Edén jardinax ¿chiqapunit utjpachäna?

WALJANIW Edén jardinata ukat Adanamp Evampit parlir istʼapxi, ukampis janiw pachpa Bibliat liytʼapkiti. ¿Janit jichhax juma pachpa Bibliamat liytʼkasma? Génesis 1:26-3:24 qillqatanwa uka tuqit parlaski. Mä qhawqha arunakanxa, aka tuqinakatwa parli:

Jehová Diosaw * nayrïr chachar laqʼat luratayna, Adán sasaw sutichäna ukat mä suma jardinaruw ucharakïna, Edén sat chiqana. Uka chiqxa Dios pachpaw wakichtʼatayna, walja umaw utjäna ukat taqi kasta frutanak achuri quqanakawa utjarakïna. Taypirusti “askimpi ñanqhampi yatiñ churir quqa uskurakïna” uka quqan achuptï manqʼapxät ukhax jiwapxätaw sasaw Diosax sarakitayna. Mä uruxa, Adanat mä jaraphi apsusinwa Eva sat nayrïr warmir luratayna. Ukatxa, sumwa jardín uñjapxäta, wawanïpxätawa ukat uraqpacharuw phuqantapxäta sasaw sarakitayna.

Uka qhipatsti, kunapachatï Evax sapakiskäna ukhaw mä katarix parlxayatayna ukat jan manqʼañapäkäna uka achut manqʼañapatakiw arxayäna. Arsutaparjamaxa, Diosax kʼarïkaspasa ukat kuntï jupax yatiñapäkäna ukats jarkʼkaspa ukhamwa amuyayäna: uka quqattï  manqʼäta ukhax Diosjamayätawa sasaw säna. Uk istʼasaw Evax quqat manqʼantatayna. Adanasti ukhamarakiw Diosar jan istʼasin manqʼantatayna. Ukatwa Jehová Diosax Adanampi Evampiru ukat Supayampir juchañchäna. Adanampi Evampix Paraisot jaqsutaw uñjasipxäna ukat angelanakaruw mantañäki uka chiq jarkʼañapatak usküna.

Nayraxa, sarnaqäwi tuqit yatxattʼatanakasa ukat Bibliat yatxattʼatanakasa kuntï Génesis libron parlki ukax chiqapuniskiwa sasaw sapxäna. Ukampis jichhürunakanxa, janiw ukax chiqäkiti sasaw sapxi. ¿Kunatsa ukham amuyxapxi? Akxaruw pusi jisktʼanakapar qhanañchaskañäni.

1. Edén jardinatï utjkchïnxa, ¿kawkhankänsa?

Walja maranakaw Biblia tuqit yatxattʼat jaqinakax Paraisox kawkhans utjapunpachaw sasin sapxäna. Ukampisa kʼari yupaychäwinkirinakaxa, Platón ukat Aristóteles jaqinakan amuyunakaparukiw iyaw sapxi, jupanakaxa, janipuniw uka Paraisox aka Uraqinkkaspati sasaw sapxäna. * Ukatwa Biblia tuqit yatxattʼat jaqinakax Paraisox alaxpach jakʼanakankpachaw sasin sapxi. Yaqhipasti aka Uraqin jan walinakapat jayarstʼat wali jachʼa qullu patankiw sasaw sapxi; yaqhipasti polo Norte jan ukax polo Sur uksa tuqinakankpachaw sapxarakiwa, ukat yaqhipax phaxsinkiw sasaw sapxaraki. Taqi ukanak istʼasaxa, Paraison chiqa yatichäwipax mä samkäkaspas jan ukax mä siw säwikïkaspasa ukhamwa amuyapxi. Ukat Edén jardinax kawkhankänsa uk parlapxi ukhaxa, luqhikankañäkaspas ukham amuyapxi ukat janipuniw uka chiqax utjawaykiti sasaw sapxaraki.

Ukampis Bibliax janiw ukham Paraisot parlkiti. Amuytʼañataki, Génesis 2:8-14 qillqatanxa kawkhankänsa uk sum qhanañchi: Inti jalsu tuqiruw jardín uchäna, Edén sat chiqana. Uka chiqatsti mä jawiraw mistüna, ukasti huerto qarparakïna, ukat pusiruw jaljtarakïna. Ukhamarusa, sapa jawiran sutinakapwa aytaraki ukat kawki chiqas umanakapax jaläna uks qhanañchtʼarakiwa. Nayratpachaw walja yatxattʼat jaqinakax kunjamsa Paraíso jikxatirista sasin Bibliat uka chiqa liytʼasax pʼiq muytayasipxi. Ukampis kunayman amtanakarukiw puripxi ukat janirakiw mayas kipkäpkiti. Ukhamasti, ¿kuntï Bibliax Edén jardinata ukat jawiranakapat parlki ukax janiw chiqäkiti ukat mä siw säwikiwa sañti ukax munpacha?

Janiw ukham jankʼak amuyañasäkiti. Kuna tuqittï parlawayktan ukax 6.000 maranak nayraw pasawayi. Ukat Moisesax qillqkäna ukhaxa, 2.500 maranakaw pasxäna, inas jupax kuntï jaqinakax sapkäna ukanak istʼasin jan ukax uka tiempon utjkäna uka documentonak liytʼasin qillqchïna. Ukhamasti, kuntï qillqkäna ukax jupatakix nayra sarnaqäwirakïnwa. ¿Uka tiempot aksarux Uraqix mayjtʼpachänti? Jïsa. Uraqix sapürutjamaw mayjtʼaskäna. Amuyataxa, Edén jardinax jikxataskän uka chiqanxa, uraq khathatinakaw utji: sapa patakat 17 uraq khathatinakax uka chiqanwa waltʼataxa. Ukhamarusa, Diosax  Uma Juicio apayankäna ukhaxa, uka Uma Juiciow Uraq wal mayjtʼaypachänxa, janiw uk amuyksnati. * Ukhamasti, Edenan utjkäna uka jawiranakasa ukat yaqha chiqanakasa tiempompix mayjtʼpachänwa.

Génesis libron Paraisot parlki ukax chiqapunïskatapxa qhanawa, kunattix pusi jawiranakat parlki ukanakatxa, Éufrates ukat Tigris, jan ukax Hidequel uka pä jawiranakax jichhakamas utjaskakiwa ukat uka jawiranakat mistki uka jiskʼa jawiranakapas niya jakʼapurankapxarakiwa. Ukhamarusa, kuna chiqanjamsa umanakapax jaläna ukat kunanakas uka chiqanakanx utjäna uksa qhanañcht’asirakiwa. Taqi ukanakaxa, israelitanakatakix wali uñtʼatapachänwa, kunattix Génesis qillqatan jikxataski uka sarnaqäwix jupanakatakiw qillqatänxa.

Ukampis siw säwinakax janiw ukham sum qhanañchapkiti. Jan ukasti kuna tuqinakattï yatxatañjamäkaspa uka tuqit janiw parlapkiti. Siw säwinakax akham sasaw qalltapxi: “Nayra pachanakanxa...” jan ukax “Mä uruxa...” sasa. Ukampis Edén jardinat Bibliax parliki ukhax wali sumwa qhanañchi, kunjamtï sarnaqäwi tuqit parlaski ukhama.

2. ¿Kunjamaraki Diosasti Adanaru laqʼat luraspa, ukat Evarux Adanan mä jaraphipatsti?

Kunatï laqʼan utjki uka pachparakiw cuerposan utji, sañäni: hidrógeno, oxígeno ukat carbono, ukat ciencia tuqit yatxattʼat jaqinakax ukax chiqapuniwa sasaw sapxi. Ukampis ¿kunjamsa ukanakax jakañ utjañapatakix mayachtʼasipxpacha?

Ina chʼusatakwa jakañax uñstawayi sasaw walja yatxattʼatanakax sapxaraki. Amuyuparjamaxa, jan yäqkañ mä qhawqha laqʼunakatakwa sartawayi ukat waranq waranqa maranakatwa taqi kunatï uraqin utjki ukax tukuwayi sasaw sapxi. Ukampis janiw jan yäqañäkaspas ukham kunas utjkiti. Jan uñjkaya chʼimi laqunakasa wali muspharkañ luratawa. Janipuniw jakañax ina chʼusatak uñstatapxa kuna uñachtʼäwis utjkiti. Jan ukasti, taqi ukanakax wali yatiñani ukat chʼikhi Luririn lurtʼatapwa uñachtʼayi (Romanos 1:20).

Jumax wali suma música ischʼukiskasma, mä suma cuadro uñjaskasma jan ukax jichhak uñstki uka aparato apnaqañ yantʼkasma  ukham amuytʼañäni. ¿Ukanakax ina chʼusatakwa uñsti, janiw khitis lurkiti sasmati? ¿Janixay ukham siskasmatixa? Janipuniw jaqin kuna suma luratapas kunjamtï cuerposax luratäki ukham utjkaspati. ¿Janiw luratäktanti sasin janixay sisksnatixa? Maysa tuqitxa, Diosax jaqi saparukiw Jupar uñtasit luratayna sasaw Génesis librox qhanañchi (Génesis 1:26). Jïsa, kunjamtï Diosax chʼikhikankañapat kuns lurkixa, niya ukar uñtasitarakiw jaqix arte tuqita ukat tecnología tuqit kuns lurtanxa. Ukhamax Diosax laqʼat jiwasar luratapatxa ¿kunatarak muspharsnasti?

¿Diosax Adanan mä jaraphipat Evar luratapat kamsasirakispasa? Uk lurañax Diosatakix janiw kuna chʼamäkpachänti. * Ukat janis ukham lurkchispänxa, mä amtampiw Adanan jaraphipat luratayna. Adanampi Evampix jaqichasipxaspa ukwa munäna ukat “mä sapa jaqikïpkaspasa” ukham jakasipxañapwa munarakïna (Génesis 2:24). Ukhamawa, chachampi warmimpix purapat yanaptʼasipxañapataki ukat munasiñampi panpachani uñjasipxañapatak luratäpxiwa. Ukham luratapatxa munasiñapa ukat yatiñkankañanïtapwa uñachtʼayistu.

Jaqix inas mä chacha warmitak jutstan sasaw genética tuqit yatxattʼatanakax sapxaraki. Ukhamasti, ¿kuntï Bibliax Génesis libron parlki ukax chiqaxaya?.

3. ¿Kunjamaraki mä quqasti yatiñ churaspa ukat yaqha quqax jakañ churaspasti?

Bibliarjamaxa, uka quqanakax janiw chiqpachapun yatiña ukat jakañ churir quqanakapkänti, jan ukasti mayni quqanakjamakïnwa. Jehová Diosatakikiw ukax ukhamänxa.

Jaqix niya ukhamarakwa awisax kunarus uñjtanxa. Amuytʼañataki, kunapachatï jaqinakarux banderar respetapxätaw satäki ukhaxa, janiw mä aliq telarukis respetapxañapäkaspa ukham amuyapkiti, jan ukasti markarus respetapkaspa ukhamwa amuyapxi. Yaqhax akarakispawa, reyinakan coronapasa ukat cetropasa jupax autoridadanïtapwa uñachtʼayi.

Ukhamasti ¿kunsa uka pä quqax sañ munpachäna? Uka tuqitxa, kunayman amuyunakaw utji, ukampis uk qhanañchtʼañax janiw chʼamäkiti ukat wali wakiskirirakiw jiwasatakixa. Diosakiw kunatï walïki ukat jan walïki uk saspa, ukwa askimpi ñanqhampi yatiñ churir quqaxa sañ muni (Jeremías 10:23). Ukatwa Jehová  Diosax uka quqat manqʼañax wali jachʼa juchat uñjäna. Jakañ churir quqaxa, wiñay jakaña sañ munäna, uka wiñay jakañx Jehová Diosakiw churistaspa (Romanos 6:23).

4. ¿Kunjamarak mä kataristi Evar parlaspasti?

Janitï Biblia taqpach liytʼksna ukhaxa, kuntï Génesis qillqatan siski uk janiw sumpacha qhanañchanjamäkaspati. Ukampis Bibliax jukʼat jukʼatwa qhanstayaski.

Qalltañataki, ¿khitisa jan ukax kunas katarir parlaypachäna? Nayra pachan jakir israelitanakaxa khitis katari tuqi parlaspa uk sum yatipxäna. Amuytʼañataki, animalanakax janiw parlapkiti, ukampis mä ajayuw animalas parlapkaspa ukham amuyayaspa. Mä kutixa, Diosaw mä angelarux Balaaman asnupar parlayañataki khitatayna (Números 22:26-31; 2 Pedro 2:15, 16).

Ukhamarusa, saxranakax ukham lurapxañapatak chʼamanïpxatap jupanakax yatipxänwa. Mä kutixa, Egiptonkir sacerdotenakax Jehová Diosan milagropat yatiqasisaw uka pachpa milagro lurapxäna, mä thujrwa katarir tukuyapxäna, ukwa Moisesax uñjäna. ¿Kuna chʼamampis uk lurapxäna? Saxranakan chʼamapampiwa (Éxodo 7:8-12).

Ukatsti Israelitanakax Job libronïpxarakïnwa, uka libroxa inas Moisesan qillqatarakïchïna. Uka librow jupanakarux Supayat sum qhanañchäna, jupaw Diosan uñisiripaxa, juparakiw Jehová Diosan luqtirinakaparux pächasiyi (Job 1:6-11; 2:4, 5). Taqi uk yatisaxa, Supayaw Diosar jan istʼañapatakix Evar katari tuqi sallqjpachäna sasaw israelitanakax amuyapxpachäna.

Ukampis Supayax Evar katari tuq kʼarintatapxa jukʼampi uñachtʼäwinakaw utji. Amtañäni: Supayax kʼariwa ukat kʼarin awkiparakiwa sasaw Jesusax säna (Juan 8:44). ¿Kunatsa kʼarin awkipawa sasin Supayar sispachäna? Kunattix jupaw taqinit sipansa nayraqat kʼarisitayna. janiw uka quqan achupxa manqʼapxätati. Manqʼapxäta ukhasti jiwapxataw sasaw Diosax säna, ukampis Supayaxa “Janiw jiwapkätati” sasaw satayna (Génesis 3:4). Supayan uka katari tuqi parlaskatapxa sumwa Jesusax yatïna. Kunapachatï apóstol Juanarux Supayaw “jachʼa katarïnxa” sasin siskäna ukhaw ukax sum qhanstäna (Apocalipsis 1:1; 12:9).

Mä ajayux ukham mä katarir parlayatapaxa janiw kuna muspharkañäkisa. Kunatix jaqix ukham lurarakiwa ukat televisionansa videonakans uk uñjaraktanwa.

¿Kunas chiqapapuniskatap uñachtʼayistu?

Kuntï akhakam yatiqawaytan ukarjamaxa, ¿Génesis qillqatax Paraisot parlki ukax chiqätap qhanxay amuyawaytanxa? Ukat walja uñachtʼäwinakaw utjaraki. Jichhax mayampit yatxatañäni.

Biblianxa, “khititix chiqapäki” ukax Jesucristowa, sasaw qhanañchi (Apocalipsis 3:14). Jupax jan juchan jaqipunïnwa, ukhamasti janipuniw  kʼariskänti janirakiw khitirus sallqjañ yantʼkänti. Ukhamarusa, “janïra aka uraqi utjkipana” ukat janïr aka Uraqir jutkipanxa, walja maranakaw alaxpachan Jehová Dios Awkipamp jakäna (Juan 17:5). Kunapachatï jaqir luraskäna ukhax jupax utjxänwa, ukhamasti kuntï jupax siskäna ukax chiqänwa. ¿Kunsa jupax Edén jardinat säna?

Jesusax Adanamp Evampit parlkäna ukhaxa, chiqpach jaqinakapkaspas ukhamwa parläna. Kunapachatï jaqichasiñ tuqit parläna ukhaw jupanakxat parläna (Mateo 19:3-6). Génesis libron parlki ukatï mä siw säwikïspaxa, Jesusax kʼarïspawa jan ukax sallqjaskistaspawa. Ukampis janipuniw Jesusax uk lurkaspati. Kunjamtï sawayktanxa, taqi kuntï aka Uraqin paskäna ukxa alaxpachatwa uñjaskäna. ¿Génesis libron parlki ukxa chiqätap janipunixay khitis Jesusjam uñachtʼaykaspatixa?

Kunatï Génesis libron qillqatäki ukarutï jan iyawsksna ukhaxa, janiw Jesusarux iyaw siskaraksnati. Janirakiw Biblian yatichäwinakapsa ukat Diosan amtanakapsa sum amuyksnati. ¿Kunatsa? Uk jichhax amuytʼañäni.

[Qhanañchäwinaka]