?Edɛni fie’n ti fie jrɛiin sakpa?

?AMUN si Adam nin Ɛvu ɔ nin Edɛni fie’n be su ndɛ’n? Asiɛ wunmuan’n su’n, sran sunman be si i kpa. Amun bɔbɔ amun kwla kanngan ndɛ sɔ’n nun be nian. Ɔ o Bo Bolɛ 1:26—3:24 nun. Sa ng’ɔ juli’n i su ndɛ kpe kan yɛ:

Ɲanmiɛn Zoova * fali fa yili klɔ sran kun. Ɔ flɛli i Adam. Kpɛkun ɔ fɛ i sieli i fie kun mɔ i bɔbɔ dili i lika nga be flɛ i Edɛni’n i nun lɔ. Lika sɔ’n ti nzue bo lika, yɛ waka kpanngban mɔ be su mma nglanmannglanman’n be o lɔ. “Sa tɛ nin sa kpa’n be silɛ waka’n” o fie’n i afiɛn. Ɲanmiɛn wlali klɔ sran’m be su nun kɛ nán be di waka sɔ’n i mma mun, naan sɛ be di’n, bé wú. Kɛ ɔ cɛli kan’n, Zoova yili bla kun naan ɔ yo Adam i ukafuɛ. Be flɛ i Ɛvu. Ɲanmiɛn fali Adam i nvɛnma kun yɛ ɔ fa yili bla sɔ’n niɔn. Ɲanmiɛn waan be nian fie’n i lika naan be sɔn kpa naan be yi asiɛ’n.

Cɛn kun’n Ɛvu i ngunmin o lɛ, kpɛkun wuo kun wa kan ndɛ kleli i. Ɔ lakali Ɛvu naan ɔ di waka mma nga Ɲanmiɛn waan nán be di’n. Ɔ seli i kɛ Ɲanmiɛn lɛkɛli i naan ɔ kunndɛman kɛ  ɔ ɲan like ng’ɔ ti kpa’n, m’ɔ kwla yo naan w’a yo kɛ Ɲanmiɛn bɔbɔ sa’n. Ɔ fali ndɛ sɔ’n su, kpɛkun ɔ dili waka mma sɔ’n. I sin’n, Adam wa yoli ɲin kekle kunngba’n Ɲanmiɛn su wie kɛ i yi’n sa. Ɔ maan Zoova kusu boli Adam nin Ɛvu nin wuo’n be sannzan. Kpɛkun kɛ ɔ fuannin Adam nin Ɛvu fie klanman sɔ’n nun lɔ’n, anzi’m be wa sasali fie’n naan sran w’a wluman lɔ.

Laa’n, fluwa sifuɛ dandan nin laa sa’m be su like suanfuɛ’m be nun sunman be waan Biblu’n nun fluwa nga be flɛ i kɛ Bo Bolɛ’n, i nun ndɛ’n ti nanwlɛ. Sanngɛ like nga w’a ju su’n yɛle kɛ sran sunman be buman ndɛ sɔ’m be nanwlɛ. ?Sanngɛ ngue ti yɛ sran’m be buman Adam nin Ɛvu nin Edɛni fie’n be su ndɛ’n i nanwlɛ ɔ? Maan e nian like nnan mɔ be ti yɛ be bumɛn i sɔ’n.

1. ?Lika jrɛiin kun sa yɛle Edɛni fie’n?

?Ngue ti yɛ sran’m be si ndɛ sɔ’n i su akplowa ɔ? Klɔ sran’m be ngwlɛlɛ nga be waan be si i’n ɔ o nun wie. Laa’n, Ɲanmiɛn Ndɛ’n su like suanfuɛ’m be kannin kɛ Ɲanmiɛn i fie’n ɔ te o lika kun. Be kannin sɔ cɛli kpa. Kusu Platɔn nin Aristɔtu mɔ be ti Glɛki’m be ngwlɛlɛ sifuɛ’n be waan ɔ leman like kun sa mɔ fɔ nunman nun ɔn. Naan saan ɲanmiɛn su lɔ yɛ fɔ kwlá tranman ɔn. Be akunndan sɔ’n su yɛ be nga be tɔn be wun suɛn kɛ be ti Klistfuɛ’n be wa fali ɔ. I sɔ’n ti’n, Ɲanmiɛn Ndɛ’n i su like suanfuɛ’m be wa buli i kɛ mɛn klanman’n ɔ mantan ɲanmiɛn’n lɔ. * Wie’m be waan Edɛni fie’n trannin oka fleiin kpa kun i ti afiɛn lɔ. Naan i nglonglo m’ɔ ti’n ti’n, asiɛ’n su fiɛn kaan sa kwlá kɛnmɛn i lɔ. Wie’m be kusu be waan ɔ o asiɛ’n i nglo lɔ kpa annzɛ i ja ngua lɔ kpa. Yɛ wie mun ekun be waan ɔ o anglo’n su lɔ, annzɛ ɔ mɛntɛn i lɔ. I sɔ’n ti’n, sɛ Edɛni i su ndɛ’n ɔ wa yoli kɛ ndɛ wie mɔ be kpɛ be ti nun yɛ be kannin’n sa’n, ɔ boman e nuan. Andɛ’n, fluwa sifuɛ dandan wie’m be waan kɛ be se kɛ Edɛni fie’n trannin asiɛ’n su wa’n, ɔ ti finfin ndɛ. Be waan i sɔ lika’n w’a tranman lɛ le.

Sanngɛ Biblu’n kanman Edɛni fie’n i ndɛ kɛ ngalɛ’n sa. Kɛ e kanngan Bo Bolɛ 2:8-14 nun’n, e wun ninnge kpanngban mɔ be kle kɛ lika jrɛiin kun sa i ndɛ yɛ be kan ɔn. Fie sɔ’n o lika nga be flɛ i Edɛni’n i wia afiliɛ lɔ. Nzue ba kun m’ɔ le sama nnan’n, ɔ sonji lika sɔ’n nun. Be boli i sama nnan sɔ’m be kwlakwla be dunman. Kpɛkun be kannin be sinwlɛ’n i ndɛ kpe kan. I sɔ ndɛ liɛ’m be sanngannin fluwa sifuɛ’m be akunndan’n kpa. Afin be nun sunman be niannin Biblu’n i bue sɔ’n nun kpa naan bé sí lika nga laa Edɛni fie’n o’n. Sanngɛ kɛ be nianniannin nun’n, i su ndɛ kpanngban nga be kannin’n be sansan be wun. ?I sɔ’n kle kɛ Edɛni ɔ nin i fie’n ɔ nin i nzue ba’m be su ndɛ nga Biblu’n kannin’n, ɔ ti ato?

Amun bɔbɔ amun nian. Edɛni fie nun lɔ sa’m b’a di afuɛ 6.000. Moizi yɛ ɔ klɛli be ɔ. Atrɛkpa’n ndɛ nga be kan kleli i’n, annzɛ fluwa wie mɔ be o lɛ’n be su yɛ ɔ niannin ɔn. Kannzɛ ɔ ti sɔ bɔbɔ’n, sanngɛ kɛ sa sɔ’m be juli’n, ɔ dili afuɛ ko ju 2.500 naan Moizi w’a klɛ be. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n nn Edɛni i su ndɛ’n w’a cɛ kpa. ?Ɔ maan kɛ afuɛ’m bé sín bé kɔ́’n, nzɔliɛ ninnge kɛ nzue ba mun sa’n be osu’n kwlá nunnunman? Asiɛ’n su ninnge wie’m be kaman be osu kunngba’n nun. Lika nga e kwla se kɛ lɔ yɛ Edɛni fie’n o’n, ɔ ti lika mɔ asiɛ’n ta keje ɔ. Le nɲɔn nga nun’n sɛ be fa asiɛ ng’ɔ kejeli dandan kpa’n be nun ya’n, lɔ  lika liɛ’n nun ngunmin ɔ kejeli kpɛ 17. I sɔ lika’n nun’n, lika’n ta kacikaci. Asa kusu’n, nzue dan ng’ɔ tɔli Nowe blɛ su’n ti’n, atrɛkpa’n wafa nga asiɛ’n su lika’n kacikacili’n, e kwlá wunmɛn i wlɛ andɛ. *

Sanngɛ ndɛ nga e si be’n be nun kan yɛ be o yɛ. Kɛ Bo Bolɛ fluwa’n kán fie’n i ndɛ’n, ɔ kle kɛ ɔ ti lika jrɛiin. Nzue ba nnan ng’ɔ kannin be ndɛ’n be nun nɲɔn be te o lɛ andɛ. Be yɛle Efrati nin Tigri mɔ be flɛ i ekun kɛ Idekɛli’n. Yɛ be ti’m be nun wie’m be mantan su kpa. Nvle nga nzue ba sɔ’m be sonji be sin nun’n, be dunman o ndɛ sɔ’n nun bɔbɔ. Kpɛkun ninnge kɛ sika ɔkwlɛ nin yɛbuɛ kpakpa sa mɔ lɔ lika’n nunfuɛ’m be si be kpa’n, ɔ kannin be ndɛ. Laa Izraɛlifuɛ nga be kanngannin ndɛ sɔ’n nun’n, be wunnin i wlɛ.

?Amun bɔbɔ amun nian, ndɛ ng’ɔ ti ngua ndɛ’n, kɛ be yiyi nun kɛ ngalɛ’n sa? ?Like ng’ɔ ko yo naan sran’m b’a wun be ndɛ’n i bo’n be fiaman su? Kɛ bé bó ngua dilɛ bo’n be se kɛ “laa o.” Sanngɛ ndɛ nga be juli laa sakpasakpa’n, be yiyi nun weinwein kɛ nga be yiyili Edɛni i su ndɛ’n nun’n sa.

2. ?Sakpasakpa naan Ɲanmiɛn fali fa yili Adam naan ɔ fali Adam i nvɛnma kun fa yili Ɛvu?

Andɛ’n, siansi’n kle kɛ ninnge fanunfanun cinnjin kpa wie mɔ be o fa’n nun’n, be o klɔ sran’m be wunnɛn’n nun sakpa. ?Sanngɛ wafa sɛ yɛ be kannin ninnge sɔ’m be kwlaa be boli nun naan w’a kaci klɔ sran ɔn?

Siansifuɛ kpanngban be waan nguan’n boli nun sa ngbɛn. Yɛle kɛ ɔ boli i bo ninnge kanngan be su, kpɛkun ɔ fa juli i kekleekle’m be su blɛblɛblɛ. I sɔ liɛ’n dili afuɛ akpiakpi kpanngban kpa. Sanngɛ kɛ be kan ninnge “kanngan” ndɛ’n ɔ kwla yo maan e fɔn. Afin ninnge kanngan sɔ mun’n, kannzɛ be ti plilili kpa bɔbɔ’n, sanngɛ be timan blɛblɛ. Ɔ leman like kun sa m’ɔ kle kɛ ninnge nga nguan o be nun’n be nun kun sa boli nun sa ngbɛn ɔn, annzɛ ɔ́ yó sɔ cɛn kun le ɔ. I kpa’n, ninnge nga nguan o be nun’n be kwlaa be kle kɛ sran kun mɔ i ngwlɛlɛ’n tra e liɛ’n fatifati’n yɛ ɔ siesieli be sɔ ɔ. *—Rɔmfuɛ Mun 1:20.

?Sɛ amun ti jue fɛfɛ kpa kun’n annzɛ amun nian desɛn mɔ be yili i klanman kpa’n, annzɛ kusu amun wun mannzin klanman wie’n, amún jrán su cinnjin kɛ be boli nun sa ngbɛn? Ɔ si’ɛ mlɔnmlɔn! Sanngɛ i sɔ ninnge’m be juman wafa nga sran’n i wunnɛn’n ɔ ti siesiewa  cɛcɛɛcɛ’n, ɔ nin i klanman m’ɔ ti’n, nun kaan sa. ?Kɛ e wun i sɔ liɛ’n, ɔ yo sɛ yɛ e kwla bu i kɛ e leman Yifuɛ ɔ? Asa ekun’n, Bo Bolɛ’n nun ndɛ’n yiyi nun kɛ ninnge kwlaa nga nguan o be nun asiɛ’n su’n be nun’n, saan klɔ sran’m be ngunmin cɛ yɛ Ɲanmiɛn yili be kɛ i bɔbɔ sa ɔ. (Bo Bolɛ 1:26) I sɔ’n ti’n, asiɛ wunmuan’n su’n saan klɔ sran mun yɛ be kwla fa Ɲanmiɛn i ajalɛ’n su ninnge’m be yilɛ’n nun ɔn. Yɛle kɛ ɔ ju wie’n, be yi ninnge ɲɛnmɛn kɛ jue fɛfɛ nin desɛn ɔ nin mannzinmannzin mun sa. ?Ɔ maan sɛ Ɲanmiɛn si ninnge’m be yi kpa tra e lele’n, ɔ fata kɛ ɔ bo e nuan?

?Sɛ Ɲanmiɛn fali yasua’n i nvɛnma’n yɛ ɔ fa yili bla’n, i kekle m’ɔ ti’n yɛle benin? * Sɛ ɔ ti kɛ Ɲanmiɛn waan ɔ́ fá like uflɛ fá yi bla’n nn ɔ yoli sɔ. Sanngɛ wafa ng’ɔ fa yili bla’n ɔ le bo. Ɔ kunndɛli kɛ yasua’n nin bla’n, be ja be wun naan be afiɛn’n sɛ kpa naan be kaci kɛ “sran wunmuan” kun sa. (Bo Bolɛ 2:24) Yasua nin bla’n be kwla suan be wiengu bo, kpɛkun be awlobo’n taka kpa yɛ be di ye likawlɛ. ?I sɔ liɛ’n kleman weiin kɛ be Yifuɛ’n ti ngwlɛlɛfuɛ nin sran klofuɛ?

Asa ekun’n, dɔɔtrɔfuɛ wie mɔ be di e wunnɛn’n su junman’n, be kusu be waan kɛ be niɛn i sa’n, klɔ sran’m be kwlaa be fin yasua kun nin bla kun. ?Sɛ ɔ ti sɔ’n niɔn, e kwla se kɛ Bo Bolɛ fluwa’n nun ndɛ’n ti ato?

3. Sa tɛ nin sa kpa’n be silɛ waka’n ɔ nin nguan waka’n be su ndɛ’n ɔ fa ngua dilɛ.

Nanwlɛ, Bo Bolɛ fluwa’n nun ndɛ’n kleman kɛ waka sɔ’m be bɔbɔ be le tinmin naan be kwla yo ninnge wie mun. Sanngɛ waka jrɛiin sa yɛ Zoova fa yoli nzɔliɛ like ɔ.

?Sran’m be bɔbɔ be yomɛn i sɔ’n wie? Wie liɛ’n, be se sran’m be kɛ maan be ɲin yi be nvle’n nun lɔ flanga’n. Be kwlaa be wun i wlɛ kɛ nán tannin ngbɛn sa yɛ be se be kɛ be ɲin yi i ɔ. Sanngɛ kɛ m’ɔ ti nvle’n i nzɔliɛ like’n ti ɔ. Nvle wie’m be nun kusu’n, kpɔnman nin famiɛn kle’n be ti famiɛn’m be nzɔliɛ like.

?Ɔ maan waka nɲɔn sɔ’m be ti ngue like i nzɔliɛ? Sran’m be kannin ndɛ sukusuku wie mun waka sɔ’m be su. Sanngɛ ndɛ bɔbɔ ba’n ti kaan sa, kpɛkun ɔ le bo kpa. Sa tɛ nin sa kpa’n be silɛ waka’n ɔ ti like kun mɔ Ɲanmiɛn ngunmin cɛ yɛ ɔ le i wun atin’n i nzɔliɛ. Yɛle kɛ i yɛ ɔ le atin kle like ng’ɔ ti kpa ɔ nin ng’ɔ ti tɛ’n niɔn. (Zeremi 10:23) I sɔ ti yɛ sran ng’ɔ wua waka sɔ’n i mma’n wie’n, nn w’a bo tete’n niɔn! Nguan waka’n i liɛ’n, ɔ ti like nga Ɲanmiɛn kunngba cɛ yɛ ɔ kwla fa cɛ sran mun’n i nzɔliɛ. Like sɔ’n yɛle anannganman nguan’n.—Rɔmfuɛ Mun 6:23.

 4. Wuo ng’ɔ ijɔli’n ɔ fa ngua dilɛ’n nun ndɛ.

Ɔ ti su kɛ Bo Bolɛ fluwa’n i bue sɔ’n kwla sanngan e akunndan. I li sɛ y’a buman Biblu’n i onga’n i akunndan’n yɛ ɔ kwla yo sɔ’n niɔn. Sanngɛ Ɲanmiɛn Ndɛ’n yiyi sa sɔ’n nun blɛblɛblɛ.

?Wan yɛ maan ɔ yoli kɛ wuo’n su ijɔ sa’n niɔn? Izraɛlifuɛ’m be si sa uflɛ wie mun mɔ be ti’n, be kwla wun like nga wuo sɔ’n yoli’n i wlɛ kpa ɔ. I wie yɛle kɛ be si kɛ kannzɛ nnɛn’m be ijɔman’n, sanngɛ aolia nun sran kun kwla yo maan ɔ yo kɛ be su ijɔ sa. Asa ekun’n, Moizi klɛli Balaamu i su ndɛ’n. Ndɛ sɔ’n nun’n, Ɲanmiɛn sunmɛnnin i anzi kun kɛ ɔ wa yo naan Balaamu i aflunmun’n, ɔ ijɔ kɛ sran sa.—Kalɛ 22:26-31; 2 Piɛr 2:15, 16.

?Aolia nun sran uflɛ mɔ wie’m be ti Ɲanmiɛn i kpɔfuɛ’m be kwla yo abonuan sa mun? Moizi wunnin kɛ Ezipti lɔ tinwafuɛ’m be yoli abonuan sa kunngba nga Ɲanmiɛn yoli be’n wie. I wie yɛlɛ kɛ be yoli maan be kpɔnman’m be kacili wuo. Saan aolia nun sran nga be ti Ɲanmiɛn i kpɔfuɛ mun cɛ yɛ maan be kwla yoli abonuan sa sɔ mun ɔn.—Ezipt Lɔ Tulɛ 7:8-12.

Moizi yɛ ɔ klɛli Zɔbu fluwa’n ekun ɔn. Fluwa sɔ’n kan Ɲanmiɛn i kpɔfuɛ’m be su kpɛn Satan m’ɔ fa gblɛ ɔ sa Zoova i sufuɛ’m be seiin nantilɛ’n nian’n, i su ndɛ kpanngban kpa. (Zɔb 1:6-11; 2:4, 5) ?Ɔ maan, laa Izraɛlifuɛ’m be seli be wun kɛ Edɛni fie’n nun lɔ’n, Satan yɛ maan ɔ yoli kɛ wuo’n su ijɔ sa ɔ? ?Naan i sɔ yɛ ɔ yoli naan w’a laka Ɛvu kɛ ɔ kpɔci Ɲanmiɛn ɔn? Ɔ kwla yo sɔ.

?Satan yɛ maan wuo’n ijɔli ɔ? Zezi seli kɛ “ato’n ti [Satan] i junman,” naan “i yɛ ɔ ti ato buafuɛ’m be si nin-ɔn.” (Zan 8:44) Sɛ sran kun ti ‘ato buafuɛ’m be si’n’ nn i yɛ ɔ dun mmua buali ato klikli’n niɔn. ?Nɛ́n i ɔ? Ato klikli’n o ndɛ nga wuo’n kan kleli Ɛvu’n i nun. Kɛ Ɲanmiɛn seli kɛ sɛ sran’m be di waka mma nga i waan nán be di’n, bé wú’n, wuo’n waan ato ɔ. Ɔ seli kɛ: “Amun su wu-man.” (Bo Bolɛ 3:4) Ɔ ti weiin kɛ Zezi sili kɛ Satan yɛ ɔ fali wuo’n yoli i klunklo like ɔ. Sa nga Zezi yili be nglo kleli akoto Zan’n i nun’n, ɔ tuli ndɛ sɔ’n i ɲin weiin. Ɔ flɛli Satan kɛ “wuo lalaa.”—Sa Nglo Yilɛ 1:1; 12:9.

?Ɔ maan ɔ nin i fata kɛ e bu i kɛ aolia nun sran kun m’ɔ le tinmin’n, ɔ kwla yo maan ɔ yo kɛ wuo kun kwla ijɔ sa? Klɔ sran mun bɔbɔ mɔ be leman tinmin kɛ aolia nun sran mun sa’n, be kwla yo abonuan ninnge wie mun. Yɛle kɛ be kwla fa bebe ba kun be mantan be wun, kpɛkun be ijɔ be klun lɔ naan sran’m be bu i kɛ bebe ba sɔ’n yɛ ɔ su ijɔ sa. Annzɛ be kwla yo ninnge wie mun flimu’m be nun mɔ kɛ a wun be sa’n ɔ waan be ti nanwlɛ ɔ.

Like cinnjin kpafuɛ ng’ɔ kle kɛ ndɛ’n ti nanwlɛ’n

Be nga be lafiman ndɛ ng’ɔ o Bo Bolɛ fluwa’n nun’n i su’n, be leman ndɛ kpa kun sa mɔ be jran su be yo sɔ ɔ. ?Amun bɔbɔ amun wunmɛn i sɔ? Sanngɛ Bo Bolɛ fluwa’n i liɛ’n, ɔ le like cinnjin kpa kun m’ɔ kle kɛ i nun ndɛ’n ti nanwlɛ ɔ.

Biblu’n kan Zezi Klist ndɛ se kɛ i yɛ ɔ ‘kan ndɛ nanwlɛ’n, bɔ be kwla fa be wla guɛ i su’n’ niɔn. (Sa Nglo Yilɛ 3:14) Kɛ mɔ fɔ w’a tranman Zezi i nun le’n ti’n, w’a buaman ato le yɛ w’a kpɛman  ndɛ fi wun le. Asa ekun’n, kɛ ɔ́ klé like’n, ɔ seli kɛ ka naan w’a ba asiɛ’n su wa’n, ɔ o ɲanmiɛn su lɔ. I kpa bɔbɔ’n ɔ nin i Si Zoova be trannin cɛli kpa lele “naan [i Si] w’a yi mɛn’n.” (Zan 17:5) Ɔ maan kɛ bé yí ninnge nga nguan o be nun asiɛ’n su’n, nn ɔ o lɛ. ?Ndɛ benin yɛ i mɔ be kwla lafi i su tra like kwlaa’n, ɔ kɛnnin i Edɛni fie’n su ɔ?

Kɛ Zezi kán Adam nin Ɛvu be ndɛ’n, ɔ kleli kɛ be ti sran jrɛiin. I nun m’ɔ́ yíyí bla kunngba jalɛ’n i su mmla nga Zoova kpɛli’n i nun’n, ɔ kannin Adam nin Ɛvu be aja’n i ndɛ. (Matie 19:3-6) Sɛ be timan sran jrɛiin naan fie nga be trannin nun’n kusu timan jrɛiin wie’n, nn be lakali Zezi annzɛ kusu ɔ ti ato buafuɛ. Ɔ kwlá yoman sɔ kaan sa kusu. Kɛ ɲrɛnnɛn sa’m bé jú Edɛni fie’n nun lɔ’n, nn Zezi o ɲanmiɛn su lɔ, i ɲin ta nun. ?Ɔ le like uflɛ m’ɔ kwla kle e kɛ ndɛ sɔ’n ti nanwlɛ tra ngalɛ’n niɔn?

Nanwlɛ, sran ng’ɔ lafiman Bo Bolɛ’n fluwa’n i nun ndɛ’n su’n, nn ɔ lafiman Zezi su. I sɔ’n kusu ti’n, ɔ kwlá wunman Biblu’n i nun ndɛ cinnjin wie mɔ be cici e wla kpa’n be wlɛ. Maan e nian like nga ti yɛ ɔ ti sɔ’n.

[Ja ngua lɛ ndɛ mun]