Bibliap chiqa yachachiynin kallpachawasqanta rikuni

Vito Fraese kawsayninmanta willariwanchik

ICHAPIS Trentinara llaqtitamanta, mana uyarirqankichu. Chay llaqtitaqa, Italia suyupi Nápoles uraniqninpi kachkan. Tatasniy, kuraq wawqiy Angelo ima, chaymanta kanku. Chaywanpis Angelo paqarikusqanmanta pisi tiemponmanqa, Estados Unidosman ripusqanku, chaypitaq Nueva York llaqtapi Rochester nisqapi qhipakusqanku, ñuqataq chaypi 1926 watapi paqarikurqani. Tatayqa, Jehovamanta sutʼinchaqkunata (ñawpaqtaqa Bibliamanta Yachaqaqkuna sutikurqanku) 1922 watapi riqsisqa, mamaywantaq chiqa kaqta usqhayllata japʼikusqanku.

Tatayqa, sunqu tiyasqa, kʼacha runa kaspapis, mana chiqan ruwaykunata, mayta chiqniq. Cristiano nichikuqkunata kamachiqkuna, runasta chʼawkiyasqankumanta mayta rabiakuq. Chayrayku, runasman Bibliap chiqa yachachiykunasninta, mayllapipis willaqpuni. Jubilakusqantawantaq precursorjina llamkʼayta qallarispa 74 watasninkama llamkʼarqa, chaywanpis unquykusqanrayku, chiri tiempo chayamusqanrayku ima, precursor kayta saqirqa. Chaywanpis 90 watasninkama, 40 chayrí 60 horasta sapa killa willaq. Tataymantaqa, mayta yachakurqani. Wakin kuti chanzakuptinpis, maychus kaqtapuni imatapis ruwanata niq. Arí, payqa sapa kuti niq: “Chiqa yachachiykunata mana imata jinallachu qhawana”, nispa.

Tatasniyqa, phichqa wawasninman chiqa kaqta yachachinawaykupaq mayta kallpachakurqanku. Ñuqaqa, 1943 watapi agosto 23 pʼunchaypi bautizakurqani, 1944 watapitaq junio killapi precursor kayta qallarirqani. Ñañay Carmelaqa, Fern amiganwan Nueva York llaqtamanta Geneva llaqtitapi precursorasjina llamkʼachkarqanku. Ñuqaqa, chay sipaswan casarakuyta munarqani, chayrayku 1946 watapi agosto killapi casarakurqayku.

Misionerosjina llamkʼayku

Casarakuytawanqa, Nueva York llaqtamanta Geneva, Norwich llaqtaspi precursores especialesjina llamkʼarqayku. Kay 1948 watapitaq agosto killapi Escuela de Galaad clase 12 nisqaman rirqayku. Ñuqaykutaqa, Carl, Joanne Ridgeway qhariwarmi hermanostawan Nápoles (Italia) llaqtaman kachawarqayku. Chay tiempopiqa, chay llaqta jatun maqanakuymanta ñakʼayta kutirichkarqa. Wasita mana tariyta atisqaykurayku, wakin killasta iskay cuartitosniyuq wasipi qhipakurqayku.

Estados Unidosmanta kaptiypis, tatasniy napolitano qalluta parlasqankuta uyarisqayrayku, italiano qalluta sumaqllata parlaq kani. Warmiytaq mana atillaqchu, chaywanpis qhipamanqa, ñuqamanta aswan sumaqta parlarqa.

Qallariypiqa, Nápoles llaqtapi, juk familiamanta tawa ukhulla chiqa kaqta uyarirqanku. Paykunaqa, pakayllamanta cigarrillosta vendeq kanku. Jukninqa, Teresa karqa, paytaq  llamkʼasqan pʼunchay paqarinkunata, faldanpa bolsillosninpi juntʼata cigarrillosta apasqanrayku, may wirita wasinmanta lluqsiq. Tardenpitaq may tullitu kutinpuq. Bibliamanta yachakusqankuqa, kawsayninkuta tikrachirqa, chayrayku chay familiapi 16 Jehovamanta sutʼinchaqman tukurqanku. Kunanqa, Napolespi, yaqha 3.700 willaqkuna tiyan.

Churanakuwayku

Napolespi jisqʼun killata kasqaykumantawanqa, chaypi kamachiqkuna wikchʼuwarqayku. Chayrayku, juk killapaq Suizaman ripurqayku, chantataq Italiaman turistasjina kutirqayku. Ñuqaykutaqa, Turín llaqtaman kachawarqayku, qallariypiqa, juk warmi wasinpi juk cuartitota alquilawarqayku, cocinawan, bañowantaq tukuyniykupaq karqa. Ridgeway qhariwarmi chayamuptinkutaq wak wasita tarirqayku. Chantataq chay wasipi phichqa qhariwarmi misioneros tiyakurqayku.

Kay 1955 watapi, Turinmanta wikchʼullawarqaykutaq chaywanpis chaypi kaq tawa qutuchakuykunaqa, sumaq sayasqaña karqanku, pachanmanta hermanospis kamachinankupaq wakichisqas karqanku. Chay llaqtapi kamachiqkuna niwarqayku: “Qamkuna gringos ripuptiykichikqa, yachachisqaykichikta qunqapunqanku”, nispa. Chaywanpis, yapakullarqankupuni, chaytaq Jehová wiñachisqanta rikuchin. Kunanqa, Turinpi 4.600 kuraq willaqkuna, 56 qutuchakuykuna ima, tiyan.

Florencia kʼacha llaqtita

Chaymantaqa, Florenciaman kachawarqayku. Ñañay Carmela, qusan Merlin Hartzler ima, chaypi kasqankurayku chay llaqtamanta mayta uyarirqayku. Chay llaqtapiqa, Piazza della Signoria, Ponte Vecchio, Piazzale Michelangelo, Palazzo Pitti ima, nisqa kʼachitu lugares tiyan. Chay llaqtayuqkunaqa, chiqan yachachiykunatapis tukuy sunqu japʼikurqanku.

Chaypiqa, juk familiaman Bibliamanta yachachirqayku, qhariwarmitaq bautizakurqanku. Chaywanpis qusanqa, pitayta mana saqisqachu. Kay 1973 watapi La Atalaya nisqa revista, cigarrota manaña pitaymanta parlarqa, kuraq wawasnintaq pitayta saqinanta nisqanku. Paytaq kasukunanta nispapis mana juntʼasqachu. Juk chʼisiqa, warmin jisqʼun watasniyuq iskay wawasninta Diosmanta mana mañakuspalla puñukanpunankuta nisqa. Chaywanpis  payqa, cuartonkuman risqa, paykunataq Diosmanta mañakusqankuña. Imatachus mañakusqankuta tapuptintaq wawasninqa, kutichisqanku: “Jehová, tataykuta manaña pitananpaq yanapariy ari”, nispa. Qusanta waqyaspataq nisqa: “Wawasniyki mañakusqankuta uyariq jamuy”, nispa. Qusantaq uyariytawan waqarikuspa nisqa: “Manaña juktawan pitasaqchu”, nispa. Nisqantataq juntʼarqa. Kunanqa, familianmanta 15 Jehovamanta sutʼinchaqkuna kanku.

Africapi yanapakuyku

Kay 1959 watapi Arturo Leveris, wawqiy Angelo ima, Somalia suyuman Mogadishu llaqtaman misionerosjina kachasqa karqayku. Chaypiqa, políticos chʼampaykunapi kachkasqanku. Italiamanta kamachiqkunaqa, Naciones Unidas nisqanmanjina Somalia, wak suyuman tukunanpaq yanapachkasqanku. Chaywanpis chʼampaykunaqa, astawan yapakurqa. Italiapi Bibliamanta yachachisqayku runasqa, wak suyuman ripurqanku, nitaq ni juk qutuchakuyta sayarichirqaykuchu.

Superintendente de zona nisqaqa, yanapanayta niwarqa. Chayrayku, chay qayllapi kaq suyusta waturirqayku. Bibliamanta yachachisqayku runas sumaqta ñawpariptinkupis, churanakuyrayku wak suyusman ripurqanku. Chaypi qhipakuqkunataq achkha ñakʼariykunapi rikukurqanku. * Chay hermanos Jehovata mayta munakusqankuta, payman chiqa sunqu kanankupaq tukuy imata muchusqankuta ima, yuyarikuspa mayta waqarikuyku.

Somaliapi, Eritreapi ima, sinchitapuni qʼuñin. Uchuyuq mikhunasqa, sinchi jayapuni. Mikhuspataq astawan kʼajariq kayku. Bibliamanta yachachisqayku warmi, chay mikhuyta ñawpaq kutipi quriwarqayku, warmiytaq chanzapi chayta mikhuspa, ninrisnin mayta pukayarisqanta nirqa.

Tiemponman Angelo, Arturo ima, wakniqman kachasqas kasqankurayku sapallayku qhipakurqayku. Ni pi yanapanawaykupaq kasqanrayku, mana atinaykupaqjina karqa. Chaywanpis, Jehovaman astawan qayllaykurqayku, paypitaq atienekurqayku. Diosmanta willaqta mana saqisqanku suyusta waturisqayku, mayta kallpachawarqayku.

Somaliapiqa, achkha chʼampaykunapi rikukurqayku. Mikhunata waqaychanapaq heladerayku mana kasqanrayku, sapa pʼunchay challwata chayri mangosta, papayasta, toronjasta, cocosta, platanosta, wak frutasta ima, rantikuq kayku. Sapa ratotaq chʼuspismanta jarkʼakunayku karqa, Bibliamanta yachachichkaptiykupuni  kunkaykupi tiyaykuq kanku. Juk motitoykupi, may ruphaypi purinaykumantaqa, usqhayllata riq kayku.

Italiaman kutipuyku

Kay 1961 watapi, hermanospa yanapayninwan platanota apaq barcopi, Turinman achkha suyuspaq jatun tantakuyman rirqayku. Chaypi, wak suyuman kachanawaykuta yacharqayku. Kay 1962 watapi, septiembre killapi Italiaman kutipurqayku, chaypitaq qutuchakuykunata waturiqjina llamkʼarqayku. Juk autitota rantikuspa, phichqa watasta iskay circuitosta waturispa purirqayku.

Africapi sinchi qʼuñimanta, sinchi chiriman rinayku karqa. Ñawpaq kaq chiri tiempopiqa, Alpes urqup qayllanpi, juk qutuchakuyta waturichkarqayku, chaypitaq ni imawan qʼuñichikuspalla juk wasisitupi chʼaki pasto patapi puñurqayku. Maytapuni chirisqanrayku, may qʼipichasqas puñurqayku. Chay chʼisiqa, iskay allqitus, tawa wallpas ima, chay qayllapi chirimanta wañusqanku.

Chaymantataq superintendente de distritojina llamkʼarqayku. Chay tiempopiqa, Italiantinta waturispa purirqayku. Calabriata, Siciliata ima, achkha kutista waturirqayku. Waynuchusta, Diosta yupaychaypi ñawparinankuta niq kayku, qhipaman ancianos, qutuchakuykunata waturiq, superintendente de distrito chayri betelitas kanankuta niq kayku.

Chiqa sunqu hermanos, Jehovata tukuy sunqunkuwan yupaychasqankumanta mayta yachakuyku. Paykunaqa, may kʼacha kaykunasniyuq karqanku. Jehovaman tukuy imapi chiqa sunqu, khuyakuyniyuq ima, karqanku, hermanosta mayta munakurqanku, mayllapipis yachakullarqanku, tukuy imatataq saqirqanku, chaymanta mayta tʼukuyku. Chantapis kunanqa, Italiapi Jehovamanta sutʼinchaqkuna Tantakunapaq Wasispi ley nisqanmanjina casarachiyta atisqankuta rikuyku. Unayqa, chayta mana ruwayta atikuqchu. Chaypi kaq qutuchakuykunaqa, manaña Turinpijinachu hermanospa cocinasninpi tantakunku, nitaq tablaspichu tiyakunku. Kunanqa, Jehovata jatunchanapaq kʼachitu Tantakunapaq Wasis tiyan. Chantapis, manaña mawkʼa teatrospichu tantakuyku, manaqa Jatun Tantakuykunapaq Wasispi. Italiapi 243.000 willaqkunamanta kuraqña kasqanmanta mayta kusikuyku, chayachkaptiykuqa, 490 willaqkunalla karqanku.

Allin ruwayta akllarqayku

Achkha chʼampaykunapi rikukurqayku, wakin kutiqa unquykurqayku chayri imatapis faltacharqayku. Warmiyqa, mama quchata rikuspa wasinmanta yuyarikuq. Chantapis, kimsa  kutitaña operachikun. Juk kutiqa, Bibliamanta yachachichkaptin, churanakuq runa kimsa puntayuq tʼuqsinawan maqaykusqanrayku, hospitalman chayarqa.

Wakin kuti manaña atisqaykuta yuyaptiykupis Lamentaciones 3:24 pʼiti nisqanmanjina ruwayku, Jehovallapipuni “suyaku[yku]”, sunquchanawaykupi atienekuspa. Juk kutiqa, Fern llakisqa kachkaptin hermano Nathan Knorr juk cartata apachimusqa. Chaypitaq Pensilvaniapi tiyakuq Alemaniamanta mana manchachikuq, kallpachasqa warmisjina kasqanta nirqa. Imaptinchus payqa, Pensilvaniapi paqarikusqa, chaytaq Bethlehem nisqap qayllanpi kachkan. Warmiyqa, chaypi precursora kayta qallarirqa. Payjina, achkha hermanos tukuy imaymanamanta kallpachawarqayku.

Chʼampaykunapipis sunqu kʼajayllawanpuni willayku. Fernqa, cristianop sunqu kʼajayninta Italiamanta Lambrusco nisqa, phusuqarichkaq vinowan kikinchaq. Chanzapitaq niq: “Sunqu kʼajayninchik vinop phusuqunjina lluqsipunanta mana saqinachu tiyan”, nispa. Italiapiqa, tawa chunka kuraq watasta qutuchakuykunata waturirqayku, superintendente de distritojina ima, llamkʼarqayku. Kunantaq wak qalluspi qutuchakuykunata, juchʼuy qutitusta ima, wakichiyku, waturiyku ima. Paykunaqa, Bangladesh, China, Eritrea, Etiopía, Filipinas, Ghana, India, Nigeria, Sri Lanka ima, suyusmanta runasman willanku. Achkha runas, Jehovap khuyakuyninta rikuspa, Bibliap atiyninwan ima, kawsayninkuta tikrachisqankumanta achkha librosta qillqaykuman (Miq. 7:18, 19).

Runasman willanaykupaq, Jehovamanta tukuy imapi kallpachanawaykuta sapa pʼunchay mañakuyku. Señorta kusichisqaykuqa, mayta kallpachawayku, maytataq kusichiwayku. Allin ruwayta akllayku, imaptinchus Bibliamanta chiqa yachachiykunata yachachinaykupaq kawsayku (Efe. 3:7; Col. 1:29).

[Sutʼinchaynin]

[27-29 paginaspi tabla, dibujos/fotos]

(Publicacionpi qhawariy texto originalta)

Tatasniy Rochesterpi (Nueva York) kachkanku

1948

South Lansing nisqapi clase 12 de Galaad nisqaman rinaykupaq

1949

Ñuqawan, Fernwan Italiaman rinayku kachkaptin

Capri (Italia)

1952

Turinpi, Napolespi ima, wak misioneroswan

1963

Fern, paywan Bibliamanta yachakuqkunawan ima

“Sunqu kʼajayninchik vinop phusuqunjina lluqsipunanta mana saqinachu tiyan”