Eden​—Iyan daw an Orihinal na Istaran nin Katawohan?

IMAHINARA na ika nasa sarong hardin. Mayo nin mga disturbo, mayo nin madadangog na mga tanog nin maribok na siudad. An hardin na ini mahiwason, asin mayo nin nakakadisturbo sa katoninongan kaiyan. Orog pa dian, mayo kang ikinakahadit, mayo kang ano man na helang, allergy, o kolog sa hawak. Puede mong lubos na ikaogma an palibot mo.

Enot, an saimong mga mata nawiwiling marhay sa makolor na mga burak, dangan sa nagkikinangkinang na sapa, dangan sa kadakoldakol asin laen-laen na berdeng dahon saka doot na nasa liwanag nin saldang asin nasa limpoy. Namamatean mo an maluyang paghuyop-huyop nin doros asin napaparong an hamot na dara kaiyan. Nadadangog mo an ragasras kan mga dahon, an tanog nin tubig na nagtatama sa darakulang gapo, an huni asin awit nin mga gamgam, asin an hugong nin mga insekto. Mantang iniimahinar mo an tanawon na iyan, dai mo daw minamawot na yaon ka sa arog kaiyan na lugar?

An mga tawo sa bilog na kinaban naniniwala na sa kapinonan an katawohan nabuhay sa arog kaiyan na lugar. Sa laog nin mga siglo, an mga miembro kan Judaismo, Kakristianohan, asin Islam tinokdoan manongod sa hardin nin Eden, na duman pinaistar nin Dios si Adan asin Eva. Segun sa Biblia, sinda igwa kaidto nin matoninong asin maogmang buhay. Igwa sinda nin matoninong na relasyon sa kada saro, sa mga hayop, asin sa Dios, na may kabootan na nagtao sa sainda kan paglaom na mabuhay sagkod lamang sa magayon na palibot na iyan.—Genesis 2:15-24.

An mga Hindu igwa man nin napapalaen na ideya manongod sa sarong paraiso kan enot na panahon. An mga Budista naniniwala na nagkakaigwa nin dakulang mga espirituwal na lider, o Budha, sa siring na maoswag na mga panahon na an kinaban siring sa sarong paraiso. Asin dakol na relihion sa Aprika an nagtotokdo nin mga estorya na risang-risa an pagkakaagid sa estorya dapit ki Adan asin Eva.

Sa katunayan, an ideya dapit sa paraiso kan enot na panahon lakop sa mga relihion asin tradisyon nin katawohan. An sarong autor nagsabi: “Dakol na sibilisasyon an naniniwala na sa kapinonan kan kasaysayan nagkaigwa nin paraisong perpekto, may katalingkasan, katoninongan, kaogmahan, pagkaabunda, asin mayo nin pamumuersa,  tension, saka mga iriwal. . . . An paniniwalang ini nagin dahelan na hidawon nin mga tawo sa pangkagabsan an paraisong nawara pero dai nalingawan, asin mawoton nanggad na makamtan giraray iyan.”

Posible daw na saro sana an pinaghalean kan gabos na estorya asin tradisyon na iyan? Posible daw na an ‘paghidaw nin katawohan sa pangkagabsan’ naimpluwensiahan nin sarong estorya na tunay na nangyari? Talaga daw na nagkaigwa nin hardin nin Eden kaidtong haloyon nang panahon asin totoo daw na nagkaigwa nin Adan asin Eva?

Tinutuya kan mga mapagduda an ideyang iyan. Sa panahon na ini na an siensia maoswag, dakol an nag-iisip na an pagkasaysay na iyan osipon asin eroestorya sana. An makangangalas, nagdududa pati mga relihioso. Dakol na lider sa relihion an nagpapalakop kan ideya na bakong kapanipaniwala an hardin nin Eden. Sinasabi ninda na nungkang nagkaigwa nin siring kaiyan na lugar. Sinasabi ninda na an pagkasaysay na iyan saro sanang metapora, eroestorya, pabula, o parabola.

Totoo, may mga parabola sa Biblia. Si Jesus mismo an nagsabi kan mga pinakapopular sa mga iyan. Minsan siring, isinaysay kan Biblia an dapit sa Eden bilang kasaysayan talaga, bakong bilang parabola. Pero, kun nungkang nangyari an pagkasaysay na iyan, kun siring, paano niato mapagkakatiwalaan an gabos na iba pang laog kan Biblia? Siyasaton niato kun taano ta nagdududa an nagkapira dapit sa hardin nin Eden asin aramon niato kun baga rasonable an saindang mga dahelan. Dangan sisiyasaton man niato kun taano ta maninigong magin mahalaga sa lambang saro sa sato an pagkasaysay na iyan.