Naa Ndi Zwa Vhukuma Uri Vhathu Vha Misini ya Bivhili Vho Tshila Tshifhinga Tshilapfu Nga U Ralo?

JEANNE LOUISE CALMENT o lovha nga ḽa 4 August, 1997, hayani ha hawe tshipembe-vhubvaḓuvha ha ngei Fura. O vha e na miṅwaha ya 122!

Mvelaphanḓa kha zwa saintsi, zwa mutakalo, na kha maṅwe masia dzi ṱoḓa u thusa vhathu ṋamusi uri vha kone u tshila tshifhinga tshilapfu. Naho zwo ralo, a si vhathu vhanzhi vhane vha swikisa miṅwaha ya 100, kana vhane vha tshila u fhira miṅwaha yeneyo. Ndi ngazwo nga zwiṅwe zwifhinga vhane vha kona u swikisa kana u fhirisa miṅwaha yeneyo hu tshi ambiwa ngavho kha mafhungo u fana na zwe zwa itea kha Mufumakadzi Calment.

Bivhili i amba uri tshifhingani tsha kale vhathu vho vha vha tshi tshila tshifhinga tshilapfu, nahone kha zwiṅwe zwiitea vho tshila miṅwaha i ṱodaho u vha tshigidi. Naa zwenezwo ndi ngoho kana ni nga zwi tenda? Naa vhathu vha misini ya Bivhili vho tshila tshifhinga tshilapfu nga u ralo? Naa ri fanela u vha na ndavha na mafhungo eneo ṋamusi?

Vhathu Vhe Vha Tshila Tshifhinga Tshilapfu Vhukuma

Bugu ya Bivhili ya Genesi i amba nga ha vhathu vha sumbe vhe vha tshila miṅwaha i fhiraho 900, nahone vhoṱhe vho bebwa nga phanḓa ha Maḓi Mahulu a misini ya Noaxe. Ndi Adamu, Sethe, Enosi, Kenani, Yarede, Methusala, na Noaxe. (Genesi 5:5-27; 9:29) Vhathu vhanzhi vha nga kha ḓi vha vha sa ḓivhi vhanna vhenevha, fhedzi vhoṱhe vho tshila kha mirafho ya fumi ya u thoma kha ḓivhazwakale ya vhathu. Methusala u ḓivhelwa u vha ene we a tshila tshifhinga tshilapfu u fhira vhoṱhe—o tshila miṅwaha ya 969!

Bivhili i dovha ya amba nga vhaṅwe vhathu vha ṱoḓaho u vha 25 vhe vha tshila miṅwaha i fhiraho ya vhathu vho ḓoweleaho vha musalauno. Vhaṅwe vhavho vho tshila miṅwaha ya 300, 400, 700, kana u fhirisa yeneyo. (Genesi 5:28-31; 11:10-25) Naho zwo ralo, vhathu vhanzhi vha dzhia mafhungo a re Bivhilini a vhathu vhe vha tshila miṅwaha minzhi sa lungano. Naa ndi lungano zwa vhukuma?

 Naa Ndi Lungano Kana Ndi Mafhungo A Vhukuma?

U ya nga ḽiṅwalwa ḽo gandiswaho nga Max Planck Institute for Demographic Research ngei Dzheremane, vhaṱoḓisisi vho khwaṱhisedza uri Mufumakadzi Calment we ha ambiwa nga hae mathomoni o vha e na miṅwaha mingana, nge vha kuvhanganya maṅwe a “mafhungo a re na khwaṱhisedzo” e a ṅwalwa ngae. Mafhungo enea o vha a tshi kwama ene kana vhaṅwe vha mashaka awe nga tshifhinga tshee zwiitea zwenezwo zwa vha itea ngatsho. Zwe a zwi amba zwo mbo ḓi vhambedzwa na rekhodo dza tshitshavha, dza lwa mulayo, na dza kereke, u katela na thero dza gurannḓa na muvhalo wa vhathu. Zwi takadzaho ndi uri naho vha songo kona u khwaṱhisedza tshidodombedzwa tshiṅwe na tshiṅwe, mafhungo o tou livhaho na a songo livhaho e a vha e hone o ita uri zwi konadzee u khwaṱhisedza uri o vha e na miṅwaha mingana.

Hu pfi mini nga mafhungo a re Bivhilini? Naa ri nga a fulufhela? Vhukuma, ri nga a fulufhela! Naho zwidodombedzwa zwa mafhungo zwi songo khwaṱhisedzwa nga vhaḓivhalea vha shango, vhuṱanzi ho sumbedza lunzhi-lunzhi uri mafhungo a re Bivhilini ndi a vhukuma u ya nga ḓivhazwakale, nga lwa saintsi na nga u tevhekana ha zwifhinga. * Zwenezwo a zwo ngo fanela u ri mangadza ngauri Bivhili yone iṋe i amba uri: “Mudzimu ha zwifhi, [naho] vhathu vhoṱhe vhé vhazwifhi.” (Vha-Roma 3:4) Vhukuma, samusi i bugu yo ‘hevhedzwaho nga Mudzimu,’ Bivhili a i zwifhi.—2 Timotheo 3:16.

Mushe, we a livhiswa nga Yehova Mudzimu uri a ṅwale bugu ṱhanu dza u thoma dza Bivhili, u dzhielwa nṱha sa muthu we a vha e na ṱhuṱhuwedzo khulwane nahone a tshi ṱhonifhiwa vhukuma kha ḓivhazwakale yoṱhe ya vhathu. Vhayuda vha mu dzhia sa muthu wa ndeme vhukuma kha vhagudisi vhavho vhoṱhe. Vhamuslim vha mu dzhia sa muṅwe wa vhaporofita vhavho vha bvumo. Ngeno Vhakriste vha tshi dzhia Mushe sa we a rangela Yesu Kristo phanḓa. Naa zwi ḓo vha zwi tshi pfala u humbula uri zwe zwa ṅwalwa nga onoyo muthu wa ndeme kha ḓivhazwakale zwi nga si fulufhelwe?

Naa Tshifhinga Tsho Vha Tshi Tshi Elwa Nga Nḓila I Sa fani Na Ya Zwino?

Vhaṅwe vho amba uri nga tshenetshiḽa tshifhinga vhathu vho vha vha tshi ela tshifhinga nga nḓila i sa fani na ya zwino, nahone ṅwaha wo vha u tshi dzhiiwa sa ṅwedzi. Naho zwo ralo, u ṱolisiswa ha mafhungo a re kha Genesi zwi khwaṱhisedza uri vhathu vha tshifhingani tshenetshiḽa vho vha vha tshi dzhia tshifhinga nga nḓila i fanaho na ine vhathu vha musalauno vha tshi dzhia ngayo. Ṱhogomelani tsumbo mbili. Kha mafhungo a Maḓi Mahulu, ri guda uri Maḓi Mahulu o vha hone musi Noaxe e na miṅwaha ya 600, “nga ḓuvha ḽa fumi-na-vhuṱanu-na-vhuvhili ḽa ṅwedzi wa vhuvhili.” Mafhungo a dovha a bvela phanḓa a tshi amba uri maḓi o ḓi anda a tshi ya lwa maḓuvha a 150, nahone “nga ḓuvha ḽa fumi na vhuṱanu-na-vhuvhili ḽa ṅwedzi wa vhuṱanu-na-vhuvhili gungwa ḽa ima kha thavha ya Ararati.” (Genesi 7:11, 24; 8:4) Nga zwenezwo, ho fhela miṅwedzi miṱanu, nahone hu ambiwa uri ho fhela maḓuvha a 150 o thomaho nga ḓuvha ḽa vhu-17 ḽa ṅwedzi wa vhuvhili u swikela nga ḓuvha ḽa vhu-17 ḽa ṅwedzi wa vhusumbe wa ṅwaha wonoyo. Zwi tou vha khagala uri vhathu vhane vha amba uri ṅwaha wo vha u tshi dzhiiwa sa ṅwedzi vha khou amba zwithu zwi sa ḓadzi mudzio.

Zwino ṱhogomelani tsumbo ya vhuvhili. U ya nga Genesi 5:15-18, Mahalalele o vha na ṅwana musi e na miṅwaha ya 65, nahone u bva nga tshenetsho tshifhinga o dovha a tshila miṅwe miṅwaha ya 830, nahone a lovha e na miṅwaha ya 895. Muḓuhulu wawe Henoxe na ene o vha na ṅwana musi e na miṅwaha ya 65. (Genesi 5:21) Arali ṅwaha wo vha u tshi dzhiiwa sa ṅwedzi muthihi, zwenezwo zwi amba uri vhenevha vhathu vhavhili vho vha na vhana musi vhe na miṅwaha miṱanu fhedzi. Zwenezwo zwi a pfali na luthihi!

Ri nga dovha ra ṱhogomela vhuṱanzi he ha tumbulwa nga vha ngudo ya zwo fukulwaho fhasi nga ṅwambo wa uri vha tendelana na mafhungo a re Bivhilini a vhathu vhe vha tshila tshifhinga tshilapfu vhukuma. Malugana na musimulalushaka Abrahamu, Bivhili i amba uri o vha a tshi bva shangoni ḽa Uri, nahone nga murahu a yo dzula ngei muḓini wa Harani, nahone vho dovha vha pfulutshela shangoni ḽa Kanana, na uri o lwa na Kedorolaomere, khosi ya Elamu. (Genesi 11:31; 12:5; 14:13-17) Zwe zwa tumbulwa zwo khwaṱhisedza uri hu na fhethu hu vhidzwaho nga ḽeneḽo dzina na uri hu na vhathu vhe vha tshila henefho. Ngudo ya zwo fukulwaho fhasi yo dovha ya ri thusa u pfesesa mashango na sialala zwa vhathu vhe ha ambiwa nga havho malugana na Abrahamu. Samusi enea mafhungo a Bivhili nga ha Abrahamu e ngoho, ndi ngani vhathu vha tshi timatima uri o vha e na miṅwaha ya 175?—Genesi 25:7.

Ngauralo, a hu na tshiitisi tsha u timatima mafhungo a re Bivhilini a vhathu vha tshifhingani tsha kale  vhe vha tshila tshifhinga tshilapfu-lapfu. Fhedzi ni nga ḓivhudzisa uri, ‘Ndi ngani zwi zwa ndeme kha nṋe uri vhathu vhenevho vho tshila kana a vho ngo tshila tshifhinga tshilapfu nga u ralo?’

Ni Nga Tshila Tshifhinga Tshilapfu U Fhira Nga Hune Na Humbula Ngaho!

Nḓila i swayeaho ya u tshila tshifhinga tshilapfu-lapfu ha vhenevho vhathu vha tshifhingani tsha nga phanḓa ha Maḓi Mahulu i sumbedza uri muvhili wa muthu u nga tshila tshifhinga tshilapfu vhukuma. Thekinolodzhi ya musalauno yo ita uri vhorasaintsi vha sedzuluse muvhili wa muthu na nḓila ya vhuṱolo ye wa sikwa ngayo, u katela na nḓila i mangadzaho ine wa kona u ḓivusulusa ngayo. Vho phetha nga uri mini? Muvhili wa muthu u nga kona u tshila u ya nga hu sa fheli. Tom Kirkwood, Muphurofesa wa zwa ngalafho o ri: “U vha mulala ndi ḽiṅwe dandetande ḽine vha zwa ngalafho na vhone vha sa vhuye vha ḽi pfesesa.”

Naho zwo ralo, kha Yehova Mudzimu mafhungo a u vha vhalala a si dandetande khae kana vhuleme vhune a si ḓivhe uri a nga vhu piringulula hani. O sika Adamu muthu wa u thoma o fhelela nahone ndivho yawe yo vha i ya uri vhathu vha tshile nga hu sa fheli. Zwi ṱungufhadzaho ndi uri Adamu o shandukela Mudzimu. Nga ṅwambo wa zwenezwo, o vha na tshivhi nahone a si tsha vha muthu o fhelelaho. Yeneyi ndi yone ṱhalutshedzo ine vhorasaintsi vha sa i pfesese ya uri: “Zwivhi zwó dzhena shangoni nga muthu muthihi, zwivhi zwa ḓisa lufu, lufu lwo vhuya lwa ṱanganya vhathu vhoṱhe nge vhoṱhe vha tshinya.” (Vha-Roma 5:12) Ri a fa na u vha vhalala nga ṅwambo wa tshivhi na u sa fhelela.

Naho zwo ralo, ndivho ya Musiki washu wa lufuno a yo ngo shanduka. Vhuṱanzi vhu swayeaho ha zwenezwo ndi ha uri o lugiselela tshiṱhavhelo tshi rengululaho tsha Murwa wawe Yesu Kristo, tshe tsha ita uri zwi konadzee uri ri dovhe ri fhelele na uri ri wane vhutshilo vhu sa fheli. Bivhili i amba uri: “Vhunga kha Adamu hó wanala u pfi vhoṱhe nga vha fe, kha Kristo vhoṱhe vha ḓo waniswa vhutshilo sa zwenezwo-vho.” (1 Vha-Korinta 15:22) Vhathu vha misini ya Maḓi Mahulu vho vha vha tshi kha ḓi vha tsinisa na u vha vho fhelelaho u fhira vhathu vha musalauno, ndi ngazwo vho kona u tshila tshifhinga tshilapfu-lapfu u fhira tshashu. Fhedzi ṋamusi ri tsini nga maanḓa na tshifhinga tshine ngatsho mafulufhedziso a Mudzimu a ḓo ḓadzea ngatsho. Hu si kale, zwivhi zwoṱhe na u sa fhelela zwi ḓo vha zwi si tsheeho, nahone vhathu a vha tsha ḓo dovha vha fa na u vha vhalala.—Yesaya 33:24; Tito 1:2.

Ni nga kona hani u wana phaṱhutshedzo dzo raloho? Ni songo humbula uri zwithu zwenezwi zwe zwa fulufhedziswa nga Mudzimu ndi muloro. Yesu o ri: “A pfaho ipfi ḽanga a tenda we a nthuma, u na vhutshilo vhu sa fheli.” (Yohane 5:24, maḽeḓeretsendama ndi ashu.) Nga zwenezwo, wanani nḓivho ya Bivhili nahone ni i shumise. Arali na ita nga u ralo, ni ḓo vha ni tshi khou tevhela tsumbo ya vhe muapostola Paulo a amba nga havho musi a tshi ri ndi “vhané vha ḓi-kuvhanganyela zwiné zwa ḓo ita thikho yavhuḓi ya matshelo, uri vha wane vhutshilo vhu re vhutshilo nangoho.” (1 Timotheo 6:19) Ni nga vha na vhungoho ha uri Mudzimu a nga kona u ita uri na inwi ni tshile nga hu sa fheli samusi o ita uri zwi konadzee uri vhathu vhe ha ambiwa ngavho Bivhilini vha tshile tshifhinga tshilapfu nga u ralo!

[Ṱhaluso i re magumoni a siaṱari]

[Girafu kha siaṱari 12]

(U itela uri ni vhone nḓila ye mafhungo a dzudzanywa ngayo nga vhuḓalo, sedzani khandiso)

1000*

969* METHUSALA

950* NOAXE

930* ADAMU

900*

800*

700*

600*

500*

400*

300*

200*

100* MUTHU WA MUSALAUNO

*MIṄWAHA