Khoṋololo Dza Dakalo Ḽa Muṱa

Ambani Na Vhana Vhaṋu Nga Zwa Vhudzekani

Alicia, * a re miṅwahani ya vhufumi o ri: “Nga zwiṅwe zwifhinga ndi vha ndi tshi khou ṱoḓa u ḓivha zwiṅwe zwithu malugana na zwa vhudzekani, fhedzi ndi vhona u nga arali nda vhudzisa vhabebi vhanga, vha ḓo humbula uri ndi khou ḓifara luvhi.”

Inez, mme a Alicia o ri: “Ndi nga takalela u dzula fhasi nda amba na ṅwananyana wanga nga zwa vhudzekani, fhedzi u dzula o farakanea. Zwi a konḓa u wana tshifhinga tshine ra nga kona u amba ngatsho.”

ANO maḓuvha zwifanyiso na mafhungo a zwa vhudzekani zwi wanala huṅwe na huṅwe—kha thelevishini, kha dzimuvi, nahone zwi wanala fhethu hoṱhe kha zwa u kunguwedza. Zwi vhonala u nga vhabebi na vhana ndi vhone fhedzi vhane vha kha ḓi konḓelwa u amba nga ha enea mafhungo. Muṅwe muswa a re miṅwahani ya vhufumi wa ngei Canada ane a pfi Michael o ri: “Ndi tou tama arali vhabebi vho vha vha tshi zwi ḓivha uri riṋe vhaswa ri a tshuwa na u shona lungafhani musi ri tshi fanela u amba navho nga zwa vhudzekani. Zwi a leluwa u amba na khonani.”

Kanzhi vhabebi na vhone vha a timatima u thoma nyambedzano na vhana vhavho nga zwa vhudzekani. Kha bugu yawe ine ya pfi Beyond the Big Talk, mugudisi wa zwa mutakalo Debra W. Haffner o ri: “Vhabebi vhanzhi vho mmbudza uri vho rengela ṅwana bugu ine ya amba nga zwa vhudzekani kana nga ha miṅwaha ya vhufumi, vha i vhea kamarani ya ṅwana a sa athu swikaho miṅwahani ya vhufumi, nahone a vho ngo tsha dovha vha haseledza nga ha mafhungo eneo.” Haffner o ri mulaedza une vha khou ṋea vhana vhavho u tou vha khagala, ndi une wa ri: “Ri ṱoḓa ni tshi ḓivha nga ha muvhili waṋu na nga zwa vhudzekani; fhedzi ri tou vha ri sa ṱoḓi u amba na vhoiwe nga hazwo.”

Arali ni mubebi, ni fanela u vha na mavhonele o fhambanaho na enea. Vhukuma ndi zwa ndeme uri ni ambe na vhana vhaṋu nga zwa vhudzekani. Ṱhogomelani zwiitisi zwiraru zwi tevhelaho:

1. Nḓila ine vhathu vha ṱalusa ngayo zwa vhudzekani yo no shanduka. James a re na miṅwaha ya 20 o ri: “Musi hu tshi ambiwa nga zwa vhudzekani vhathu a vha tsha humbula nga ha u ṱangana nga dzimbeu ha munna na musadzi vho vhinganaho. Zwino hu vho ambiwa nga ha u dzhenisa tshiraḓo tsha mbeu mulomoni, u tshi dzhenisa nga murahu, u haseledza nga zwa u ṱangana nga dzimbeu kha Inthanethe—u katela na u haseledza ngazwo kha ṱhingothendeleki.”

2. Zwi nga kha ḓi itea uri vhana vhaṋu vha pfe mafhungo a si one nga zwa vhudzekani vha tshee vhaṱuku. Muṅwe mme ane a pfi Sheila o ri: “Vha ḓo pfa nga zwa vhudzekani musi vha tshi kha ḓi tou thoma tshikolo, nahone vha nga si vhe na mavhonele ane sa mubebi na ṱoḓa vha tshi vha nao.”

3. Vhana vhaṋu vha na dzimbudziso malugana na zwa vhudzekani, fhedzi vha nga si kone u thoma u haseledza na inwi nga hazwo. Ana a re na miṅwaha ya  15 a bvaho ngei Brazil o ri: “Ndi tshi tou amba ngoho-vho, a thi ḓivhi uri ndi nga thoma hani khaseledzo na vhabebi vhanga nga zwa vhudzekani.”

Vhukuma, samusi ni mubebi, u amba na vhana vhaṋu nga zwa vhudzekani ndi vhuṅwe ha vhuḓifhinduleli he na vhu ṋewa nga Mudzimu. (Vha-Efesa 6:4) Ndi ngoho uri zwi nga kha ḓi ni konḓela sa mubebi u katela na vhana vhaṋu. Naho zwo ralo, vhaṅwe vhaswa vha tendelana na Danielle a re na miṅwaha ya 14 we a ri: “Ri ṱoḓa u guda nga zwa vhudzekani kha vhabebi vhashu—hu si kha mudededzi kana kha mbekanyamushumo dza thelevishini.” Nga zwenezwo, ni nga amba hani na vhana vhaṋu nga ha enea mafhungo a ndeme, fhedzi ane zwa sa leluwe u amba nga hao? *

Ambani Navho U Ya Nga Miṅwaha Yavho

Vhana vha thoma u pfa nga zwa vhudzekani vha tshee vhaṱukusa, nga nnḓa ha musi vha tshi dzula fhethu hune ha tou vha mahayani. Zwi pfisaho vhuṱungu nga maanḓa ndi uri kha ano ‘maḓuvha a vhufhelo’ vhathu vhavhi vha khou tou “ṋanisa vhuvhi.” (2 Timotheo 3:1, 13) Zwi ṱungufhadzaho ndi uri vhana vhanzhi vha khou tambudzwa nga zwa vhudzekani nga vhathu vhahulwane.

Nga zwenezwo, ndi zwa ndeme uri ni thome u gudisa vhana vhaṋu musi vha tshee vhaṱuku vhukuma. Mme ane a pfi Renate wa ngei Dzheremane o ri: “Arali na lindela musi vha tsini na u vha miṅwahani ya vhufumi, vha nga kha ḓi sa ḓipfa vho vhofholowa u amba nga hazwo nga ṅwambo wa ṱhoni dzine vha vha nadzo musi vhe miṅwahani ya vhufumi.” Tsha ndeme ndi uri vhudzani vhana mafhungo o teaho u ya nga miṅwaha ine vha vha nayo.

Vhana vha sa athu dzhena tshikolo: Livhisani ṱhogomelo kha u vha funza madzina o teaho a zwiraḓo zwavho zwa vhudzekani, nahone ni ombedzele uri a vho ngo fanela u tendela muthu na muthihi a tshi kwama zwenezwo zwiraḓo. Mme ane a pfi Julia wa ngei Mexico o ri: “Ndo thoma u funza murwa wanga musi e na miṅwaha miraru. U ḓivha uri vhadededzi, vhathu vhane vha ṱhogomela vhana, kana vhaṅwe vhana vhahulwane vha nga mu huvhadza zwo vha zwi tshi mmbilaedzisa vhukuma. O vha a tshi fanela u ḓivha uri a nga ḓitsireledza hani kha vhenevho vhathu.”

LINGEDZANI HEZWI: Gudisani ṅwana waṋu u hana o khwaṱha arali muṅwe muthu a tshi khou lingedza u tambisa zwiraḓo zwawe zwa vhudzekani. Sa tsumbo, ni nga kha ḓi gudisa ṅwana waṋu uri a ri: “Nnditsheni! Ndi ḓo ni pota!” Mu khwaṱhisedzeni uri u pota zwenezwo zwo tea, naho arali onoyo muthu a mu fulufhedzisa u mu ṋea zwithu zwavhuḓi kana a mu shushedza. *

Vhana vhane vha vha kha murole wa fhasi tshikoloni: Shumisani yeneyi miṅwaha sa tshibuli tsha u engedza nḓivho kha ṅwana waṋu nga zwiṱuku nga zwiṱuku. Khotsi ane a pfi Peter o themendela uri: “Musi ni sa athu amba navho, wanani uri ndi zwifhio zwine vha vho zwi ḓivha na uri vha a ṱoḓa u ḓivha zwiṅwe-naa. Ni songo kombetshedza u haseledza navho. Kanzhi arali ni tshi fhedza tshifhinga na vhana vhaṋu, vha ḓo vhofholowa musi vha tshi amba na inwi.”

LINGEDZANI HEZWI: Dzulani ni tshi amba navho, ivhani na nyambedzano pfufhi nṱhani ha u vha na ‘khaseledzo ndapfu-ndapfu ine khayo na ḓo vha ṱalutshedza zwoṱhe zwine na vhona u nga vha fanela u zwi ḓivha.’ (Doiteronomio 6:6-9) Arali na haseledza navho tshifhinga tshoṱhe, zwenezwo a zwi nga ḓo tsikeledza vhana vhaṋu. Zwiṅwe hafhu, musi vha tshi khou ḓi aluwa, vha ḓo ḓivha mafhungo ane vha ṱoḓa u a ḓivha ane a vha lingana.

Vha re miṅwahani ya vhufumi: Zwino ndi tshifhinga tsha u ita vhungoho ha uri ṅwana waṋu u na nḓivho yo eḓanaho nga muvhili wawe, maḓipfele awe, na mavhonele o teaho nga zwa vhudzekani. Ana a re na miṅwaha ya 15 we ha ambiwa nga hae mathomoni o ri: “Vhatukana na vhasidzana tshikoloni tshashu vha sokou ita zwa vhudzekani. Ndi vhona u nga sa Mukriste, ndi fanela u vha na nḓivho yo eḓanaho malugana na enea mafhungo. Naho zwi tshi shonisa u amba nga zwa vhudzekani, ndi fanela u ḓivha nga hazwo.” *

Ṱhogomelani: Vhaswa vha re miṅwahani ya vhufumi vha nga litsha u vhudzisa mbudziso nga ha vhudzekani nga ṅwambo wa u ofha uri vhabebi vhavho vha nga humbulela uri a vha ḓifari zwavhuḓi. Hezwi ndi zwe zwa tumbulwa nga muṅwe khotsi ane a pfi Steven. O ri: “Murwa washu ha ṱoḓi u amba nga zwa vhudzekani. Nga murahu onoyo khotsi o tumbula uri  murwa wawe o vha a tshi vhona u nga ro vha ri tshi sola uri u khou ita zwa vhuḓifari vhu songo kunaho. Ro mbo ḓi zwi bvisela khagala uri a ri khou amba nga mafhungo eneo nga ṅwambo wa uri ri khou mu humbulela zwithu zwi songo teaho; ro vha tshi khou ṱoḓa u vha na vhuṱanzi ha uri u na nḓivho yo teaho ya u lwisana na ṱhuṱhuwedzo mmbi yo mu tangaho.”

LINGEDZANI HEZWI: Nṱhani ha u vhudzisa muswa a re miṅwahani ya vhufumi mbudziso dzo livhaho malugana na mafhungo a zwa vhudzekani, mu vhudziseni uri vhane a dzhena navho tshikolo vha a dzhia hani enea mafhungo. Sa tsumbo, ni nga kha ḓi ri: “Vhathu vhanzhi ṋamusi vha vhona u nga u ita zwa vhudzekani nga u dzhenisa tshiraḓo tsha mbeu mulomoni a zwo ngo khakhea. Naa vhane na dzhena navho tshikolo vha ḓipfa nga yeneyi nḓila?” U amba nae nga yeneyi nḓila i songo tou livhaho zwi nga ita uri muswa a re miṅwahani ya vhufumi a haseledze na inwi nga ha enea mafhungo nahone a ambe mavhonele awe.

U Sa Shona Musi U Tshi Amba Nga Zwa Vhudzekani

I ngoho, u amba na vhana nga zwa vhudzekani zwi nga kha ḓi vha zwithu zwi shonisaho zwine vhabebi vha fanela u zwi ita. Fhedzi vhuḓidini haṋu ndi ha ndeme. Mme ane a pfi Diane o ri: “Nga u ya ha tshifhinga zwi nga leluwa, nahone u amba na ṅwana waṋu nga zwa vhudzekani zwi nga vha tshibuli tsha u khwaṱhisa vhushaka ha vhoiwe.” Steven, we ha ambiwa nga hae mathomoni o ri: “Zwi mbo ḓi thoma u leluwa u amba nga ha mafhungo a shonisaho a zwa vhudzekani arali no ḓowela u amba nga ha zwithu zwiṅwe na zwiṅwe zwine zwa itea henefho muṱani.” O dovha a ri: “Zwi ḓo ḓi dzula zwi tshi shonisa, fhedzi u amba no vhofholowa ndi zwa ndeme muṱani wa Vhakriste.”

[Ṱhaluso dzi re magumoni a siaṱari]

[Bogisi/Tshifanyiso kha siaṱari 32]

ḒIVHUDZISENI . . .

Vhalani mafhungo a tevhelaho e a ambiwa nga vhaṅwe vhaswa u mona na shango, nahone ni ḓivhudzise mbudziso dzine dza ḓo tevhela.

• “Vhabebi vhanga vha mmbudza uri ndi vhale bugu dzine dza amba nga zwa vhudzekani nahone ndi vha vhudzise arali nda na mbudziso. Fhedzi ndi tou tama arali vho vha vha tshi nga amba na nṋe nga hazwo.”—Ana, wa ngei Brazil.

Ni humbula uri ndi ngani zwi zwa ndeme uri ni vhalela vhana vhaṋu bugu dzine dza amba nga zwa vhudzekani u fhira u sokou vha fha dzone?

• “Ndi ḓivha mafhungo manzhi o khakheaho vhukuma nga zwa vhudzekani—zwithu zwine nda humbula uri na khotsi anga vha nga vha vha sa zwi ḓivhi. Vha nga ntsinyutshela arali nda vha vhudzisa nga hazwo.”—Ken, wa ngei Canada.

Ṅwana waṋu a nga vha a tshi ofhi mini u amba na inwi nga zwa vhudzekani?

• “Musi ndi tshi vha na tshivhindi tsha u vhudzisa vhabebi vhanga mbudziso malugana na zwa vhudzekani, vha fhindula u nga vha khou tou mpomoka, vha mmbudzisa uri, ‘Ndi ngani ni tshi khou mbudzisa zwenezwo? Naa hu na zwe na ita?’”—Masami, wa ngei Dzhapani.

Musi ṅwana waṋu a tshi ni vhudzisa mbudziso malugana na zwa vhudzekani, nḓila ine na fhindula ngayo i nga ita uri a dovhe a haseledze na inwi tshifhingani tshi ḓaho kana zwi mu konḓele u ita nga u ralo?

• “Zwi nga nthusa vhukuma arali vhabebi vhanga vha mmbudza uri musi vha tshi kha ḓi lingana na nṋe, vho vha vhe na mbudziso dzi fanaho nahone zwo ḓowelea u vhudzisa dzenedzo mbudziso.”—Lisette, wa ngei Fura.

Ni nga thusa hani ṅwana waṋu uri a ḓipfe o vhofholowa u amba na inwi nga zwa vhudzekani?

• “Mme anga vha a mmbudzisa nga zwa vhudzekani—fhedzi nga ipfi ḽavhuḓi. Ndi vhona u nga zwenezwi ndi zwa ndeme, u itela uri ṅwana a songo vhona u nga vha khou mu humbulela zwiṅwe zwithu.”—Gerald, wa ngei Fura.

Musi ni tshi amba na vhana vhaṋu nga zwa vhudzekani ipfi ḽaṋu ḽi vha ḽi hani? Naa hu ṱoḓea uri ni ite tshanduko?