Mwa Ku Fumanela Tabo Mwa Lubasi

Mu Ambolange ni Bana ba Mina ka za Somano

Kalibe, * wa libizo la Alicia, u bulela kuli: “Ka linako ze ñwi ni tabelanga feela ku ziba litaba za somano, kono ni ikutwa kuli haiba ni buza bashemi ba ka, ba ka nahana kuli ni ikenyize mwa muzamao o maswe.”

Bo mahe Alicia, ba ba bizwa bo Inez, ba bulela kuli: “Haki mo ni latela ku buhisana ni mwanaka wa musizana ka za somano, kono u patehile hahulu ku za hae. Ni palelwanga ku fumana nako ya lukuluhile.”

KACENU, maswaniso ni litaba za somano li fumaneha kai ni kai—fa mazimumwangala, mwa mafilimu, ni mwa lika ze fundotwa. Ku bonahala kuli ki bashemi ni bana ba bona feela ba ba sa ambolisanangi litaba za somano. Mutangana wa kwa Canada ya bizwa Michael u bulela kuli, “Ni lakaza kuli kambe bashemi ba ziba maswabi e lu banga ni ona ha lu ambola ni bona litaba za somano. Ku bunolo ku ambola litaba ze cwalo ni mulikani.”

Sina feela bana ba bona, bashemi hañata ba palelwanga ku kalisa ku ambola ka za somano. Muluti ya bizwa Debra W Haffner, na ñozi litaba ze latelela mwa buka ya hae ye bizwa Beyond the Big Talk: “Bashemi ba bañata ne ba ni bulelezi kuli ne ba lekezi bana ba bona buka ye ambola za somano kamba za ku lusa ni ku i beya mwa muzuzu wa banana, mi ni kamuta ha ba si ka nyakisisa buka yeo ni bana ba bona.” Bo Haffner ba bulela kuli, banana ba zibanga kuli ze ba talusa bashemi ki kuli, “Lu bata kuli mu zibe litaba ze ama mubili wa mina ni litaba za somano, ha lu tabelangi feela ku ambola ni mina litaba ze cwalo.”

Haiba mu bashemi, mu tokwa ku ambolanga ni bana ba mina litaba za somano. Kaniti, ki kwa butokwa hahulu kuli mina bashemi mu ambolange ni bana ba mina litaba za somano. Ha mu nyakisise mabaka a malalu ha mu swanela ku ezanga cwalo:

1. Mubonelo wa lifasi ka za somano u cincize. James, mutangana wa lilimo ze 20 u li, “Batu ha ba saa nga kuli somano i swanela ku eziwa feela ki bo muuna ni musali ba ba nyalani. Mazazi a, se ku na ni somano ya mwahanu, somano ya mwa muñopyana, somano ya ka ku ñolelana mashango ka ku itusisa Intaneti kamba ka mawaile.”

2. Bana ba mina mwendi ba ka utwa litaba za buhata ka za somano ha ba sa li ba banyinyani. Me wa libizo la Sheila u bulela kuli, “Banana ba sa kalisa feela sikolo ba ka utwa litaba za somano mi ha ba na ku ba ni mubonelo o mu bata kuli ba be ni ona.”

3. Bana ba mina ba na ni lipuzo ka za somano kono mwendi ha ba na ku mi buza. Musizana ya bizwa Ana ya pila kwa Brazil u bulela kuli, “Ku bulela feela niti, ha ni zibi mo ni kona ku kaliseza puhisano ni bashemi ba ka ye ama somano.”

 Kaniti, ku ambola ni bana ba mina za somano ki buikalabelo bo mu filwe ki Mulimu ka ku ba mushemi. (Maefese 6:4) Ki niti, mina ni bana ba mina mwendi ha mu na ku lukuluha ku ambola litaba za somano. Kono mikulwani ba bañata ba lumelelana ni za bulela Danielle wa lilimo ze 14, kuli, “Lu bata ku ituta litaba za somano ku zwelela kwa bashemi ba luna—isiñi ku zwelela ku bo muluti, kamba fa mazimumwangala.” Mu kona ku ambola cwañi ni bana ba mina ka za taba ya butokwa ye, kono hape ili ye taata? *

Mu Lute Bana ba Mina Litaba za Somano ze ba Swanela ku ziba ku Likana ni fo ba Kuma

Banana ba kalisanga ku utwa litaba za somano inze ba sa li ba banyinyani konji haiba ba pila ba nosi. Nto ye maswe ni ku fita ki ya kuli mwa “mazazi a maungulelo” a, batu ba lunya ba zwezipili “mwa bumaswe.” (2 Timotea 3:1, 13) Ka bumai, batu ba bahulu ba somananga ni banana.

Kacwalo, ki kwa butokwa kuli mu kalise ku luta bana ba mina ha ba sa li ba banyinyani. Me wa kwa Germany ya bizwa Renate u li, “Haiba mu libelela kuli mu ka luta bana ba mina ha ba ka sutelela kwa ku nonoboka, mwendi ha ba na ku lukuluha ku ambola ni mina bakeñisa maswabi a tiswa ki taba ya kuli se ba lusa.” Sa butokwa ki ku luta bana ba mina litaba zee ba swanela ku likana ni fo ba kuma.

Ha mu ambola ni banana ba ba si ka kalisa kale sikolo: Mu ba lute mabizo tenyene a njenje, mi mu koñomeke kuli ha ku na mutu ya swanela ku swala kwa lilama zeo. Me ya pila kwa Mexico wa libizo la Julia u bulela kuli, “Ne ni kalisize ku luta mwanaka wa mushimani inze a na ni lilimo ze talu. Ne ku ni bilaeza hahulu ku ziba kuli baluti, baleli, kamba banana ba ba hulile ba kona ku sinya mwanaka. Mwanaka na tokwa ku ziba mwa ku isileleleza kwa batu ba ba kona ku mu sinya.”

MU LIKE MUEZEZO WO: Mu lute mwanaa mina ku hananga haiba mutu a lika ku bapalisa njenje ya hae. Ka mutala, mwa kona ku luta mwanaa mina ku bulelanga kuli: “Ni tuhele! Ni yo ku biha!” Mu taluseze mwanaa mina kuli a bihange mutu ufi kamba ufi ya lika ku swala njenje ya hae—nihaikaba kuli mutu yo u mu sepisa ku mu fa limpo kamba wa mu bemba. *

Ha mu ambola ni banana ba ba kena sikolo sa praimari: Mu ekeze kwa zibo ya mwanaa mina hanyinyani-hanyinyani ha sa li kwa sikolo sa praimari. Ndate ya bizwa Peter u akaleza kuli, “Mu lemuhe pili ze ba ziba bana ba mina mu si ka ambola kale ni bona. Mu si ke mwa ba hapeleza ku ambola. Ku kona ku ba bunolo ku ambola litaba za somano haiba kuli mwa tandanga nako ye ñata ni bana ba mina.”

MU LIKE MUEZEZO WO: Ku fita ku ambola ni bana ba mina litaba ze ka nako ye telele hahulu, nako ni nako mu ambolange ni bona ka bukuswani. (Deuteronoma 6:6-9) Ha mu ka ezanga cwalo ha mu na ku imezanga bana ba mina ka litaba ze ñata-ñata. Ku zwa fo, bana ba mina ha ba nze ba hula, ba ka ziba litaba ze ba tokwa ku likana ni fo ba kuma.

Ha mu ambola ni banana ba ba sa nonoboka: Nako ya sa nonoboka mwanaa mina ki yona nako ye nde hahulu ya kuli a zibe litaba ze ñata ka za somano. Ana, wa lilimo ze 15 ya bulezwi kwa makalelo a taba ye, u bulela kuli, “Bashimani ni basizana be ni kena ni bona sikolo ki kale ba kalisa ku eza bunyazi. Ni ikutwa kuli ka ku ba Mukreste, ni tokwa ku ziba litaba ze ñata ka za taba ye. Nihaike kuli ku taata ku ambola litaba za somano, ni swanela ku ba ni liseli ka za litaba ze cwalo.” *

Mamela: Banana ba ba sa nonoboka ba kona ku palelwa ku buza lipuzo bakeñisa kuli ba saba kuli bashemi ba bona ba ka nahana kuli ba ikenyize mwa muzamao o maswe. Kona mwa na lemuhezi ndate yo muñwi ya bizwa Steven. U bulela kuli, “Mwanaa luna na sa latangi ku ambola litaba za somano. Kono hamulaho wa nako lwa to lemuha kuli mwanaa luna na ikutwa kuli ne lu kakanya muzamao wa hae. Ne lu mu bulelezi ka ku utwahala kuli  mulelo wa luna wa ku ambolisana ni yena litaba ze cwalo ne si wa kuli lu kakanya muzamao wa hae; kono ne lu bata feela ku mu tusa ku tiyela miinelo ye maswe ye kona ku mu kenya mwa muzamao o maswe.”

MU LIKE MUEZEZO WO: Ku fita ku buzaka mwanaa mina lipuzo ze ama taba ye ñwi ye ama somano, mu mu buze ze ba bulelanga ba kena ni bona sikolo ka za somano. Ka mutala, mwa kona ku bulela kuli: “Batu ba bañata kacenu ba nahana kuli somano ya mwahanu haki somano luli. Kana be u kena ni bona sikolo kona mo ba nahanela?” Lipuzo ze cwalo li kona ku tahisa kuli mwanaa mina a lukuluhe ku bulela maikuto a hae.

Ku Tula Butata Bwa ku Utwa Maswabi

Ku si na ku kakanya, ku ambola ni bana ba mina za somano ku kona ku ba buikalabelo bo bu taata. Kono ku na ni ze nde ze ka zwa mwa buikatazo bwa mina. Me ya bizwa Diane u bulela kuli, “Hamulaho wa nako, ku ambolisana ni mwanaa mina ha ku sa na ku ba taata mi ku buhisana ni yena za somano ku kona ku mi swalisanisa hahulu.” Bo Steven, ba ba bulezwi kale ba lumelelana ni manzwi ao. Ba li, “Ku kona ku ba bunolo hahulu ku ambola litaba ze taata ze cwale ka za somano haiba lu ba ni mukwa wa ku lukuluha ku buhisananga taba ifi kamba ifi ye kona ku zuha mwa lubasi.” Ba zwelapili ba li: “Maswabi haa na ku felelela, kono ku ambolisana ka ku lukuluha ki kwa butokwa hahulu mwa lubasi lwa Sikreste lo lu tiile.”

[Litaluso za kwatasi]

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 32]

MU KONA KU ALABA CWAÑI?

Mu bale litaba ze ba bulezi ba banca mwa lifasi kaufela, mi mu alabe lipuzo ze zamaelela ni litaba ze.

• “Bashemi ba ka ba ni bulelelanga ku bala litaba za somano ni kuli ha se ni felize ni ambole ni bona haiba ni na ni lipuzo. Kono ni lakaza kuli kambe ne ba ka ni taluseza litaba ze ñata ka za somano.”—Ana, wa kwa Brazil.

Ki kabakalañi ha mu nahana kuli ki kwa butokwa ku ambola ni bana ba mina litaba ze ñata ka za somano ku fita ku ba fa feela litaba kamba libuka ze ambola za somano kuli ba ipalele?

• “Ni utwile likezo ze maswe ze ñata ze ba ezanga batu ka za somano—ili lika ze ni nahana kuli bo ndate ha ba li zibi. Ne ba ka komoka hahulu ha ne ni ka ba buza za teñi.”—Ken, wa kwa Canada.

Ki lika mañi ze kona ku palelwisa mwanaa mina ku mi taluseza lipilaelo za hae?

• “Ha se ni bile ni bundume bwa ku buza bashemi ba ka ka za somano, ne ba alabile inge kuli ne ba ni fa mulatu, ka ku ni buza kuli, ‘Kiñi se u buzeza cwalo? Kana ku na ni ze ezahezi?’”—Masami, wa kwa Japan.

Mwanaa mina ha mi buza puzo ka za somano, mo mu ka mu alabela ku ka tahisa cwañi kuli kwapili a mi buze kamba ku sa mi buza litaba ze ñwi?

• “Neikaba hande kambe kuli bashemi ba ka ba ni bulelela kuli ni bona ha ne ba sa kuma fo ni kuma, ne ba buzanga lipuzo ze swana ni kuli ha ku si ka fosahala ha ni buza lipuzo ze cwalo.”—Lisette, wa kwa France.

Mu kona ku tusa cwañi mwanaa mina ku lukuluha hahulu kuli a kone ku ambola ni mina litaba za somano?

• “Bo ma ne ba ni buzanga lipuzo ka za somano, mi ne ba ezanga cwalo ka mubulelelo o munde. Ni ikutwa kuli haiba bashemi ba bulela hande, mwana haa na ku ikutwa kuli wa atulwa.”—Gerald, wa kwa France.

Mubulelelo wa mina u utwahalanga cwañi ha mu ambola ni mwanaa mina ka za somano? Kana mu ka tokwa ku eza cinceho?