Familiapaq allin yachachikuykuna

Wawakunawan parlasun warmi-qhari puñuymanta

Alicia * sutiyoq sipasmi nin: “Mayninpin warmi-qhari puñuymanta yachayta munani, ichaqa manan tayta-mamayta tapuyta munanichu imatapas yuyaykunankuta manchakuspa”.

Mamitan Inesmi nin: “Ususiywan tiyaykuspan warmi-qhari puñuymanta rimayta munani, ichaqa manan atinichu imaymana ruwanayoq kasqanrayku”.

ASKHA llaqtakunapin warmi-qhari puñuymanta rimayta manaña p’enqaypaqchu qhawarinku. Rikhurinmi televisionpi, cinepi, revistakunapi, letrerokunapipas. Yaqachus hina tayta-mamakunawan wawakunallawanña mana rimankuchu. Canadá nacionmanta Michael waynan nin: “Yachallankuman tayta-mamayku warmi-qhari puñuymanta paykunawan rimay p’enqakunapaq kasqanta, amigoytaraqmi faciltaqa tapukuyman”, nispa.

Tayta-mamakunapas p’enqakunkun chaykunamanta wawankuwan rimayta. Warmi-qhari puñuymanta librota qelqaq profesora Debra W. Haffner nin: “Askha tayta-mamakunan ninku: ‘Chaykunamanta wawaykuwan rimanayku kaqtinqa, warmiqpas qhariqpas imaynachus cuerponchis kasqanmanta, hinallataq wiñasqanchisman hina cuerponchis cambiasqanmanta willaq librollatan cuartonkupi saqeyku’, nispa”. Chay profesoraq nisqan hina, chaywanqa kaytan wawankuta nishanku: “Munaykun warmi-qhari puñuymanta, imayna cuerpoyki cambiananmanta yachanaykita, ichaqa manan ñoqaykuqa chaykunata yachachiykikumanchu”, nispa.

Wawankuta munakuq tayta mamakunaqa yachankun chaykunamanta rimananku kasqanta. Chaypaqmi kinsamanta yachasun.

1. Hukniraytan qhawarinku warmi-qhari puñuyta. 20 watayoq James sutiyoq waynan nin: “Kunanqa manan casarasqa warmi-qhari puñuyninkupi imayna ruwasqankuta hinallachu ruwanku. Kallantaqmi warmipas qharipas warmi-kayninta otaq qhari-kayninta siminkuwan tupachinakuy, qhepankumanta t’inkinakuy... ¡Internetpi, celularpi chaykuna ruwaypas!” nispa. *

2. Huch’uychankumantapachan pantasqa yachachikuykunata uyarinkuman. Sandra sutiyoq maman nin: “Escuelaman haykusqankumantapachan warmi-qhari puñuymanta uyarinku,  chaymi chaykunamanta mana kaqta yachankuman”, nispa.

3. Imaymanamantan yachayta munanku, ichaqa p’enqakunkun tapukuyta. Brasilpi tiyaq 15 watayoq Anan nin: “Manan imaynamantapas tayta-mamaywan warmi-qhari puñuymanta rimayta atinichu”, nispa.

Diosmi tayta-mamakunata kamachin wawankuta uywanankupaq, warmi-qhari puñuymanta yachachinankupaqpas (Efesios 6:4). Yaqapaschá tayta mamakunapas wawakunapas warmi-qhari puñuymanta rimayta p’enqakunku. Ichaqa 14 watayoq Daniela sipasmi nin: “Ñoqaykuqa munaykun tayta-mamaykupuni warmi-qhari puñuymanta willawanankuta, manataqmi televisionpi nitaq profesorkunaraq willawanankutachu munayku”, nispa. Chhaynaqa, ¿imaynatan tayta-mamakuna wawankuwan chaykunamanta rimankuman?

Wiñasqanman hina yachachisun

Wasi ukhupi watasqata hap’isunman chayllañan wawanchiskunaqa mana uyarinkumanchu warmi-qhari puñuymanta. Hinaspapas “tukukuy qaylla p’unchaykunataqa” “aswan-aswanraqmi” millay runakuna rikhurimunan karqan (2 Timoteo 3:1, 13). Chaymi askha wawakuna violasqa kanku.

Chayraykun tayta-mamakunaqa wawakunata yachachinankupuni. Alemania nacionmanta Renata sutiyoq maman nin: “Sichus waynachaña otaq sipaschaña kashaqtinku rimapayasun chayqa, yaqapaschá p’enqakunqaku tapukuyta”, nispa. Chhaynaqa, ¿imaynatan yanapasunman? Wiñasqankuman hina pisi-pisimanta willarispan.

Wawallaraq kashaqtin: Manaraq escuelaman rishaqtinmi yachachina warmi-kayninpa otaq qhari-kayninpa sutinta, ama piwanpas tupaykachikunantawan. México nacionmanta Julia sutiyoq warmin nin: “Kinsa watachanmantapachan chaykunamanta wawayman yachachirqani. Manchakurqanin profesorpas, wawakuna cuidaqpas, huk warmakunapas mana allin ruwapuwanankumanta. Pay kikin defiendekunantan munarqani”, nispa.

KAYTAN RUWAWAQCHIS. Wawakunaqa yachananku ama piwanpas warmi- kayninta otaq qhari-kayninta llamiykachikunankuta. Yachachiwaqmi khaynata kutichinanpaq: “¡Ama llamiykuwaychu! ¡Mamaymanmi willakusaq!” nispa. Imanispaña chay runakuna ninkuman otaq ima regalotaña munachinkuman chaypas, yachachinan lliwta willakunankupaq. *

Escuelapi kashaqtinku: Chay watakunapin wawakunawan chaymanta astawan parlarina. Peter sutiyoq taytan nin: “Ñawpaqta qhawariy imakunatañan wawaykikuna yachanku warmi-qhari puñuymanta, astawanchus chaykunamanta yachayta munanku chaytapas. Ama mat’ipayaychu chaykunamanta rimanankupaq. Unayta wawaykikunawan kanki chayqa imapas tumpallan rimayta qallariwaqchis”, nispa.

KAYTAN RUWAWAQCHIS. Huk kutillapi sayk’unankama rimapayanaykichismantaqa pisi-pisillatan askha kutita rimawaqchis (Deuteronomio 6:6-9). Chhaynapin wiñasqanman hina imachus necesitasqanmanta rimawaqchis.

Wayna-sipas kapuqtinku: Wawaykita yachachiy imaynatan kawsayninpi, yuyaykusqanpi, cuerponpipas afectan. 15 watayoq Anan nin: “Escuelaypiqa askhan warmi-qhari puñunku. Chaymi sasaña chaymanta rimay chaypas, chaykunamanta yachanay cristiana hinapuni kawsanaypaq”, nispa. *

Allin reparaqmi kana: Wakin wayna-sipaskunaqa tayta-mamanku hukkuna yuyaykunanta manchakuspan mana chaykunamanta tapukunkuchu. Gerardon wawanmanta nin: “Manan wawayku warmi-qhari puñuymanta rimayta munaqchu. Qhepamanñan  yacharqayku paymanta mana allinta yuyaykunaykuta manchakuspa mana rimay munasqanta. Chaymi nirqayku mana chaytachu yuyaykushasqaykuta, aswanpas chaykunaman mana urmananpaq preparasqa kananta munasqaykuta”, nispa.

KAYTAN RUWAWAQCHIS. Wawaykichista chaykunamanta tapunaykichismantaqa compañeronkumanta rimaq tumpallan rimawaqchis. Niwaqchismi: “Askha runakunan siminkuwan hukpa qhari-kayninta otaq warmi-kaynin tupaykuyta mana qhelli ruwaypaqchu qhawarinku. ‘¿Imaninkun chaymanta compañeroykikuna?’” nispa. Chhaynata niqtiykichisqa yaqapaschá paykunapas yuyaykusqankuta willakunkuman.

Kallpachakusqaykiqa allinpaqmi kanqa

Askha tayta-mamakunapaqmi sasa warmi-qhari puñuymanta wawankuwan rimay. Kallpachakusqankun ichaqa wawankuq allinninpaq kanqa. Dianan nin: “Qhepakunamanqa manañan p’enqakunkichu chaykunamanta wawaykiwan parlariyta, astawantaqmi paykunawan hukllachakunki”, nispa. Gerardon nin: “Sichus familiapi imamantapas sut’inta rimasun chayqa, manan sasachu kanqa warmi-qhari puñuymanta rimaypas”, nispa. Nillantaq: “Mayninpiqa sasan wawakunawan rimay, chaywanpas sut’ita rimaqtinchisqa familianchispa allinninpaqmi kanqa”, nispa.

[Uranpi willakuykuna]

[14 paginapi foto recuadropiwan]

YUYAYMANANAPAQ TAPUYKUNA

Qatiqninpin willakushan wakin wayna-sipaskuna imakuna yuyaykusqankumanta, paykunaqa huk-huk nacionkunamantan kanku. Sapanka wayna-sipaskunaq willakusqankumanta huk tapuy kan yuyaymananaykipaq.

• “Tayta-mamaymi niwan: ‘Chay temamanta leey hinaspa tapuwanki mana entiendesqaykita’, nispa. Ñoqan ichaqa munani paykunapuni warmi-qhari puñuymanta willawanankuta.” (Ana, Brasil nacionmanta.)

¿Imaraykun wawakunaman mana qonallanchischu warmi-qhari puñuymanta rimaq revistakunallata otaq librokunallata?

• “Warmi-qhari puñuymantan imaymanata uyarini, papayqa manan chaykunamantaqa yachanchu. Yachanman chayqa mancharikunmanchá” (Ken, Canadá nacionmanta.)

¿Imaraykun wawayki mana tapusunkimanchu warmi-qhari puñuymanta?

• “Tayta-mamaywan rimanaypaq decidikuqtiymi khaynata tapupayawanku: ‘¿Imaraykun tapuwashankiku? ¿imatan ruwarqanki?’ nispa.” (Masami, Japón nacionmanta.)

Wawayki warmi-qhari puñuymanta tapushasuqtiyki, ¿imaynatan uyarinayki mana p’enkakunanpaq?

• “May allinchá kanman tayta-mamay kayta niwanman chayqa: ‘Allinmi chay tapukusqaykiqa ñoqapas qan hinan tapukullarqanitaq’, nispa.” (Lisette, Francia nacionmanta.)

¿Imakunatan ruwanayki confianzawan wawayki warmi-qhari puñuymanta rimapayanasuykipaq?

• “Mamayqa manan hayk’aqpas huchachaq hinachu rimapayawaq warmi-qhari puñuymanta tapuqtiy. Chhaynata rimapayawaqtinkuqa allinmi ñoqaykupaq ahinapin mana huchachasqachu sientekuyku.” (Gerald, Francia nacionmanta.)

¿Imayna kunkawanmi wawaykiwan rimanki? ¿Manachu sumaqllata rimapayawaq?