Be en Adier ni e Kinde Muma Ji ne Dak Aming’a Ahinya?

JEANNE LOUISE CALMENT ne otho Agost tarik 4, 1997, e piny Faransa. Ne en jahigini 122!

Dongruok mosetimore e yore sayans, thieth, koda e yore mamoko, konyo ji e pinje mang’eny mondo omed dak aming’a. Kata kamano, thoth ji pod ok chop kata ok kadh higini mia achiel. Mano emomiyo ka jomoko odak aming’a to bedo wach milando, mana kaka ne otimore ne dayoni miluongo ni Madame Calment.

Muma nyiso ni e kinde machon, ji ne dak aming’a ahinya, to seche moko ne gidak higini machiegni chopo aluf achiel. Be mano en adier? Be ji ne dak aming’a kamano e kinde Muma? Be onego wadew wachno e kindegi?

Joma Nodak Higini Mang’eny

Ei Muma, bug Chakruok wuoyo kuom chwo abiriyo ma nodak higini mokalo 900, to giduto ne onyuolgi kapok Ataro mar pi e kinde Noa otimore. Ne gin Adam, Seth, Enos, Kenan, Jared, Methusela, kod Noa. (Chakruok 5:5-27; 9:29) Nyalo bedo ni thoth ji ok ong’eyo jogi, kata kamano, ne gidak e tienge apar mokwongo e histori mar dhano. Methusela ong’ere ahinya kaka ng’at ma nodak aming’a moloyo jogo duto​—nodak higini 969!

Muma nyiso ji mamoko ma dikal 25 ma bende nodak higini mang’eny ma ji ok chop e kindegi. Moko kuomgi nodak higini 300, 400, 700 kata mokalo kanyo. (Chakruok 5:28-31; 11:10-25) Kata kamano, ji mang’eny kawo weche ma Muma wachogo ni gin sigendini mochwogi. Be en kamano adier?

Gin Miriambo Koso Gin Weche Minyalo Gen?

Kaluwore gi weche mogo gi jotim nonro moa Max Planck Institute for Demographic Research e piny Jerman, nitie ‘weche  moko madier mayot siro’ manyiso ni hik Madame Calment ma ne owuo kuome motelo, ne en kamano adier. Wechego ne gin mamulo ngimane, kata ngima wedene ka ginyiso sie kinde ma gik moko ne timore. Kae to ne opim weche ma ne owachogo gi rekod mag sirkal, okil, kanise, kaachiel gi weche manie gasede, koda kwan mag ji ma ne itimo. Ber ng’eyo ni kata obedo ni siro weche duto matindo tindo ne ok nyalre, weche manyiso achiel kachiel kata manyiso e yo machielo ni gigo ne otimore, nomiyo gibedo gadiera ni dayono nodak higinigo.

To nade hik ji ma Muma chiwo? Be wanyalo kawogi kaka adier? Ee, wanyalo! Kata obedo ni nonro mayudore ok chiw weche matindo tindo duto, weche ma nenore ayanga osenyiso nyadinwoya ni gigo ma Muma wacho gin minyalo sir kod histori, sayans, koda gi nonro manyiso kaka weche moko ne luwore. * Mano ok onego okawwa gi wuoro nikech Muma wuon wacho niya, “Nyasaye mondo obed adier, to ji duto obed jo miriambo.” (Jo Rumi 3:4) Ee, nikech Muma en buk “mowuok kuom much Nyasaye,” ok ochiw thuolo mondo ondik weche mochwogi.​—2 Timotheo 3:16.

Musa, ma ne Jehova Nyasaye otayo mondo ondik buge abich mokwongo mag Muma, ikwano kaka achiel kuom jogo ma ne omi luor ahinya e histori mar dhano. Kuom jopuonjgi duto, Jo-Yahudi neno Musa kaka japuonj maduong’ moloyo. Jo-Islam, kawe kaka achiel kuom jonabi maggi madongo. To kuom Jokristo, Musa en jal ma noloso yo ne Yesu Kristo. Be kwedo weche mag ng’at momi luor kamano e histori mar dhano owinjore gi paro makare?

Be ne Ikwano Kinde e yo Mopogore?

Jomoko osewacho ni chon ne ikwano kinde e yo mopogore gi ndalowagi, ka giwacho ni e ndalogo, dwe achiel ne ikwano kaka higa achiel. Kata kamano, nono bug Chakruok golo kiawa moro amora ni jo machon ne kwano kinde kaka wakwano e ndalowagi. Non ane ranyisi ariyogi. Kuom wach Ataro, wasomo ni koth nochako chwe ka Noa ne jahigini 600, e “dwe mar ariyo, e ndalo apar gabiriyo mar dweno.” Kae to odhi nyime wacho ni pi noyimo piny kuom odiechienge 150, kendo ni “e dwe mar abiriyo, e ndalo mar apar gabiriyo, yie nopiyo e gode mag Ararat.” (Chakruok 7:11, 24; 8:4) Kuom mano, dweche abich​—chakre odiechieng’ mar 17 mar dwe mar ariyo nyaka odiechieng’ mar 17 e dwe mar abiriyo e higano—​iwacho ni ne gin odiechienge 150. Nenore maler ni onge gima siro paro ni higa achiel ne ikwano kaka dwe achiel.

Koro non ane ranyisi mar ariyo. Kaluwore gi bug Chakruok 5:15-18, Mahalalel nonyuolo wuowi kane en jahigini 65, kae to nodhi nyime dak higini 830, ma otho ka en jahigini 895. Enok nyakwar Mahalalel, bende nonyuolo nyathi ma wuowi ka en jahigini 65. (Chakruok 5:21) Ka dine en adier ni ne ikwano higa achiel kaka dwe achiel, to kare chwo ariyogo dine obedo jonyuol ka gin gi higini abich kende. Be mano nyalo timore?

Gigo ma osekuny bende riwo lwedo weche Muma kuom wach joma nodak aming’a. Kuom wach jaduong’ Ibrahim, Muma wacho ni ne owuok e dala mar Ur, bang’e nodak e dala mar Haran kae to odhi dak Kanaan, kendo ni nokedo ma oloyo Kedorlaomer, ruodh piny Elam. (Chakruok 11:31; 12:5; 14:13-17) Gik mosefweny osesiro ni jogo koda kuonde miwachogo, ne nitie adier. Gigo mosekuny bende osenyiso weche momedore kuom chal mar pinje, kido koda timbe jogo miwuoyo kuomgi kanyachiel gi Ibrahim. To nikech gik ma Muma wacho kuom Ibrahim gin adier, ang’o ma dimi ng’ato obed gi kiawa ni ne en jahigini 175?​—Chakruok 25:7.

Nikech mano, onge gimomiyo ng’ato onego obed gi kiawa kuom weche ma Muma wacho kuom jogo ma nodak higini mang’eny ahinya e kinde machon. Kata kamano, inyalo penjori  niya, ‘Kata bed ni jogo nodak aming’a ahinya kata ne gidak higini machuok, mano mulo ngimana nade?’

Inyalo Dak Higini Mang’eny Moloyo Kaka Iparo!

Bedo ni jomoko nodak kuom higini mang’eny ahinya kane Ataro pok otimore, nyiso ni dhano nigi nyalo makende mar dak aming’a. Teknoloji masani osekonyo josayans nono adimba dend dhano koda chwechne makende moriwo nyalo majaber miwuoro ma en-go mar losore manyien kendo thiedhore owuon. Mano nopuonjogi ang’o? Ni dend dhano nigi nyalo mar dak nyaka chieng’. Profesa Tom Kirkwood mosomo yore mag thieth wacho kama: “[Ti], mar del en achiel kuom gik modhiero josayans masomo weche thieth fwenyo.”

Kata kamano, e wang’ Jehova Nyasaye, ti mar del ok en gima opondo kata chandruok maok onyal loyo. Nochweyo dhano mokwongo, Adam, gi ngima makare chuth kendo nodwaro mondo dhano odag nyaka chieng’. Gimarach en ni, Adam noyiero loko ng’eye ne Nyasaye. Nikech mano, nodonjo e richo ma obedo dhano morem. Wachni lero gima osetamo wang’ josayans: “Richo nobiro e piny kuom ng’at achiel, kendo tho nobiro ni ji duto, nikech ji duto ne otimo richo.” (Jo Rumi 5:12) Wabedo matuwo, wati kendo watho nikech richo.

Kata kamano, dwaro mar Jachwechwa ma jahera pok olokore ngang’. Gima nyiso mano maler en ni nochiwo Wuode, Yesu Kristo, mondo obed rawar ma yawonwa yo mar yudo ngima makare chuth kendo ma nyaka chieng’. Muma wacho kama: “Kaka ji duto tho e i Adam, kamano bende nomi ji duto doko mangima e i Kristo.” (1 Jo Korintho 15:22) Joma nodak kapok Ataro obedoe, dendgi ne pod otegno moloyowa, kendo mano emomiyo ne gidak aming’a​—higini mang’eny ahinya—​moloyo kaka wadak e kindegi. Kata kamano, wan to wan machiegni gi kinde ma singo mar Nyasaye biro chopoe. E kinde mokayo machiegni, richo duto koda ngima morem biro rumo, kendo dhano ok nobed gi del ma nyosore kendo ok gibi tho.​—Isaiah 33:24; Tito 1:2.

Ang’o minyalo timo mondo iyud gweth ma kamano? Kik igal ni gima Nyasaye osingo en mana lek. Yesu nowacho niya: “Ng’a ma winjo wachna, kendo yie kuom Jal ma noora, en gi ngima mochwere.” (Johana 5:24) Omiyo, puonjri kendo iti gi gima Muma puonjo. Ka itimo kamano, ibiro luwo ranyisi mar joma jaote Paulo nowuoyo kuomgi ni ‘kano mwandu ma nobed mise maber e ndalo mabiro, mondo giyudgo ngima ma en ngima maradier.’ (1 Timotheo 6:19) Inyalo bedo gadier ni Nyasaye achielno ma nomiyo joma owuo kuomgi e Muma odak aming’a kamano, nyalo miyo in bende idag nyaka chieng’!

[Weche moler piny]

[Graf manie ite mar 12]

(Mondo ine weche momedore, ne bugno)

1000*

969* METHUSELA

950* NOA

930* ADAM

900*

800*

700*

600*

500*

400*

300*

200*

100* DHANO MASANI

*HIGINI