KANAN witsanqa, më tsëchöpis manam penqakuyannatsu ollquwan warmi punuyanqanta rikëta o tsëpaq parlëta. Televisionchö, cïnechö, revistakunachö, o hasta propagandata rurayanqan dibujokunachöpis yarqamunmi. Teytakunallatsunchi wambrankunawan tsëkunapaq parlayanllatsu. Canadá nacionpita Michael shutiyoq jövenmi kënö nin: “Ollquwan warmi punuyanqampaq tapukï alläpa penqakïpaq kanqanta teytakuna musyayaptinqa allichi kanman. Pero huk amïgota tsëpaq tapupëqa manam penqakïpaqtsu”.

Teytakunapis penqakuyanmi wambrankunawan tsëkunapaq parlëta. Tsëkunapaq parlaq librota qellqaq y consejakoq Debra shutiyoq profesöram kënö nin: “Mëtsikaq Teytakunam wambrakuna winayanqanmannö cuerponkuna canbianampaq kaqta yachatsiyänampa rantin, tsëpaq yachatsikoq librollata cuartonkunaman charëkayäpun” (Beyond the Big Talk). Kë profesöram nin, teytakuna tsënö libronkunalla wambrakunapaq haqipurqa, imëka “ollquwan warmi puni ima kanqanta y hatunyanqëkimannö cuerpïki hukläya tikranampaq kaqta musyanëkita munayämi, pero noqakuna tsëpaq yachatsiyënikitaqa penqakuyämi” nikaq cuenta rurayanqantam nin.

Wambrankunapaq alli kaqta munaq teytakunaqa tsëkunapita wambrankunata parlapäyänanmi. Rikärishun tsëpaq kima precisaq yachatsikïkunata:

1. Tukïnöpanam rurayan. 20 watayoq James shutiyoq jövenmi kënö nin: “Kanan witsanqa casädokuna oqllanakur ruranakuyanqannöllanatsu manam rurayan. Shimipa y sikipapis tsëkunata rurayanmi. ¡Hasta Internetchö y celularchöpis yarqamunmi!” *

2. Wambrakunaqa, taksha kayanqampitam llutanta wiyayanqa. Sandra shutiyoq mamam kënö nin: “Escuëlaman ëwar qallayanqampitam warmiwan ollqu punuyanqampaq parlaqta [wambrakunaqa] wiyayan, tsënöpam llutanta yachakuyan”.

3. Wambrakunaqa musyëtam munayan, pero penqakuyanmi tapukïta. Brasilpita 15 watayoq  Änam kënö nin: “Rasun kaqchöqa, warmiwan ollqu punuyanqampaq teytäkunawan parlëta munarpis, alläpam penqakïkö”.

Diosqa, teytakunatam churashqa wambrankunata yachatsiyänampaq y tsëmi warmiwan ollqu punuyanqan ima kanqantapis parlapäyänan precisan (Efesios 6:4). Musyënam, tsëkunapaq parlëqa teytakunapaq y wambrakunapaqpis penqakïpaqmi. Pero tsëpaq parlë imanir alli kanqantam, 14 watayoq Daniëla kënö nin: “Warmiwan ollqu punuyanqan ima kanqantapis teytäkuna parlapayämänantam wambrakunaqa munayä, manam profesorkuna ni televisión yachatsiyämänantatsu”. Tsëqa ¿imanöraq teytakuna wambrankunata parlapäyanman penqakïpaq cösaskunata? *

Kanan witsanqa warmiwan ollqu punuyanqan ima kanqantapis, wambrakuna taksha kayanqampitam parlaqta wiyayan. Y manam tsëllapistsu, kë “ushanan hunaqkunachöqa” nunakuna ‘peor mana allimanmi’ chäkïkäyan (2 Timoteu 3:1, NM, 13). Tsënöpam mana ankupäkoq o llakipäkoq nunakuna wambrakunatapis violayan.

Tsëmi teytakunaqa wambrankunata taksha kayanqampita parlapäyänan alläpa precisan. Alemania nacionpita Renate shutiyoq huk mamam kënö nin: “Jövenyayänantaraq shuyarashqaqa, más peormi kanqa tsëkunapaq parlapänapaq, jövenna kar penqakuyaptin”. Tsëqa, ¿imatataq teytakuna rurayanman? Wambra kayanqampitam ichikllapa ichikllapa parlapäyänan.

Llullu kanqampita parlapäyë:

Manaraq escuëlaman ewarmi ishpakuyänampa shutinta musyayänan y manam pipis yatapäpuyänantsu. Mexicopita Julia shutiyoq warmim kënö nin: “Kima watayoq kanqampitam wambräta tsëkunapaq parlaparqä. Profesornin, empleada o huk mayor wambra imatapis rurëkuyänantam mantsarqä. Y defendikïtam yachakunan karqan”.

Primariallachöraq këkäyaptin tsëkunapaq parlapäyë:

Warmiwan ollqu punuyanqan ima kanqanta y winayanqanmannö cuerponkuna hukläyana tikranampaq kaqta escuëlallachöraq këkäyaptin parlapäyë. Peter shutiyoq teytam kënö nin: “Manaraq imatapis nir, warmiwan ollqu punuyanqampaq imata musyayanqantana y masta musyëta munayanqanta o mana munayanqantapis tanteapäyë. Ama mälasqa tsëpaq parlatsiyëtsu. Wambrëkikunawan imëpis parlayänëkipaq tiempota horqayë, y tsënö rurarqa manam alläpa penqakuyankinatsu tsëkunapaq parlëta”.

Adolescencianchö:

Wambrëkikunaqa musyayänanmi piwampis punukïqa tukï qeshyakunaman y imëka llakikïman chätsikunqanta, hina imanir mana alli kanqantapis. Qallananchö parlanqantsik 15 watayoq Änam kënö nin: “Escuëlachö kaqkunaqa atskaqmi pununakur kakuyan y tsëkunapaq parlë penqakïpaq kaptimpis, mana alli rurëkunaman mana ishkinäpaqmi tsëkunapita musyanä alläpam precisan”. *

Pero këta yarpäyë: Itsa wambrakunaqa tsëkunapaq parlëta munayanqatsu teytankuna pëkunapaq mana allita pensayänanta mantsar. Tsëmi Gerardo shutiyoq teyta kënö nin: “Ollqu tsurïqa, ollquwan warmi punuyanqan ima kanqantapis manam parlëta munaqtsu. Tsëpitam cuentata qokuriyarqä imanir tsëpaq parlëta mana munanqanta.  Mana allikunata rurëkanqanta pensayanqätam creinaq. Hinan höram rikätsiyarqä piwampis mana allikunata rurëkanqanta mana pensayanqäta. Pipis mana allikunata ruratsita munaptin alli tsarakunampaq listo këkänanllapaqmi yanapëta munayarqä”.

Atskaq teytakunapaqmi warmiwan ollqu rurayanqampaq wambrankunawan parlëqa imëkapitapis más sasa o aja kanqa. Pero tsëkunapaq parlapäyanqanqa wambrankunapaq alläpa allim kanqan. Dianam kënö nin: “Imëpis parlayaptikiqa manam alläpa penqakï kanqanatsu y tsënö parlayanqëkim wambrëkikunata yanapanqa imatapis mana mantsakur willayäshunëkipaq”. Hina Gerardopis tsënölla pensarmi kënö nin: “Familiachö imapitapis claro parlakurqa, ichikllapa ichikllapam alläpa penqakïpaq kaqkunatapis parlar qallëkuntsik”. Hina nïkurmi kënö nin: “Tsëkunapaq parlëqa alläpa penqakïpaqmi, pero imatapis claro parlakunqantsikqa Diosta adoraq familiakunapaqqa alläpa allim kanqa”.