TA EPAL lumetike muʼyuk xa kʼexlal chaʼiik sloʼiltael ta sventa li lutsʼbaile. Yuʼun buyuk xa noʼox xkiltik, ta television, ta pelikula, ta vunetik o ta yantik bu. Li bu xa noʼox mu stakʼ alel chaʼiike jaʼo kʼalal chloʼilajik li totil-meʼiletik xchiʼuk yalab xnichʼnabike. Xi chal Michael, ti jaʼ jun chex kerem likem ta Canadae: «Li totil-meʼiletike mu snaʼik ti chakʼ kʼexlal ti xi loʼilajkutik xchiʼukik ta sventa li lutsʼbaile. Mas kʼun chkaʼi ti jakʼbe junuk kamigoe».

Maʼuk noʼox stuk jech chaʼi sbaik, yuʼun li totil-meʼiletik eke chkʼexavik ta yalbel yalab xnichʼnabik ta sventa taje. Li jchanubtasvanej Debra W. Haffner ti stsʼibaoj jlik livro ti chalbe skʼoplal li lutsʼbaile, xi chale: «Ep totil-meʼiletike jaʼ noʼox laj yiktabeik jlik livro ta skuarto li skerem o stsebik ti chalbe skʼoplal kʼuyelan xchiʼuk kʼusitik chjel li ta sbekʼtal stakopalike» (Beyond the Big Talk). Li Haffnere chal ti kʼalal jech tspasik li totil-meʼiletike, xkoʼolaj kʼuchaʼal xi chalbeik yaʼeluke: «Ta jkʼankutik ti xa nabe skʼoplal ta sventa li lutsʼbaile xchiʼuk ti kʼuyelan chjel batel abekʼtal atakopale, pe mu jkʼan ti voʼon xkalbotkutike».

Li totil-meʼiletike persa onoʼox skʼan xalbe yalab xnichʼnabik ta sventa taje. ¿Kʼu yuʼun? Oy oxib srasonal ti tsots skʼoplale:

1. Jelem xa tajek skʼoplal li lutsʼbaile. «Li avie maʼuk xa noʼox jech tspasik li lutsʼbail kʼuchaʼal onoʼox stakʼ spasik li malalil xchiʼuk ajnilale —xi chal James, ti jaʼ jun kerem ti jtob jabil yichʼoje—. Li avie oy xa buchʼutik chixtolanbe sba ta yeik skʼunilik xchiʼuk chixtolanbe sba skʼunilik bu chlokʼ yikʼobalik, pe maʼuk noʼox taje, ¡oy xa tspasik ta Internet xchiʼuk ta selular xtok!» *

2. Ta sbikʼtalik onoʼox xuʼ chopol xchanubtasatik li ololetike. Xi chal jun meʼil ti Sandra sbie: «Kʼalal naka chlik batikuk ta chanune, te chaʼibeik  skʼoplal li lutsʼbaile, jaʼ van yuʼun mu lekuk kʼusitik xuʼ xlik snopik ta sventa taje».

3. Li alab-nichʼnabiletike tskʼan tsnaʼik, pe chkʼexavik sjakʼel. Xi chal Ana, jun tseb likem ta Brasil ti voʼlajuneb sjabilale: «Jamal chkal, akʼo mi ta jkʼan ta jakʼbe jtot jmeʼ ta sventa li lutsʼbaile, pe mu jnaʼ kʼuxi chlik kalbe».

Li Diose jaʼ yakʼojbe ta sba totil-meʼiletik ti akʼo xchabi li yalab xnichʼnabike, taje te smakoj ti skʼan xalbeik kʼuyelan chjel batel li sbekʼtal stakopalike xchiʼuk ta sventa li lutsʼbaile (Efesios 6:4). Ta melel xuʼ van chopol onoʼox chaʼi sbaik li totil-meʼiletik xchiʼuk alab-nichʼnabiletik kʼalal tsloʼiltaik taje. Daniela ti chanlajuneb sjabilale, xi chalbe jun lek srasonal ti kʼu yuʼun skʼan pasele: «Li alab-nichʼnabilunkutike, ta jkʼankutik ti jaʼ xalbunkutik jtot jmeʼkutik ta sventa li lutsʼbaile, maʼuk li maestroetike o li televisione». Vaʼun chaʼa, ¿kʼuxi xuʼ lek noʼox xloʼilaj xchiʼuk yalab xnichʼnab li totil-meʼiletik ta sventa taje?

Ta skoj ti muʼyuk bajal-o ta snaik li ololetike ta sbikʼtalik onoʼox chaʼibeik skʼoplal li lutsʼbaile. Pe maʼuk noʼox taje, yuʼun li ta «slajebal cʼacʼale» li krixchanoetike «echʼem ta soquic o batel» (2 Timoteo 3:1, 13). Jech oxal, oy junantik viniketik xchiʼuk antsetik ti muʼyuk xkʼexlalik o xchʼulelike, ta xilbajinik li ololetike.

Jaʼ yuʼun tsots skʼoplal ti xlik xchanubtasik ta sbikʼtalik onoʼox yalab xnichʼnabik li totil-meʼiletike. Xi chal jun meʼil ti likem ta Alemania ti Renate sbie: «Mi jaʼ to laj yichʼ malael kʼalal mi ta svaʼlejik xaʼoxe, xuʼ van mu xa skʼan sjakʼik ta skoj li kʼusitik chkʼot ta pasel kʼalal chjel batel li sbekʼtal stakopalike». Jech oxal, ¿kʼusi xuʼ xa pasik totil-meʼiletik? Skʼan xa chanubtasik, pe tsakbeik ta venta li sjabilalike.

Kʼalal ta sbikʼtalik toʼoxe:

Kʼalal skʼan toʼox xlik batikuk ta chanob vune skʼan xavakʼbeik xchan kʼusitik sbi li jkʼuniltike, pe maʼuk noʼox taje, skʼan xavalbeik xtok ti muʼyuk buchʼu xuʼ xpikbatike. Xi chal Julia ti likem ta Mexicoe: «Li voʼone lik kakʼbe xchan jkerem kʼalal oxib toʼox jabil yichʼoje. Yuʼun ta jvul koʼonton mi oy kʼusi spasbat yuʼun junuk maestro, jchabiej-olol o junuk olol ti mas xa mukʼe. Yuʼun skʼan xchan kʼuxi xuʼ spoj sba».

Kʼalal oyik ta primariae:

Kʼalal jaʼo tikʼilik ta chanob vun taje, albeik mas ti kʼuyelan chjel batel li sbekʼtal stakopalik o ta sventa li lutsʼbaile. Xi chtojobtasvan jun totil ti Peter sbie: «Kʼalal muʼyuk toʼox kʼusi chavalbeike, kʼelik kʼusi xa snaʼik ta sventa li lutsʼbaile xchiʼuk mi tskʼan tsnabeik to mas smelolal. Mu xa sujik mi mu skʼan xloʼilajike. Jmoj kʼusi xa pasik xchiʼuk li avalab anichʼnabike, yuʼun xuʼ jaʼ te xlik aloʼilik ta sventa taje».

Kʼalal chex jchʼieletike:

Kʼelik lek mi snaʼojik ti xuʼ oy kʼusitik chjel li ta sbekʼtal stakopalike, ti kʼuyelan chaʼi sbaike xchiʼuk ti kʼuyelan xuʼ te nitil skʼoplal stalelalike. «Li jchiʼiltak ta chanune, oy ep buchʼutik tslutsʼ sbaik —xi chal Ana, jun tseb ti voʼlajuneb sjabilal ti laj xa onoʼox kalbetik skʼoplale—. Sventa tukʼ xkakʼ jba kʼuchaʼal yajtsʼaklomun Cristoe persa skʼan jnaʼ ta sventa li lutsʼbaile, akʼo mi chakʼ kʼexlal», xi. *

Jun pʼijubtasel: Li jun kerem o tsebe xuʼ van mu skʼan xloʼilaj xchiʼuk stot smeʼ ta skoj ti chiʼ mi chopol kʼusi tsnopik ta stojolale. Jun totil ti Gerardo sbie chal: «Li jkeremkutike mu toʼox skʼan  xloʼilaj ta sventa lutsʼbail. Pe ta tsʼakale la jnaʼkutik kʼu yuʼun, yuʼun tsnop ti oy kʼusi chopol ta jnopkutik ta stojolale. Lik kalbekutik ti mu jechuk ta jnopkutike. Jaʼ noʼox ta jkʼan ta jkoltakutik sventa stsal yuʼun li sujel xuʼ snuptan ta buyuk noʼoxe».

Ep totil-meʼiletike oy jaytos kʼusitik ti vokol chaʼiik ta sloʼiltael xchiʼuk li yalab xnichʼnabike, jun taje jaʼ ta sventa li lutsʼbaile. Pe oy sbalil kʼalal chakʼbeik yipale. Jech kʼuchaʼal chal Dianae: «Ta mas tsʼakale, muʼyuk xa mas kʼexlal chkaʼitik xchiʼuk ta skoj taje mas ta snopajesutik ta stojolal li kalab jnichʼnabtike». Jech tsnop ek li Gerardo ti laj xa kalbetik skʼoplale: «Mi nopem xaʼi jamal chloʼilajik ta sventa kʼusiuk noʼox li utsʼ-alalile, mas xa kʼun chaʼiik chlik yalbeik skʼoplal li kʼusitik vokol ta loʼiltaele, jech kʼuchaʼal li lutsʼbaile». Xi to laj yal xtoke: «Maʼuk ti mu xa bu chi jkʼexave, moʼoj, pe mi jamal chkalbe jbatik li kʼusitike mas me jun yoʼonton li jun utsʼ-alalil ti jaʼ yajtsʼaklom Cristoe».