Eden Dum Cu A Rak Um Taktak Maw?

ADAM le Evi le Eden dum tuanbia kong na thei bal maw? Vawleicung pumpi nih mah kong kha an hngalh. Mah kong kha hngalh na duh ahcun Genesis 1:⁠26–3:​24 ah rel khawh a si. Hitin a ti:

Jehovah Pathian * nih leidip in minung kha a ser i Adam tiah min a pek. Cun Eden hmun ah a timhtuahpiakmi dum ah a rak umter. Mah dum ah ti tampi a um caah thingthei zong tampi a um. Dum laifang ah “a ṭha le a ṭhalo hngalhnak pe khotu thingkung” a um i Pathian nih mah thingthei kha ei hlah tiah a thlauh, mah thingthei kha na ei ahcun na thi lai tiah a ti. A hnuah Pathian nih Adam hnakruh kha a lak i Evi timi nu pakhat a serpiak. Eden dum zohkhenh awk le an tefa in vawlei khahter awkah rian a pek hna. 

Evi amah lawngin a um lioah rul cu a sinah a ra i Pathian nih aan hlen, Pathian bantuk aan siter khomi thilṭha pakhatkhat kha aan thuhkanh tiah a ti i thlauhmi thingthei ei awkah a rak lem. Mah lemnak kha aa teiter i thingthei kha a ei. Adam zong a nupi lei ah a ṭang i Pathian bia kha  ngaih loin thlauhmi thingthei kha a rak ei ve. Cucaah Pathian nih Adam, Evi le rul kha dan a tat hna. Adam le Evi kha Eden dum in a ṭhawl hna i an luh ṭhan khawh nakhnga lo vancungmi nih kutka kha an cawngh.

Hlanlio i Baibal lei mifim pawl, cathiam pawl le tuanbialei mifim pawl nih Genesis ah langhtermi a kong cu tuanbialei in a hmaanmi a si ti kha an cohlan. Asinain atu ah cun mah bantuk kong kha an zum ti lo. Adam, Evi le Eden dum kong a langhtermi Genesis cauk cungah mi nih zeicah lunghrinhnak a ngeih? Lunghrinhnak an ngeihnak a ruang pali kha zohhmanh hna u sih.

1. Eden dum cu a rak um taktak maw?

Mah kong he aa tlaiin zeicah lunghrinhnak an ngeih? An lung a hrinnak a ruang pakhat cu minung ruahnak ruangah a si men lai. Eden dum cu hmun pakhatkhat ah a um rih tiah biaknaklei mifim pawl nih an ruahnak cu kumzabu tampi chung a si cang. Asinain Khrihfa tiah aa timi hna cu Greek ruahnaklei mifim a simi Plato le Aristotle ruahnak nih a iap hna. Annih cu vawleicung ah a tlingmi thil pakhat hmanh a um lo, vancung lawngah tlinnak a um kho timi ruahnak a ngeimi an si. Cucaah biaknaklei mifim hna nih Eden dum cu vancung he aa naihnak ah a um lai tiah an ruah. * Mi cheukhat nih Eden dum cu a nautami hi vawlei i a cunglei, a sang tukmi tlangpar pakhat ah a um tiah an ti. A cheu nih cun Chaklei Ki asiloah Thlanglei Ki ah a um tiah an ti. Thlapa asiloah thlapa pawngah a um tiah a timi zong an um. Eden dum kong he aa tlaiin a phunphun in an chimmi cu khuaruahhar awk a si lo. Tuchan Baibal lei mifim cheukhat nih cun Eden dum timi cu pakpalawng a si, a um bal lomi a si ti hmanh in an ti.

Asinain Baibal nih Eden dum kong kha cutin a chim lo, mah dum kong he aa tlaiin fiang tein a langhter. (Genesis 2:​8-​14) Mah dum cu Eden hmun i nichuahlei ah a um. Mah hmun cu tiva nganpi pakhat i a hram a si i cuka in tiva pali ah aa ṭhen. Mah tiva pali a min le ti a luannak lam hna zong kha a tawinak in a langhter. Mah a kong hna kha Baibal lei mifim pawl nih an cohlang duh lo. An lak in mi tam deuh nih atu ah Eden dum a umnak hmun hngalh awkah Genesis cauk kha ṭha tein an hlathlai. Asinain an hmuh ning cu pakhat le pakhat aa khat lo. Cutin a si ah Eden hmun, mah ah a ummi Eden dum le tiva pali kong he aa tlaiin langhtermi cu a palh asiloah phuahchommi tuanbia men a si tinak a si maw?

Mah kong hi ruathmanh: Eden dum ah a cangmi thil sining hna cu a luancia kum 6,000 lioah a rak cangmi a si. Mah kong kha Moses nih a ṭial. Mi nih an chimmi asiloah hlanlio ca pawl cherhchan in a ṭialmi zong a si kho. Moses nih mah thil hna a can hnu kum 2,500 hrawngah a ṭialmi a si. Mah kong cu a ṭial lio tein a hlun tukmi tuanbia a rak si cang. Kum tampi a rauh cang caah Eden dum i hmelchunhnak a simi tiva pali an um ning cu aa thleng lai maw? Vawleicung i tlang le tiva pawl an um ning cu aa tleng lengmang. Eden dum rak um dawh a sinak hmun cu li aa hninh tawnnak hmun a si. Tuchan ah mah hmun cu vawleicung ah a fak bikmi lihnin lakah zatuak 17 hrawng aa hnihnak hmun zong a si. Cu bantuk li aa hnihnak hmun i vawlei umtu ning aa thlenmi cu a phung a si.  Noah chan buanchukcho ruangah vawleicung i tlang le tiva pawl an um ning cu kan theih lomi lam hna in aa tlenmi tah a si kho lo maw? *

Asinain kan hngalhmi a kong cheukhat a um. Genesis ah Eden dum kha a um taktakmi hmun in a langhter. Mah ah a langhtermi tiva pali lakah pahnih a simi Zufrates le Tigris (Hiddekel) cu tuchan tiang a um peng rih. Mah tiva hna an hram zong aa naih te. Mah tiva pawl an luannak ram, mah ram in a chuakmi thilri pawl kong zong kha fiang tein a langhter. Mah kong a rel hmasa bikmi Israel mi hna caah cinken awktlak a si.

Phuahchommi tuanbia hna ah a fiang tuk in langhtermi a kong hna a um maw? A hmaan, hmaan lo ti dothlat awkah tahchunh dingmi a kong hna a um maw? Phuahchommi tuanbia hna cu “hlanliopi ah ram pakhat ah” ti bantuk bia in aa thawk tawn. Asinain Eden dum bantuk tuanbia hna ahcun aa pehtlaimi a kong hna aa tel.

2. Pathian nih Adam kha leidip in a ser i Evi cu Adam hnakruh in a ser timi cu cohlang tlak a si maw?

Minung kan pum chungah vawlei ah hmuhmi hydrogen, oxygen le carbon ti bantuk a phunphun aa tel tiah chanthar science lei mifim pawl nih an ti. Minung pum chungah mah thil hna cu zeicah a um?

Scientist tampi nih nunnak cu amah tein a hung um i mah nunnak cu a sawhsawh tein aa thawk nain kum nuai tampi a rauh tikah duhsah in a hnawk thluahmah tiah an ruah. Asinain “a sawhsawh” timi biafang i a sullam kha phundang in an ruah men lai. Thilnung vialte, mit in hmuh khawh a si lomi, cell pakhat lawng a ngeimi thilnung hna i an sining hmanh a hnawk tuk caah a si. Zei bantuk thilnung an si hmanhah ruahlopi in an hung um asiloah an hung um kho ti a langhtertu thil a um lo. Cucaah kanmah nakin a let tampi in a fimmi pakhat nih a kan ser ti cu a fiang ko. *​—Rom 1:​20.

Hla fungkhat na ngaih tik asiloah aa dawh tukmi kut in suaimi hmanthlak na zoh tik asiloah sehlei fimthiamnak in tuahmi thil pakhatkhat na hmuh tikah mah thil pawl a tuahtu a um lo tiah na ti kho lai maw?  Na ti kho lai lo. A ṭha tuk in tuahmi mah thil hna nih a hnawk i a thuk tukmi minung pum sining hmanh kha an tluk lo. Cucaah Sertu a um lo tiah zeitindah kan ti khawh lai? Mah lengah vawleicung i thilnung vialte lakah minung lawng hi Pathian muisam he i loin ser kan si tiah Genesis nih a langhter. (Genesis 1:​26) Minung lawng nih Pathian bantukin thil pakhatkhat ser duhnak lungthin kan ngei. Cucaah minung nih ngaih a nuammi hla, kut in sermi thil dawh le sehlei he aa tlaimi thil pawl an ser khawhnak a si. Thil pakhatkhat sernak ah kanmah nakin Pathian a thiam deuhmi kha kan khuaruah a har awk a si maw?

Pa hnakruh in nu ser timi cu Pathian caah a harmi a si lo. * Pathian nih a dang lam pakhatkhat kha hmangin nu kha a ser khawh. Asinain hnakruh pakhat kha hmangin nu pakhat a sermi cu sullam a ngei tukmi a si. Pathian nih nu le pa kha a umter hna i “pumkhat” bantukin i daw hna hna seh ti a duh. (Genesis 2:​24) Pa le nu nih pakhat le pakhat i bawmh in dawtnak hri an fehtermi nih a fim i dawtnak a ngeimi Pathian a um ti kha a langhter.

Mah lengah minung cikor kong a hlathlaitu mifim pawl nih minung kan dihlak cu pa pakhat le nu pakhat in hrinmi si dawh kan si tiah an ti. Cutin a si ah Genesis Baibal cauk ah langhter a simi kong hna cu zumh awk a tlak lo tiah ti khawh a si lai maw?

3. A ṭha le a ṭhalo hngalhnak pe khotu thingkung le nunnak thingkung kong tah phuahchommi tuanbia a lo maw?

Genesis ah mah thingkung hna nih khuaruahhar a simi ṭhawnnak an ngei tiah a langhter lo. A tak ti ahcun mah thingkung hna cu thingkung sawhsawh an si i Pathian nih langhternak ca tu ah a hmanmi a si.

Minung zong nih a caan ah langhternak kha an hman tawn. Tahchunhnak ah, biaceihtu pakhat nih biaceihnak zung zei ah a rel lomi pakhat kha ralrinnak a pek men lai. A tak ti ahcun biaceihtu nih zung ah a ummi thilri le vanpang pawl kilven duh ruangah si loin biaceihnak zung nih a aiawhmi biaceihnak dingrep pawl kha kilven a duh ca tu ah a si. Siangpahrang pawl zong nih an nawlngeihnak a langhtermi an bawi fung le an bawi luchin pawl kha an hman tawn.

Cu a si ah mah thingkung pahnih nih zeidah a langhter? Mah kong he aa tlaiin mifim pawl nih a thuk i a hnawkmi ruahnak a phunphun kha an chuahpi. Asinain a hmaanmi a phi cu a sawhsawh te a si hmanhah sullam a ngei i a thuk tuk.  A ṭha le a ṭhalo hngalhnak pe khotu thingkung nih Pathian lawng a ṭha le a chia kongah rikhiak khotu a si kha a langhter. (Jeremiah 10:23) Cucaah mah thingthei kha fir in ei cu sual a si. Nunnak thingkung nih Pathian lawng nih a kan pek khawhmi zungzal nunnak laksawng kha a langhter.​—Rom 6:​23.

4. A holh khomi rul cu phuahchommi tuanbia chungah langhtermi maw a si?

Genesis ah langhtermi a kong hna cu a hnawk tuk. A hleiin a dang Baibal cauk hna kha na hlathlai lo ahcun na lung a buai chin lai. Asinain hngalh duh awk ngai a si i a thukmi mah kong hna kha Baibal nih duhsah duhsah in a fianter.

Mah rul kha aho nih asiloah zeinihdah holh kho dingin a tuah? Hlanlio Israel mi nih mah rul kong he aa tlaimi a dang kong zong an hngalh. Tahchunhnak ah, saram pawl cu an holh kho lo nain thlarau pakhatkhat nih saram kha a holhmi bantukin a tuah khawh ti kha an hngalh. Balaam kong zong kha Moses nih a rak ṭialmi a si. Pathian nih vancungmi pakhat kha a thlah i Balaam rang kha holh kho dingin a rak tuah.​—Nambar 22:26-​31; 2 Peter 2:​15, 16.

Pathian ral a simi thlarau ṭhalo i telin a dang thlarau pawl nih tah khuaruahhar thil an tuah kho maw? Pathian nih khuaruahhar lam in ṭhiangṭhunh kha rul ah a canter bantukin Izipt camhthiam pawl zong nih cutin an tuah khawh vemi kha Moses nih a rak hmuh. Cucaah mah bantuk khuaruahhar thil pawl tuah khawhnak ṭhawnnak cu Pathian ral a simi thlarau ṭhalo pawl sinin a rami a si lai ti cu a fiang ko.​—Exodus 7:​8-​12.

Moses nih Job Baibal cauk zong a ṭial ti cu a fiang ko. Mah cauk ah Pathian i a ral ngan bik a simi Satan kong kha tampi a langhter. Satan nih Pathian salle vialte an zumhfehnak kong he aa tlaiin biahalnak a rak tuah. (Job 1:​6-​11; 2:​4, 5) Cucaah Satan nih Evi zumhfehnak kha hrawh awkah rul kha a holh khomi bantukin fimzer ngaiin a tuah i Evi a hlen ti kha Israel mi nih rak hngalh dawh a si.

Satan nih mah rul kha lihbia a chimtermi a si maw? Jesuh nih Satan kha “mi lihchim a si i lih vialte pa” a si tiah a ti. (Johan 8:​44) “Lih vialte pa” a si caah hmasa bik lih a chimmi a si men lai. Mah cu Satan a si lo ahcun ahodah a si lai? Rul nih Evi sin a chimmi bia ah hmasa bik lihbia kha hmuh khawh a si. Thlauhmi thingthei kha nan ei ahcun nan thi lai timi Pathian ralrin peknak kha ralchanh in rul nih “cucu a hmaan lo, nan thi lai lo” tiah a ti. (Genesis 3:4) Satan nih rul kha fimzer ngaiin a hman ti kha Jesuh nih a hngalh. Jesuh nih lamkaltu Johan a pekmi Biathlam Baibal cauk ah Satan kha “rulpi tar” tiah fiang tein a auh.​—Biathlam 1:​1; 12:9.

Ṭhawnnak a ngeimi thlarau pakhat nih rul kha a holh khomi bantukin fimzer ngaiin a tuah khawh ti cu zumh awkah a harmi a si lo. Thlarau hna bantukin ṭhawnnak a ngei lomi minung hmanh nih tunu kha a holh khomi bantukin an tuah khawh. Cun computer hmangin a lengah a um lomi kha baisikup ah a ummi bantukin an langhter khawh.

 Zumhawktlak Taktak A Simi Langhtertu Thil

Genesis ah langhtermi hna cu ka zum lo tiah chim cu aa tlak lomi a si ti kha na cohlan ko lai. Mah kong cu tuanbia hmaan taktak a si ti a langhtermi langhtertu thil pawl a um.

Tahchunhnak ah, Baibal ah Jesuh Khrih cu “zumhawktlak le a hmaan taktakmi tehte” tiah auh a si. (Biathlam 3:​14) Jesuh cu a tlingmi pakhat in zeitikhmanh ah lihbia a chim lo i biatak zong kha a merh bal lo. Mah lengah Jesuh cu minung pakhat in vawleicung a rat hlanah caan saupi a rak um cangmi a si. Cun Jesuh nih a Pa, Jehovah he “vawlei ser” a si hlanpi in kan rak umṭi cang tiah a ti. (Johan 17:5) Cucaah Jesuh cu vawleicung i nunnak aa thawk tikah a rak um cang. Tehte vialte lakah zumhawktlak bik a simi tehte Jesuh nih zeidah a chim?

Jesuh nih Adam le Evi kha a rak nung taktakmi in a langhter hna. An innchungkhar kong kha a cherhchan i Pathian timhpiakmi nupi pakhat, va pakhat ngeihnak kong kha a rak chim. (Matthai 19:​3-6) Adam le Evi cu a nung bal lomi an si ahcun asiloah an umnak Eden dum cu phuahchommi tuanbia a si ahcun Jesuh cu lihbia a chimmi asiloah hlenmi pakhat a si ve lai. Jesuh cu lihbia a chimmi zong a si lo bantukin hlenmi zong a si lo. Eden dum ah a cangmi kong kha Jesuh nih vancung in a rak hmuh. Cucaah mah kong he aa tlaiin Jesuh nakin a ṭha deuhmi tehte a um hnga maw?

Genesis Baibal na zumh lo ahcun Jesuh zong na zumh lomi bantuk a si lai. Mah lengah Baibal ah a bik in langhtermi a kong cheukhat le zumhawktlak bik a simi biakam kong zong na hngalthiam kho ti lai lo. Mah a kong kha i ruah chap hna u sih.

[A Tanglei Fianternak]