julia, ketuba nde: “Mu yantikaka kulonga mwana na mono ya bakala ntangu yandi vandaka ti bamvula tatu. Sambu mu vandaka kuzaba nde balongi, bandesi, to bana yankaka ya bambuta lendaka kusala yandi mbi, yo vandaka kuyangisa mono mingi. Yo vandaka kulomba nde yandi zaba mutindu ya kuditanina na banzenza.”

MEKA DYAMBU YAI: Beno longa mwana na beno na kubuya na ngolo yonso kana muntu mosi kesosa kusakana ti binama na yandi ya kuvukisila nitu. Mu mbandu, beno lenda longa mwana na beno na kutuba nde: “Bikisa mono! Mu tafunda nge!” Beno ndimisa mwana na beno nde yo kele mfunu nde yandi funda ntangu yonso, ata kana muntu yango kesila na kupesa yandi bakado to ketitisa yandi. *

Sambu na bana yina kele na ekole primaire: Beno sadila bamvula yai bonso dibaku ya kusadisa mwana na beno na kukuma malembe-malembe ti nzayilu mingi. Tata mosi na zina ya Peter ketuba nde: “Na ntwala ya kusolula, beno sosa kuzaba mambu yina bo mezaba dezia mpi kana bo kezola kuzaba mambu mingi. Beno pusa bo ve na ngolo na kusolula ti beno. Kana beno kelutisa mbala na mbala ntangu ti bana na beno, ntembe kele ve nde beno takuma kusolula ti bo kukonda mpasi.”

MEKA DYAMBU YAI: Na kisika ya kusolula ‘bangunga mingi’ na mbala mosi, beno solulaka mbala na mbala masolo ya nkufi. (Kulonga 6:6-9) Kana beno sala mutindu yai, beno tapesa bo ve bansangu mingi-mingi kaka na mbala mosi. Dyaka, na ntangu bo keyela, bo tabaka bansangu ya bo kele na yo mfunu na kuwakana ti mvula na bo.

Sambu na batoko: Yai kele ntangu ya kusadisa bana na beno na kuvanda ti nzayilu ya mefwana ya ketadila kuvukisa nitu. Ana, ya kele ti bamvula 15 mpi ya beto tubilaka na ntwala ketuba nde: “Bana ya babakala ti ya bankento ya ekole na mono kevukisaka dezia nitu. Mu keyindula nde Mukristu fwete vanda ti nzayilu ya mefwana ya dyambu yai. Ata yo kevandaka nsoni mingi na kutubila mambu ya metala kuvukisa nitu, yo kele dyambu mosi ya mono fwete zaba.” *

Lukebisu: Batoko lenda vanda ti keti-keti na kuyula bangyufula sambu bo lenda wa boma nde bibuti tabakila bo bangindu ya mbi nde bo kesala dyambu mosi ya mbi. Yai kele dyambu yina tata mosi na zina ya Steven kubakisaka. Yandi ketuba nde: “Mwana na beto kukumaka ti keti-keti sambu na kutubila mambu ya metala kuvukisa nitu. Kansi, na nima beto bakisaka nde yandi vandaka kuyindula nde beto kebakila yandi bangindu ya mbi. Beto zabisaka yandi na pwelele nde beto vandaka ve  kusolula masolo yai sambu beto vandaka kubakila yandi bangindu ya mbi na dyambu mosi buna; kansi beto vandaka kaka ti mpusa ya kuzikisa nde yandi vandaka ya kuyilama sambu na kununga bupusi ya mbi yina kuvandaka na nzyunga na yandi.”

MEKA DYAMBU YAI: Na kisika ya kuyula mwana na beno ya toko bangyufula ya pwelele na dyambu mosi ya sikisiki ya metala kuvukisa nitu, beno yula yandi mutindu banduku na yandi ya nzo-nkanda ketadilaka dyambu yango. Mu mbandu, beno lenda tuba nde: “Bubu yai bantu mingi keyindulaka nde kuvukisa nitu na munoko kele mpenza ve kuvukisa nitu. Keti bana ya nzo-nkanda na beno keyindulaka mutindu yai?” Ntembe kele ve nde bangyufula ya mutindu yai tapusa mwana na beno ya toko na kukangudila beno ntima na yandi mpi na kumonisa mabanza na yandi.

Beno Nunga Nsoni

Ya kyeleka, kusolula ti bana ti beno mambu ya metala kuvukisa nitu kele mukumba mosi ya mpasi mingi yina beno kele na yo. Kansi, yo mefwana mpenza nde beno sala bikesa. Mama mosi na zina ya Diane ketuba nde: “Na nima ya bamvula, nsoni kevandaka dyaka mingi ve, mpi kusolula ti mwana na beno mambu ya metala kuvukisa nitu lenda kuma dibaku ya kukumisa bangwisana na beno ngolo.” Steven, yina beto tubilaka na ntwala, kendima dyambu yai. Yandi ketuba nde: “Yo kekumaka pete na kusolula mambu ya nsoni bonso kuvukisa nitu kana beno kele ti kikalulu ya kutubila pwelele mambu yonso ya kebasika na dibuta na beno.” Yandi keyika nde: “Nsoni yango kemanaka ve kimakulu, kansi kusolula na pwelele yonso kele mfunu sambu Bakristu kuvanda ti luzingu ya dibuta ya kyese.”

[Noti na Nsi ya Lutiti]

[Lupangu ya kele na lutiti 14]

KUDIYULA NDE . . .

Tanga mambu yai ya melanda yina baleke ya bansi mingi metuba, mpi na nima kudiyula bangyufula ya kelanda.

• “Bibuti na mono kesongaka mono na kutanga masolo ya ketubilaka mambu ya metala kuvukisa nitu, mpi na nima kusolula ti bo kana mu kele ti bangyufula. Kansi, mu kezolaka nde bo tubila yo mbala mingi.”​—Ana, Brésil.

Sambu na nki nge keyindula nde yo kele mfunu na kusuka ve kaka na kupesa mwana na nge mukanda ya ketubila mambu ya metala kuvukisa nitu?

• “Mu mezaba mambu mingi ya ketubilaka mutindu ya mbi yina bantu kevukisaka nitu​—mambu yina mu keyindula nde tata na mono mezaba ve. Yandi tayituka mingi kana mu yula yandi bangyufula sambu na mambu yango.”​—Ken, Canada.

Sambu na kusolula ti nge mambu yina keyangisaka yandi, mwana na nge lenda wa boma ya inki?

• “Nsukansuka, ntangu mu zwaka kikesa ya kuyula bibuti na mono ngyufula mosi ya metala kuvukisa nitu, bo yulaka mono ngyufula yai bonso nde bo vandaka kunganina mono, ‘Sambu na nki nge keyula ngyufula yina? Keti nge mesala dyambu mosi?’”​—Masami, Japon.

Kana mwana na nge meyula nge ngyufula na mambu ya metala kuvukisa nitu, inki mutindu mambu ya nge kesala lenda kangula to kukanga nzila sambu beno solula dyaka na bilumbu kekwisa?

• “Kima ya lenda sadisa mono kele nde bibuti na mono kundimisa mono nde ntangu bo vandaka ti mvula na mono, bo vandaka kuyula bangyufula ya mutindu mosi mpi nde yo kele mbi ve nde mono mpi kuyula bangyufula yai.”​—Lisette, France.

Inki mutindu nge lenda sadisa mwana na nge na kuwa ve nsoni sambu na kusolula ti nge mambu ya metala kuvukisa nitu?

• “Mama vandaka kuyula mono bangyufula ya metala kuvukisa nitu, kansi na ndinga ya mbote. Mu keyindula nde yo kele mfunu. Nge lenda tuba kukonda kudiwa bonso nde bo kesambisa nge.”​—Gerald, France.

Ndinga ya nki mutindu nge kesadilaka ntangu nge kesolulaka ti mwana na nge mambu ya metala kuvukisa nitu? Keti yo kelomba nde nge sala bansoba?