Familiaspaq yuyaychaykuna

¿Imaynatá wawaswan qhariwarmi puñuykuymanta parlawaq?

Sipasa Alicia * nin: “Wakin kuti, qhariwarmi puñuykuymanta tapurikuni, chaywanpis mana kʼaminawankupaq, tatasniyta mana tapuyta munanichu”.

Maman Inestaq nin: “Wawaywan, qhariwarmi puñuykuymanta parlariyta munayman, chaywanpis mana tiempoyuq kasqanrayku, mana yachanichu maykʼaqchus parlarinayta”.

QHARIWARMIJINA puñuykuymanta tukuyniqpi parlakun. Chaywanpis tataslla mana wawasninkuwan chaymanta parlayta atinkuchu. Qhariwarmi puñuykuymantaqa telepi, cinepi, revistaspi, propagandaspi ima, rikukun. Canadamanta Michael nin: “Tatasqa mana yachankuchu, kaymanta paykunawan parlayta mayta pʼinqakusqaykuta, chayrayku amigosniykuta tapukuyku”.

Tataspis, wawasninkuwan mana chaymanta parlayta atillankuchu. Qhariwarmi puñuykuymanta yachachiq warmi, Debra W. Haffner sutiyuq, libronpi nin: “Achkha tatasqa chaymanta wawasninkuwan parlananku kaptin, qhariwarmi phuñuykuymanta, wiñachkasqankumanta parlaq librollata cuartonkupi saqinku”, nispa (Beyond the Big Talk). Tatas kayta ruwaspaqa wawasninkuta nichkanku: “Qhariwarmijina puñuykuymanta, wiñasqaykimanjina cuerpoyki jukjinayananmanta ima yachakunaykita munayku. Chaywanpis ñuqaykuqa mana chaymanta yachachisusqaykuchu”.

Allin tatasqa, kaykunamanta wawasninkuwan parlarinankuta yachanku. Kimsaniqmanta imaraykuchus parlanankuta qhawarina:

1. Tukuy imaymanamanta khuchichakunku. James 20 watasniyuq jinata nin: “Manaña unayjinañachu, unayqa qhariwarmikunaqa maychus kasqanmanjina puñuykakapuq kanku. Kunanqa siminiqta (sexo oral) chayri sikiniqta (sexo anal) yuquspa khuchichakunku... ¡Internetniqtapis, celularniqtapis ruwanku!”

2. Wawamantapacha qhariwarmi puñuykuymanta pantasqata yachakunku. Juk mama Sandra sutiyuq nin: “Wawasqa, qhariwarmi puñuykuymanta, yachaywasiman risqankumantapacha uyarinku, chayrayku ichapis pantasqata yachakunkuman”.

3. Wawasqa yachayta munanku, chaywanpis pʼinqakunku tapukuyta. Brasilmanta Ana 15 watasniyuq nin: “Tatasniywan, qhariwarmi  puñuykuymantaqa mana parlariyta, atillanichu”.

Diosqa, tatas wawasninkuta qhawanankuta kamachin, chantapis qhariwarmi puñuykuymanta yachichinankuta nin (Efesios 6:4). Kaymanta parlayqa tatasta, wawasta ima pʼinqachinman. Daniela 14 watasniyuq nin: “Yachachiqniqta, teleniqta yachanaykumantaqa tatasniyku yachachinawaykuta munayku”. Jina kaptinqa tatas, ¿imaynamanta wawasninkuwan parlarinkuman? *

Wiñasqankumanjina yachachina

Wawasqa, juchʼuymantapacha uyarinku qhariwarmi puñuykuymanta parlaqta. Chaywanpis, kay ‘qhipa pʼunchaykunapi’ saqra runasqa “aswan sajraman” tukuchkanku (2 Timoteo 3:1, 13). Kay saqra runastaq, may chhika wawasta abusanku.

Chayrayku tatasqa, wawasninkuta wawitamantapacha yachachinanku tiyan. Alemaniamanta juk mama Renate sutiyuq nin: “Mana wawamantapacha yachachiptinchik, ichá wiñaspaña manaña parlayta munanqankuchu pʼinqakusqanrayku”. Chantá, ¿imatá ruwawaq? Wiñasqanmanjina pisimanta pisi yachachinayki kanman.

Wawa kayninpi: Yachaywasiman manaraq richkaptinku, maynintachus jispʼanku chaykunap sutinkuta yachananku tiyan, chantapis ni piwan llamkhachikunankuchu tiyan. Mexicomanta Julia sutiyuq nin: “Kimsa watitayuq waway kachkaptin, kaymanta yachachirqani. Imallatapis yachachiq, wawasta qhawaq warmi, aswan kuraq paymanta kaq, ruwapunawankuta manchachikuq kani. Chayrayku wakkunamanta jarkʼakunanpaq yachachirqani”.

¿KAYTA RUWAWAQCHIK CHAYRI? Wawasman pillapis mayniqtachus jispʼankun chayta llamkhaykuyta munaptinqa mana saqikunankuta yachachiy. Kayta ninanta yachachiwaq: “¡Ama llamkhawaychu! ¡Mamayman willaykusaq!”, nispa. Chantapis pillapis mana willakunanpaq, regalosta quptin, mana ni piman willakunanta niptin ima, willakunantapuni yachachiy.

Yachaywasipi: Yachaywasiman richkallaptinkuraq, kaymanta parlayta atiwaq. Juk tata Pedro sutiyuq yuyaychan: “Manaraq qhariwarmi puñuykuymanta parlarisaptiyki, imatachus wawas yachasqankutaña, astawanchus yachayta munasqankuta ima reparanayki allin, kanman. Mana parlayta munaptinkutaq ama chaymanta parlaychu. Wawasniykichikwan parlarinaykichikpaq tiempochakuychik, jinamanta atillankichikña parlariyta”, nispa.

¿KAYTA RUWAWAQCHIK CHAYRI? Jukllapi parlanamantaqa, pisimanta pisi, mana saykʼuspa parlayqa, aswan allin (Deuteronomio 6:6-9). Jinamanta, wiñasqankumanjina yachakunqanku.

Waynayachkaptinku: Wawayki, qhariwarmi puñuykuymanta imachus kasqanta, yachakuchkasqanta reparanayki allin kanman. Ana 15 watasniyuq nin: “Yachaywasipi compañerosniyqa qhariwarmijina puñuykakapullanku. Qhariwarmi puñuykuymanta parlay, pʼinqakunapaqjina kaptinpis ñuqaqa qhariwarmi puñuykuymanta chiqa kaqta yachanay tiyan, mana imapipis pantanaypaq.” *

Kayta yachanayki tiyan: Ichapis wawasqa, tatasninkuwan mana juchachachikunankupaq, kaymanta parlayta manchachikunku. Juk tata Gerardo sutiyuq sutʼinchan: “Wawaykuqa qhariwarmijina puñuykuymanta mana parlayta munaqchu. Chaymantaraq imaraykuchus, mana parlayta munasqanta yacharqayku. Payqa, piwanchus puñuykakapuchkanki  nispa juchachanaykuta yuyasqa. Mana chaytachu yuyachkasqaykuta sutʼincharqayku. Astawanqa, jarkʼakunanpaq, qhariwarmi puñuykuymanta imachus kasqanta, yachakunallanta munarqayku”.

¿KAYTA RUWAWAQCHIK CHAYRI? Qhariwarmi puñuykuymanta, manaraq wawasniykita imatachus yuyachkasqankuta tapurichkaspa, ichá imatachus compañerosninku yuyachkasqankuta tapuriwaq. Ichá kayta niwaq: “Achkha runas, siminiqta jinanakuyta, mana qhariwarmijina puñuykuychu kasqanta ninku. ¿Jinallatataqchu compañerosniyki yuyanku?” Jinata ruwaspaqa wawasniykichikwan parlayta atillankichikña.

Pʼinqakuspapis allin kanman parlarinaykichik

Tatasqa, wawasninkuwan qhariwarmi puñuykuymanta parlaytaqa mana atikullasqanta yachanku. Chaywanpis, allin kanman tatas, wawasninkuwan parlanankuta. Diana nin: “Tiempowanqa, kaymanta parlaytaqa manaña manchachikunchikchu, jinata parlaspaqa wawasninchik, astawan munakuwasunchik”. Gerardo jinallatataq yuyan: “Familiapi imallamantapis sutʼimanta parlaptinchikqa, aswan qhipaman qhariwarmi puñuykuymanta parlariyta atikullanqaña”. Chantá nillantaq: “Sutʼimanta parlayqa, mana atikullanchu, chaywanpis familiataqa mayta yanapan”.

[Sutʼinchaykunasnin]

[14 paginapi recuadro, dibujo/foto]

TʼUKURINAPAQ TAPUYKUNA

Wak suyusmanta wakin waynas, sipaskuna ima nisqankuta qhawarina. Sapa juk nisqankumantataq tʼukurinaykipaq tapuykunata tarinki.

• “Tastasniyqa, qhariwarmi puñuykuymanta librosta ñawirinayta niwanku, mana entiendeptiytaq paykunata tapurikunayta niwanku. Astawanpis munayman qhariwarmijina puñuykuymanta tatasniy parlarinawankuta.” (Brasilmanta, Ana.)

¿Imaraykutaq librosta, revistasta ima mana jaywaykuyllachu, chaykunamanta wawas yachanankupaq?

• “Tatayqa, mana juk chhikallatapis yachanchu, tukuy imata, qhariwarmijina puñuykuymanta uyarisqaytaqa, willariyman chayqa mancharinmanchá.” (Canadamanta, Ken)

¿Imaraykutaq wawasniyki qhariwarmijina puñuykuymanta mana tapurisunkuchu?

• “Tatasniywan parlanaypaq kallpachakuptiytaq mayta tapuykuwarqanku: ¿Imaraykú chaymanta tapuchkawayku? ¿Imatá ruwarqanki?” (Japonmanta, Masami.)

Wawayki qhariwarmi puñuykuymanta tapurisuptin, ¿imaynatá kutichinayki tiyan wak kutispi tapurisunallanpaqpuni?

• “Tatasniychus niwankuman ‘allin tapurikusqayki’ chayri ‘ñuqaykupis qamjina kachkaptiyku tapukullaqtaq kayku’ nispa. Jinata niwaptinku, sunqu juntʼasqachá sientekuyman” (Franciamanta, Lisette.)

¿Imatá wawasniykichik qhariwarmi puñuykuymanta mana manchikuspa parlarisunaykichikpaq ruwawaqchik?

• “Mamayqa mana phiñakuspalla qhariwarmi puñuykuymanta parlariwaq. Jinamanta mana juchachasqachu sientekuyku.” (Franciamanta, Gerald.)

¿Qhaparispachu wawasniykiwan parlarinki? ¿Atiwaqchikchu kʼachallamanta parlariyta?