Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Komana Antu Kushankulu Chalala Ashakamineña Yaaka Yayivulu?

Komana Antu Kushankulu Chalala Ashakamineña Yaaka Yayivulu?

Komana Antu Kushankulu Chalala Ashakamineña Yaaka Yayivulu?

JEANNE LOUISE CALMENT wafwili haAugust 4, 1997 mumbaka mwashakamineñayi kusoutheast France. Wadiña nayaaka yakuvwalika 122!

Makonu, nsañu jakuyilaku hambidi mujasayansi, kukiña mujimba, niyuma yikwawu yinakukwasha antu kulonda ashakameña yaaka yayivulu. Hela chochu, antu amavulu hiyahandaña yaaka 100 hela kubadikahuku. Dichaleteshaña antu ashakamaña yaaka yayivulu mpinji jikwawu ayisonekaña nyijimbu yawu munyikanda, neyi chamusonekawu Madame Calment.

Bayibolu yashimuna nawu antu kushankulu ashakamineña yaaka yayivulu, kakavulu ashikijileña kwakwihi nayaaka ikombakaji. Komana mwalala? Komana antu kushankulu chalala ashakamineña yaaka yayivulu? Komana iyi nsañu yalema kudi etu makonu?

Antu Ashakamini Yaaka Yayivulu

Mukanda wamuBayibolu waKutachika watena antu atanu nayedi ashakamini yaaka kubadika ha 900, wejima wawu avwalikili henohu Dibaji damumafuku aNowa kanda. Antu wenawa adiñi Adama, Seta, Enoshi, Kenani, Yaredi, Metusela, niNowa. (Kutachika 5:5-27; 9:29) Antu wenawa hiyanateli kuyiluka kudi antu amavuluku, ilaña wejima wawu adiñi mumakiñu ikumi atachikililuhu mukuhanda kwawantu. Metusela diyi elukawu nankashi nawu washakamini yaaka yayivulu—washakamini yaaka 969.

Bayibolu yashimuna antu amakwawu 25 ashakamini yaaka yayivulu kubadika yaaka yashakamañawu antu makonu. Amakwawu ashakamini yaaka 300, 400, ni 700 hela kubadikahu. (Kutachika 5:28-31; 11:10-25) Antu amavulu atoñojokaña nawu iyi nsañu yekala muBayibolu yawantu ashakamini yaaka yayivulu yakutwamba. Komana yakutwamba?

Komana Iyi Nsañu Yakutwamba Tahindi Yalala?

Kwesekeja nawunsahu wasonekeluwu akwamutayi waMax Planck Institute for Demographic Research kuGermany, awa akwakukeñakeña nsañu ashimuna nawu yaaka yashakaminiyi Madame Calment, itunateni hewulu yalala muloña elukili kuhitila “muwunsahu walala” wahosheliyi yomweni. Iwu wunsahu awushimuna kudi yomweni hela antaña jindi elukili yuma yamwekeneña haniyi mpinji. Yuma yahosheliyi ayesekejeli nansañu yasonekawu amahaku, niwunsahu wamumachaachi kushilahu nsañu yamuyipapilu, niwunsahu wawakwakuchinda kuvula kwawantu mwituña. Hela chochu, hiyatwesheli kushimuna wunsahu wudi wejimaku, wunsahu walala niwakutiya chakutiya wamwekesheli hatooka nawu washakamini yaaka 122.

Komana nsañu yekala muBayibolu yalala? Twatela kuyikuhwelela? Eña. Hela chakwila nsañu yejima hiyayisoneka munyikanda yikwawuku, kakavulu wunsahu wamwekeshaña nawu twatela kukuhwelela yuma yasonekawu muBayibolu kwesekeja nansañu jakunyaka, jasayansi ninsañu jasonekawu mundonda. * Hitwatela kuhayama chumichuku, muloña Bayibolu yahosha nawu: “Nzambi ekali walala, antu ejima ekali antwambi.” (Aroma 3:4) Eñañi, chineli Bayibolu himukanda ‘wonenawu dehi kudi Nzambi’ hiwashimunaña nsañu yakutwambaku.—2 Timotewu 3:16.

Mosi, alombweluwu kudi Yehova Nzambi hakusoneka nyikanda yitanu yatachi yamuBayibolu, watela wadiña hakachi kawantu aswejeluwu kulemesha mukuhanda kwawantu. A Yudeya amumweneña nawu wadiña wabadika antañishi jawu ejima. A Moslemu amulemesha nawu hikaprofwetu wabadika. AkwaKristu amwiluka Mosi nawu wemeneneñaku Yesu Kristu. Komana chikuwaha neyi tuhosha netu iyi nsañu yanyaka yalema hitwatela kuyikuhwelelaku?

Komana Achindileña Mpinji Munjila Yambukaku?

Amakwawu ahoshaña nawu mpinji ayichindileña mujila yambukaku kunyaka nawa chiwatiya anakutena nawu chaaka dikwila nawu anakutena kakweji. Hela chochu, neyi tushinshika nsañu yekala mumukanda waKutachika, yatulejaña hatooka nawu antu achindileña mpinji neyi chochitwachindaña makonu. Shinshikenu haniyi yakutalilahu yiyedi. Munsañu yaDibaji twatañaña nawu, Dibaji datachikili henohu Nowa wudi nayaaka 600, “mukakweji kamuchiyedi, mwifuku damwikumi nakatanu nakayedi dakakweji.” Yatwalekahu nawu, menji aswejeli hamaseki mafuku 150, ‘hakakweji kamuchitanu nachiyedi, hefuku damwikumi nakatanu nakayedi dakakweji, watu wakuñameneni hampidi jaArarati.’ (Kutachika 7:11, 24; 8:4) Dichi, kuleha kwatukweji tutanu, kufuma hefuku damwikumi nakatanu nakayedi dakakweji wamuchiyedi, nakushika hefuku damwikumi nakatanu nakayedi dakakweji wamuchitanu nakayedi muchenochu chaaka, achindili nawu himafuku 150. Chakadi nikujina, nhoshelu yakwila nawu chaaka achimweneña nawu hikakweji yakutwamba.

Ichi tutalenu chakutalilahu chamuchiyedi. Kwesekeja namukanda waKutachika 5:15-18, Mahalaleli wavweli mwana weyala hadiñayi nayaaka 65, washakamini yaaka 830 nawa wafwili henohu wudi nayaaka 895. Mwijikulwindi Enoki niyena wavweli mwana weyala hadiñayi nayaaka 65. (Kutachika 5:21) Neyi chalala chaaka chadiña kakweji kamu dikwila nawu awantu ayedi adi kwikala anvwali henohu adi nayaaka yitanu yakuvwalika. Komana yitoñojoka yeniyi yalala?

Akwakuvumbujola niwena ashimuna wunsahu wukwawu, muloña wunsahu weniwu weteja chahosha Bayibolu hadi antu ashakamini yaaka yayivulu. Bayibolu yahosha hadi nkakulula Abarahama nawu wafumini mumusumba waUri, kuhiñahu washakamini mumusumba waHarana, nkumininaku washakamini cheñi muKenani, nawa wasili njita nakushinda Kedolawoma mwanta wakuElami. (Kutachika 11:31; 12:5; 14:13-17) Akwakuvumbujola niwena eteja nawu awa maluña adiñi kwoku nawa mwashakamineña antu. Akwakuvumbujola atukwasha cheñi kwiluka chiwahi awa maluña nitushindikilu twawantu atenawu muniyi nsañu yahosha hadi Abarahama. Chineli iyi nsañu yamuBayibolu yahosha hadi Abarahama yalala, komana twatela kujinoka yaaka 175 yashakaminiyi Abarahama?—Kutachika 25:7.

Dichi dinu hitwatela kujinoka nsañu yahosha Bayibolu yawantu akushankulu aswejeli kushakama yaaka yayivuluku. Mwatela kudihula nenu, ‘Indi nsañu yakwila nawu antu ashakamini yaaka yayivulu hela nehi yalemenadi kudami?’

Munateli Kushakama Yaaka Yayivulu Kubadika Chimwatoñojokaña

Iyi nsañu yalema yahosha hadi antu ashakamini yaaka yayivulu henohu Dibaji kanda, yamwekeshaña nawu antu akweti wuswa wakushakama yaaka yayivulu. Kuyilaku hambidi mujakutuñatuña jamakonu, kunakwashi asayantisiti kushinshika mujimba wamuntu chawuleñawu mukuhayamisha, kushilahu niwuswa wukweti mujimba wakudituña nichiwaduukaña waweni. Akunkulula nawudi? Nawu mujimba wamuntu wunateli kushakama haya nyaka. Tom Kirkwood Nkuluñaña munsañu Yakuuka wahosheli nindi: “Asayansi atalaña hansañu jakuuka achidi kanda eluki chuma chaleñelaña muntu [yashinakajeña].”

Hela chochu, Yehova Nzambi hakakañanya kufumishahu wushinakajuku. Wamuleñeli muntu watachi wawanini, Adama, nawa wafuukwili nindi antu akashakameña haya nyaka. Chawushona, Adama watondeluhu kudikaña naNzambi. Chafuminumu, wavulumwini nawa hekalili cheñi wawaninaku. Ichi dichuma chakeñaña kwilukawu asayantisiti chakwila nawu: “Dichi kudi iyala wumu nshidi yeñilili mumpata yamunu mwishina, ninshidi yaleteli kufwa; chochenochu nawa nikufwa kwashikeneni antu ejima, muloña wejima wawu avulumwini.” (Aroma 5:12) Twakataña, kushinakaja nikufwa muloña wanshidi nikubula kuwanina.

Hela chochu, kufuukula kwaNleñi yetu wukweti kukeña hikwahimpaku. Hakumwekesha walala waniyi nsañu, watwinkeli mulambu wefutu danyiloña waMwanindi Yesu Kristu, chumichi chaletesha twakekali awanini nikuheta wumi wahaya nyaka. Bayibolu yahosha nawu: “Chafwañawu antu ejima mudi Adama, dichi nawa antu ejima akayihandishila mudi Kristu.” (1 Akorinda 15:22) Henohu Dibaji kanda nshidi yachidiña kadi yisweji, dichaletesheli antu ashakameña yaaka yayivulu kubadika chitwashakamaña etu makonu. Ilaña, makonu tudi dehi mumafuku akushikijewa kwachikaninu chaNzambi. Katataka afumishuhu nshidi nikubula kuwanina, nawa antu hiyakashinakajaña nikufwaku.—Isaya 33:24; Titusa 1:2.

Munateli kutambwila ñahi nkisu yamuchidiwu? Bayi mutoñojokaña nenu yuma yakanayi Nzambi hikaanu hohuku. Yesu wahosheli nindi: ‘Muntu wukutiya mazu ami, nakukuhwelela yena wantemesheli, wukweti wumi wahaya nyaka.’ (Yowanu 5:24) Dichi dizenu nsañu yalala yamuBayibolu nikuyizatisha. Neyi mwila mwenimu, mukulondela chakutalilahu chawantu ateneniyi kapostolu Pawulu nindi, ‘anakudilumbikila yakutuña nachu kunyaka yakenza, kulonda akakwati kuwumi, wowu wumi walala chikupu.’ (1 Timotewu 6:19) Munateli kukuhwelela nenu Nzambi waleñeleli antu atenawu muBayibolu ashakameña yaaka yayivulu nateli kuyileñela ninenu kushakama haya nyaka.

[Tumazu twaheshina]

^ Neyi munakukeña nsañu yikwawu, talenu mukanda waThe Bible—God’s Word or Man’s? wasonekawu kudi aYinsahu jaYehova.

[Girafu yidi hefu 12]

(Neyi munakukeña kumona ntanjikilu yejima talenu mumukanda)

1000

969 METUSELA

950 NOWA

930 ADAM

900

 

 

 

800

 

 

 

700

 

 

 

600

 

 

 

500

 

 

 

400

 

 

 

300

 

 

 

200

 

 

 

100 MUNTU WAMAKONU

 

 

 

YAAKA