Ni Iponezi Kuli Niti ya Bibele I na ni Maata

KA MO LI KANDEKEZWI KI BO VITO FRAESE

MWENDI ha mu si ka utwa kale libizo la Trentinara. Trentinara ki tolopo ye nyinyani ye kwa mboela wa Naples, ili mwa Italy. Bashemi ba ka ni mukulwange Angelo, ne ba pepezwi mwa tolopo yeo. Bo Angelo ha se ba pepilwe, bashemi ba ka ba tutela kwa United States ko ne ba yo pila mwa tolopo ye bizwa Rochester ye mwa New York, ili mo ne ni izo pepelwa ka 1926. Bo ndate ne ba kopani lwa pili ni Baituti ba Bibele ka 1922, ili libizo le ne ba zibwa ka lona Lipaki za Jehova ka nako yeo. Nakonyana feela ku zwa fo, bo ndate ni bo ma ba ba Baituti ba Bibele.

Bo ndate ne li baana ba ba kuzize ili be ne nahananga hahulu, kono ne ba filikanywanga ki bumaswe bo ne ba eza ba bañwi. Ne ba sa tabeli ka mo ba bahulu ba bulapeli ne ba lyanganisezanga batu, mi kacwalo ne ba itusisanga kolo kaufela ye ne ba fumana kuli ba taluseze ba bañwi niti ya Bibele. Ha ne ba tuhezi ku beleka, ba kalisa ku eza sebelezo ya nako kaufela mi ba tundamena mwa sebelezo yeo ku fitela mapongo ni silami sa maliha li ba tuhelisa sebelezo yeo inze ba na ni lilimo ze 74. Kono nihakulicwalo, ne ba zwezipili ku kutazanga ka lihola ze mwahalaa 40 ni 60 ka kweli ni kweli ku fitela ba kena mwa lilimo za ma-90. Mutala wa bona ne u ni susumelize luli. Bondate niha ne ba ezanga lishea, ne ba sa ezangi lika ka likesha. Ne ba bulelanga kuli: “Niti i swanelwa ku ngiwa kuli ki ya butokwa hahulu.”

Bo ndate ni bo ma ne ba ikatazanga ku luta luna bana ba bona ba ketalizoho Linzwi la Mulimu. Ne ni kolobelizwe ka la 23 August, 1943, mi mwa June ka 1944, na ba paina. Kaizelaa ka Carmela naa li paina mwa Geneva, ili mwa New York, hamoho ni mulikanaa hae wa mafulofulo Fern. Hamulaho wa nakonyana, na lemuha kuli Fern naa ka kona ku ba musalaa ka. Kacwalo lwa nyalana mwa August ka 1946.

Musebezi wa Bulumiwa

Musebezi wa luna wa pili o ne lu ezize hamoho ne li wa ku ba mapaina ba ba ipitezi mwa Geneva ni mwa Norwich, ili mwa New York. Mwa August ka 1948 ne lu bile ni tohonolo ya ku yo kena Sikolo sa Giliadi mwa kilasi ya bu-12. Lwa lumelwa kwa Naples, ili mwa Italy, hamoho ni balumiwa ba bañwi bo Carl Ridgeway ni bakubona bo Joanne. Ka nako yeo, muleneñi wa Naples ne u sa sinyehile bakeñisa ndwa. Ne ku li taata ku fumana ndu, kacwalo lwa pila mwa ndu ya mizuzu ye mibeli ka likwelinyana.

Bashemi ba ka ne ba bulelanga puo ye ñwi ya mwa Naples, kacwalo batu ne ba kona ku ni utwisisa ha ne ni ambola ni bona mwa puo ya Si-Italia, nihaike kuli ne ni hulezi kwa America. Fern naa na ni butata bwa ku bulela puo yeo. Kono ni itumelela kuli naa itutile yona kapili mi mane a i ziba ku ni fita.

Kwa makalelo, batu feela be ne lu fumani be ne ba tabela taba ye nde mwa Naples ne li lubasi lwa batu ba bane. Batu bao ne ba lekisanga misanga ya kwai ka busholi. Yo muñwi wa lubasi lo,  ya bizwa Teresa, naa bonahalelanga musili ka zazi ni zazi. Kakusasana, naa bonahalanga butuna bakeñisa misanga ya naa beyanga mwa lipokoto za sikoci sa hae. Mi manzibwana naa bonahalanga busisani inge lutaka. Kono niti ne i cincize hahulu lubasi lo. Hamulaho wa nako, lilama ze eza 16 za lubasi lo za ba Lipaki. Ka nako ya cwale, mwa muleneñi wa Naples se ku na ni Lipaki ba ba bato eza 3,700.

Musebezi wa Luna wa Lwaniswa

Ha se lu pilile mwa Naples ka likweli feela ze 9, ba muso ba lu hapeleza ku zwa mwa muleneñi wo. Lwa yo ina kwa Switzerland ibato ba ka kweli i liñwi, mi hape lwa kutela kwa Italy sina bapoti. Na ni Fern ne lu lumezwi ku yo sebeleza kwa Turin. Kwa makalelo, musali yo muñwi naa lu file muzuzu o ne lu telelanga, mi ne lu itusisanga sitapelo ni liapehelo za hae. Bo Carl Ridgeway ni bakubona ha ne ba tile mwa Turin, lwa telela ndu i liñwi hamoho ni bona. Hamulaho wa nako, lwa amuhela balumiwa ba ba silezi mi lwa to ba ba ba lishumi mwa ndu yeo.

Ka 1955, ba muso ha ne ba lu hapelelize ku zwa mwa Turin, litukiso ne se li ezizwe za ku tomiwa kwa liputeho ze nca ze ne. Ka nako yeo, ne se ku na ni mizwale ba ba itingwa be ne ba kona ku babalela liputeho zeo. Ba muso ne ba lu bulelezi kuli: “Lwa ziba kuli mina bana ba naha America ha mu se mu ile, lika kaufela ze mu ezize kwanu li ka yunda.” Kono kekezeho ye ne bile teñi ne i bonisize kuli Mulimu ki yena ya kondisanga musebezi. Kacenu se ku na ni Lipaki ba ba fitelela 4,600 ni liputeho ze 56 mwa Turin.

Muleneñi O Buheha wa Florence

Ku zwa fo, lwa lumelwa kwa Florence. Ne lu utwanga ka za muleneñi wo, kakuli kaizelaa ka Carmela ni bo muunaa hae bo Merlin Hartzler, ne ba lumezi ku yo sebeleza mwateñi sina balumiwa. Kono cwale na yo ipumana mwa muleneñi wo! Libaka ze cwale ka Piazza della Signoria, Ponte Vecchio, Piazzale Michelangelo, ni Palazzo Pitti ne li tahisize kuli muleneñi wo u be o buheha luli! Ne li nto ye tabisa ku bona batu ba mwa Florence ha ba amuhela taba ye nde.

Ne lu itutile ni lubasi lo luñwi, mi bashemi ba kolobelezwa. Kono bo ndate lubasi ne li bazubi ba kwai. Ka 1973, Tawala ya Mulibeleli ne i bulezi kuli ku zuba kwai ki nto ye masila mi ne i susuelize babali kuli ba tuhele ku zuba. Bana ba  bona ba bahulu ba ba kupa ka taata kuli ba lisele ku zuba. Ba sepisa kuli ba ka tuhela, kono ne ba si ka eza cwalo. Ka nako ye ñwi manzibwana, bo ma lubasi ba bulelela bana ba bona ba mambile ba lilimo ze 9 kuli ba yo lobala ba nosi, kono ne ba si ka lapela ni bona. Hasamulaho, ba ikutwa bumaswe mi ba ya kwa musiyo wa bana ba bona. Kono bana ba bona ne se ba itapelezi kale. Ba ba buza, ba li: “Mu lapezi ka zañi?” Ba alaba kuli ne ba lapezi cwana: “Jehova, u tuse bo ndate kuli ba tuhele ku zuba.” Bo ma lubasi ba biza bo muuna bona, ba li: “A mu tahe mu to utwa ze ba lapezi bana ba mina.” Ha ba to utwa, ba lotisa mioko mi ba bulela kuli: “Ku felile, ha ni sa na ku zuba!” Bo ndate lubasi bao ba ezize ka mo ne ba sepiselize, mi ka nako ya cwale lilama ze fitelela 15 za lubasi lo ki Lipaki.

Lu Sebeleza Mwa Africa

Ka 1959, lwa lumelwa ku yo sebeleza kwa Mogadishu, ili mwa Somalia, hamoho ni balumiwa ba bañwi ba babeli, ili bo Arturo Leveris ni mukulwange Angelo. Lika ne li tatafalile ha ne lu fitile mwa naha yeo. Muso wa Italy ne u swanela ku tusa naha ya Somalia kuli i fumane tukuluho ka taelo ya kopano ya United Nations, kono muinelo ne u bonahala ku zwelapili ku tatafala. Bana ba naha Italy ba bañwi be ne lu ituta ni bona Bibele ba tunuha mwa naha yeo, mi ne ku li taata ku onga-onga puteho mwateñi.

Mwa nako yeo, muokameli ya naa potelanga mitai a akaleza kuli ni be mutusi wa hae. Kacwalo lwa kalisa ku potela linaha ze ne li bukaufi. Ba bañwi be ne lu ituta ni bona Bibele ne ba ezize zwelopili kono ne ba na ni ku baleha mwa naha ya habo bona bakeñisa twaniso. Ba bañwi bona ba siyala, kono ne ba na ni ku tiyela manyando a matuna. * Ku nahana ka za lilato la bona ku Jehova ni lika ze ne ba tiyezi kuli ba zwelepili ku sepahala ku sa lu susumeza hahulu.

Hañata, mwa Somalia ni mwa Eritrea ne ku cisanga maswe. Mi lico ze ne lu canga mwa linaha zeo ne li tahisanga kuli lu utwe ku cisa ni ku fita. Lwa pili ha ne lu cile lico zeo kwa ndu ya muituti yo muñwi wa Bibele, musalaa ka a bulela kuli lico ne li lungilwe hahulu ka lilungiso kuli mane lizebe za hae za fubela!

Bo Angelo ni bo Arturo ha ne ba lumezwi ku sili, lwa siyala lu li nosi. Ne si nto ye bunolo ku ina ku si na mutu wa ku lu susueza. Nihakulicwalo, muinelo wo ne u lu tusize ku sutelela hahulu ku Jehova ni ku mu sepa ka ku tala. Mi mane ne lu susuezwanga hahulu ha ne lu yo potelanga linaha mo ne u kwalezwi musebezi wa luna.

Mwa Somalia, ne lu talimananga ni butata bo bu shutana-shutana. Ne lu si na friji, mi kacwalo ne lu lekanga feela lico ze ne lu kona ku ca ka lizazi  ni lizazi, ku si na taba kuli lico zeo ne li nama ya tapi ye bizwa shark kamba litolwana ze cwale ka limango, limpubila, litolwana za kota ya veine, likokonati, kamba makonde. Hañata ne lu katazwanga ki likokwani ze fufa. Mi fokuñwi ne li lulanga fa milala ya luna ha lu zamaisa lituto za Bibele. Ne lu na ni mutututu, mi kacwalo ne lu sa tokwi ku zamayanga mwa kalengelenge ka lihola ze ñata.

Lu Kutela Kwa Italy

Ka 1961, ne lu konile ku kutela kwa Italy kuli lu yo fumaneha kwa mukopano wa macaba o no ezelizwe mwa Turin, ka tuso ya batu ba ba sishemo ili be ne ba lu lumelelize ku kwela mwa sisepe sa bona. Ha ne lu li mwa Italy, lwa bulelelwa kuli ne lu ka lumelwa ku sili. Mi mwa September ka 1962, lwa kutela kwa Italy, mi na yo kalisa ku sebeza sina muokameli wa mupotoloho. Lwa leka kamota ke ne lu itusisize ka lilimo ze ketalizoho inze lu potela mipotoloho ye mibeli.

Ha se lu zwile mwa Africa mo ne ku cisa, lwa yo pila mwa naha ye batanga hahulu. Mwa maliha a pili, ha ne lu potela puteho ye fumaneha kwatasaa malundu a bizwa Alps, lwa lobala mwa muzuzu wa fahalimu mo ne ku si na sipangaliko se si tisa mufutumala. Ne ku bata hahulu kuli mane lwa lobala ni lijansi za luna. Ka bona busihu bo, bukaufi ni luna ne ku shwile likuhu ze ne ni linja ze peli bakeñisa silami!

Hasamulaho, na sebeza sina muokameli wa sikiliti. Mwa lilimo zeo, ne lu sebelezanga mwa Italy kaufela. Mi ne lu potelanga libaka ze ñwi ka linako ze ñata, ze cwale ka Calabria ni Sicily. Ne lu susuezanga ba banca kuli ba eze zwelopili mwa niti ni ku sebeza ka taata kuli ba be baokameli mwa liputeho, baokameli ba maeto, kamba baitateli ba fa Betele.

Lu itutile ze ñata kwa balikani ba ba sepahala ili ba ba sebelelize Jehova ka pilu kaufela. Lu itebuha hahulu tulemeno twa bona, to tu cwale ka busepahali bwa bona ku Jehova, bufani, lilato la bona kwa mizwale, ni moya wa bona wa ku ba ni bunolo ni buitomboli. Ne lu yanga kwa linawenga ze ne ezezwanga mwa Mandu A Mubuso. Linawenga zeo ne li zamaiswanga ki Lipaki be ne ba zibahala ka mulao sina likombwa za bulapeli, ili nto ye ne sa konahali mwa naha yeo mwa lilimo za kwamulaho. Liputeho ha li sa kopanelanga mwa matatehelo a mizwale kamba ku ina fa mabala, sina mo ne li ezezanga mwa Turin. Kono, liputeho ze ñata cwale se li na ni Mandu A Mubuso a mande a kutekisa Jehova. Ha lu sa ezezanga mikopano ya luna ya mwa mupotoloho mwa libapalelo ze siyo hande, kono se lu kopanelanga mwa Mandu A Mikopano a matuna. Mi lu tabile ku bona palo ya  bahasanyi ha i hula ku fitelela palo ye eza 243,000. Ha ne lu fitile mwa Italy, palo ya bahasanyi ne i eza feela 490.

Ne lu Ezize Liketo ze Nde

Lu talimani ni butata bo bu shutana-shutana, ku beya cwalo ni makulanu ni ku ikutwa ndiulu. Fern naa utwanga ndiulu ka nako kaufela ha naa bonanga liwate. Hape naa na ni ku pazulwa halalu. Ka nako ye ñwi ha naa yo zamaisa tuto ya Bibele, mulwanisi yo muñwi naa mu holofalize ni sisebeliso se siñwi. Kabakaleo, naa na ni ku iswa kwa sipatela.

Nihaike kuli fokuñwi ne lu zwafanga, ne lu ‘sepile Jehova,’ ku likana ni liñolo la Malilo 3:24. Ki yena Mulimu ya omba-omba. Ka nako ye ñwi ha ne lu zwafile, Fern a amuhela liñolo le ne li zwa ku Muzwale Nathan Knorr. Naa ñozi kuli bakeñisa kuli naa papezwi bukaufi ni sibaka sa Bethlehem, mwa Pennsylvania, ili ko Fern naa kalezi ku eza bupaina, naa ziba hande kuli basali ba ba swana sina Fern be ne ba pila mwa Pennsylvania ili be ne ba simuluha kwa Germany, ki ba ba tiile ni ba ba na ni tundamo. Naa bulezi niti. Mwa lilimo ze felile, ne lu susuelizwe ki batu ba bañata ili ka linzila ze ñata.

Lu ikatalize ku tukufalelwa bukombwa ku si na taba ni butata bo ne lu talimani ni bona. Hasamulaho wa lilimo ze fitelela 40 ze ne lu sebelize mwa mipotoloho ni mwa likiliti, ne lu bile ni tohonolo ya ku potelanga ni ku onga-onga likwata ni liputeho za lipuo li sili. Likwata ze cwalo li kutazanga batu ba ba zwa kwa Bangladesh, China, Eritrea, Ethiopia, Ghana, India, Nigeria, Philippines, Sri Lanka, ni kwa linaha ze ñwi. Kaniti, lu iponezi linzila ze nde ni ze ñata hahulu za mo maata a Linzwi la Mulimu a cincelize bupilo bwa batu ba ba shemubilwe ki Jehova.—Mika 7:18, 19.

Lu lapela kuli Jehova a zwelepili ku lu fa maata ka zazi ni zazi kuli lu pete bukombwa bwa luna. Tabo ya Mulena ki yona maata a luna. Ya lu nyakalalisa mi i lu kolwisa kuli lu ezize liketo ze nde mwa bupilo bwa luna, ha lu nze lu shaela niti ya Bibele.—Maef. 3:7; Makolo. 1:29.

[Litaluso za kwatasi]

[Chati/Siswaniso se si fa likepe 27]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

Bashemi ba ka mwa muleneñi wa Rochester, New York

1948

Ha ne ni li mwa South Lansing, ka nako ye ne ni li mwa kilasi ya bu-12 ya Sikolo sa Giliadi

1949

Na ni musalaa ka Fern pili lu si ka ya kale kwa Italy

Capri, Italy

1952

Ha ne lu li mwa Turin ni mwa Naples hamoho ni balumiwa ba bañwi

1963

Fern ha naa li ni ba bañwi ba naa itutanga ni bona Bibele

Na ni musalaa ka kacenu