Chaʼan maʼ ñumel ti yambʌ video

Chaʼan maʼanic miʼ pʌs i bʌ jini chaʼan bʌ video

¿Añʌch ba ti wajali jiñi pʌcʼʌbʌl Edén?

¿Añʌch ba ti wajali jiñi pʌcʼʌbʌl Edén?

¿Añʌch ba ti wajali jiñi pʌcʼʌbʌl Edén?

CABɅL lac piʼʌlob añʌch yubiyob ti alol chaʼan jiñi pʌcʼʌbʌl Edén, chaʼan Adán yicʼot Eva, pero maʼañic baqui an i yoque pejcayob jiñi Biblia. ¿Chucoch maʼañic miʼ melob ili ora? Mi caj a taj ti Génesis 1:26-3:24 muʼ bʌ i yʌjlel tiʼ tojlel Adán yicʼot Eva. Ti tsʼitaʼ bʌ tʼan jin tsaʼ bʌ ujti iliyi:

Jehová * tsiʼ mele jiñi ñaxam bʌ wiñic ti tsʼubejn, i tsiʼ yotsʌbe i cʼabaʼ bajcheʼ Adán, i tsiʼ yʌcʼʌ yaʼ ti colem bʌ pʌcʼʌbʌl am bʌ jumpʼejl parte yaʼ ti Edén. Jiñi pʌcʼʌbʌl tsaʼ bʌ i mele Dios, an i chaʼan cabʌl jaʼ, teʼ tac muʼ bʌ i yʌcʼ wen sumuc bʌ i wut. Yaʼ ti ojlil tsiʼ yʌcʼʌ jiñi teʼ muʼ bʌ i yʌqʼueñob i cʌn chuqui utsʼat yicʼot chuqui jontol i tsiʼ yʌlʌ chaʼan mi tsaʼ cʼuxbenti i wut mi caj i chʌmelob. Ti jumpʼejl bʌ qʼuin, Dios tsiʼ locʼsʌbe jumpʼejl i chʼilʼat Adán chaʼan miʼ cʼʌn i mel jiñi Eva, jiñi ñaxam bʌ xʼixic. Cheʼ jiñi tiʼ subeyob chaʼan miʼ cʌntañob jiñi pʌcʼʌbʌl, miʼ pʼolob i yalobil chaʼan miʼ butʼob jiñi pañimil.

Cheʼ bʌ i bajñel jach Eva juncojt lucum tsiʼ pejca i tiʼ sube chaʼan miʼ cʼux i wut jiñi teʼ mach bʌ yomic miʼ cʼux. Come jiñi lucum tiʼ sube chaʼan Dios woli jach i lotin yicʼot i mucben jiñi yom bʌ miʼ ñaʼtan, i chaʼan miʼ mejlel ti sujtel jaʼel bajcheʼ Dios. Eva tsiʼ ñopo tsaʼ bʌ i yʌlʌ jiñi lucum i tsiʼ cʼuxbe i wut jiñi teʼ i cheʼʌch tsiʼ mele jaʼel jiñi Adán. Cheʼ jiñi, Jehová tsiʼ yʌlʌ chuqui mi caj i yujtel tiʼ tojlel Adán, Eva yicʼot jiñi lucum. Tsaʼ chojquiyob loqʼuel yaʼ ti Paraíso, i tsaʼ ajqʼuiyob ángelob chaʼan miʼ cʌntʌbeñob i tiʼ jiñi pʌcʼʌbʌl.

Ti wajali, cabʌl jiñi wen yujiloʼ bʌ chaʼan Biblia mucʼʌch i ñopob muʼ bʌ i yʌl jiñi libro chaʼan Génesis. Pero ili ora, cabʌl maʼañix miʼ ñopob, ¿chuqui maʼan bʌ miʼ ñopob muʼ bʌ i yʌl jiñi libro chaʼan Génesis cheʼ bʌ miʼ taj tiʼ tʼan Adán, Eva yicʼot jiñi pʌcʼʌbʌl Edén? Wʌle mi caj lac jacʼ chʌmpʼejl cʼajtiya tac.

1. Mi añʌch jiñi pʌcʼʌbʌl Edén ti wajali, ¿baqui bʌ parte an?

Cʼʌlʌl ti wajali, jiñi añoʼ bʌ i yeʼtel ti iglesia tsiʼ yʌlʌyob chaʼan jiñi Paraíso añʌxto baqui bej an. Pero cheʼ bʌ jiñi filósofo Platón yicʼot Aristóteles, tsiʼ yʌlʌyob chaʼan jiñi tojel mach wʌʼic an ti pañimil jiñi iglesia tsiʼ ñopo. * Jin chaʼan, jiñi añoʼ bʌ i yeʼtel ti iglesia tsaʼix cʼoti i yʌlob chaʼan jiñi Paraíso an ti jumpʼejl parte baqui ñumen lʌcʼʌl an yaʼ ti panchan. An tsaʼ bʌ i yʌlʌyob jaʼel chaʼan an ti jumpʼejl chan bʌ wits i yambʌlob tsiʼ yʌlʌyob chaʼan an ti Norte o an ti Sur i yambʌ tsiʼ yʌlʌyob chaʼan an ti Luna. Tiʼ caj jiñi tsaʼ tac bʌ ajli, tsaʼ cʼoti ti ñaʼtʌntel chaʼan jiñi Paraíso machʌch i sujmic an ti wajali. Ili ora, jiñi wen yujiloʼ bʌ miʼ yʌlob chaʼan maʼan miʼ mejlel lac ñop cheʼ bʌ jiñi Biblia miʼ yʌl chaʼan jiñi pʌcʼʌbʌl Edén añʌch ti wajali. I tiʼ caj jiñi, ili ora maʼañix miʼ ñopob.

Pero jiñi Biblia tsʼitaʼ yʌñʌlʌch chuqui miʼ yʌl cheʼ bʌ miʼ taj ti tʼan jiñi Paraíso. Jumpʼejl ejemplo, yaʼ ti Génesis 2:8-14 miʼ yʌl chaʼan jiñi Paraíso tsaʼ bʌ ajqʼui yaʼ ti Edén yaʼan tiʼ tojlel jiñi i pasibal qʼuin, an jaʼ muʼ bʌ i ñumel tac yaʼi i tʼoxbil bʌ ti chʌn xʌcʼ. Cheʼ jaʼel, miʼ yʌl chuqui i cʼabaʼ jiñi jaʼ yicʼot baqui tac miʼ ñumel. Cʼʌlʌl ti wajali, jiñi wen yujiloʼ bʌ an i chaʼleyob wersa i sʌclañob ti ili texto muʼ bʌ i yʌqʼueñob i ñaʼtan baqui ñoj an jiñi Paraíso. Pero tiʼ caj mach junlajalic chuqui am bʌ i tajayob maʼañix miʼ ñaʼtañob baqui bʌ ñoj i sujmlel. ¿Yom ba i yʌl iliyi chaʼan mach i sujmic muʼ bʌ i yʌl jiñi Biblia chaʼan jiñi pʌcʼʌbʌl Edén yicʼot jiñi jaʼ muʼ bʌ i ñumel tac yaʼi?

Laʼ lac ñaxan ñaʼtan chaʼan jiñi tsaʼ bʌ la cʌlʌ añix 6 mil jab ujtem. Cheʼ bʌ Moisés tiʼ tsʼijbu jiñi libro chaʼan Génesis tajol añʌxto majqui tsiʼ sube o tiʼ chucu i bʌ ti jiñi jun tac am bʌ ti jiñi bʌ ora, i cheʼ bʌ tiʼ tsʼijbu añix ñumen 2 mil quinientos jab. ¿Am ba chuqui qʼuextʌyem ti lum ti jiñi bʌ ora? Añʌch. Ti jiñi lum cabʌl jax chuqui miʼ qʼuextʌyel, i tajol jiñi 17% wen tsʌts bʌ yujquel yaʼ ujtem baqui tsaʼ ajñi jiñi pʌcʼʌbʌl Edén ti wajali. Cheʼ jaʼel, yom cʼajal lac chaʼan chaʼan jiñi ñuc bʌ butʼjaʼ tsaʼ bʌ i choco tilel Dios ti wajali cabʌl jax chuqui tsiʼ yʌcʼʌ ti qʼuextʌyel wʌʼ ti lum. * Tajol ti caj jiñi ujtem tac bʌ tilel mach ñoj tsiquilix baqui tsaʼ cʌyle jiñi pʌcʼʌbʌl Edén.

Pero jiñi libro chaʼan Génesis miʼ taj ti tʼan chaʼan jiñi pʌcʼʌbʌl Edén añʌch ti wajali i cheʼ jaʼel miʼ taj ti tʼan chʌmpʼejl jaʼ, ili ora bej cʌmbilto chaʼpʼejl jiñi Éufrates yicʼot Tigris, cʌmbil bʌ jaʼel bajcheʼ Hidequel i mach wen ñajtic lajal añob. Cheʼ jaʼel, miʼ yʌjlel i cʼabaʼ baqui miʼ ñumel jiñi jaʼ yicʼot chuqui tac wen utsʼatax bʌ an yaʼi. Miʼ mejlel la cʌl chaʼan pejtelel muʼ bʌ i yʌjlel chaʼan jiñi pʌcʼʌbʌl Edén cʌmbilob i chaʼan jiñi israelitajob ti wajali come ili tʼan tac i chaʼañobʌch tsaʼ tsʼijbunti.

Muʼ bʌ i yʌl jiñi Biblia chaʼan jiñi pʌcʼʌbʌl Edén ñoj qʼuexelʌch bajcheʼ jiñi cuento tac. Jiñi Biblia cabʌl chuqui miʼ tsictesan chaʼan chuqui tsaʼ ujti pero jiñi cuento tac maʼañic.

2. ¿Muʼ ba i mejlel lac ñop chaʼan Dios tsiʼ cʼʌñʌ tsʼubejn chaʼan miʼ mel Adán i chaʼan miʼ mel jiñi Eva tsiʼ cʼʌmbe juntsʼijt i chʼilʼat Adán?

Cheʼ bʌ tsaʼ mejli jiñi ñaxam bʌ wiñic tsaʼ cʼʌjñi tac añʌch bʌ wʌʼ ti lum bajcheʼ jiñi hidrógeno, oxígeno yicʼot carbono, iliyi jiñʌch am bʌ cʼotem i cʌñob jiñi científicojob. ¿Bajcheʼ tiʼ xʌbʌ i bʌ iliyi chaʼan miʼ sujtel ti juntiquil quixtañu?

Cabʌl científicojob miʼ yʌlob chaʼan pejtelel cuxul bʌ cheʼ jach tsaʼ sʌc tili. I miʼ yʌlob jaʼel chaʼan jiñi an tac bʌ cheʼ tsaʼ caji i bajñel mel majlel i bʌ jinto tsaʼ sujti ti yom bʌ miʼ sujtel. Jiñi melbil tac bʌ an jach bʌ jumpʼejl i célula, ¿mach ba ñuquic i cʼʌjñibal? Tiʼ sujm maʼañic chuqui miʼ tsictesan chaʼan cheʼ jach tsaʼ sʌc tili pejtelel chuqui tac an. Pero tsiquilʌch chaʼan añʌch juntiquil wem am bʌ i ñaʼtʌbal tsaʼ bʌ i mele chuqui tac an (Romanos 1:20). *

Laʼcu lac ñaʼtan chaʼan woli lac ñʌchʼtan jumpʼejl música, woli laj qʼuel jumpʼejl wen utsʼatax bʌ cuadro yicʼot woli laj cʼʌn jumpʼejl máquina wocol bʌ ti cʼʌñol. ¿Mejl ba la cʌl chaʼan cheʼ jach tsaʼ toʼol sʌc tili o añʌch majqui tsiʼ mele? Tiʼ sujm miʼ jiñicto jiñi ñumen ñuc bʌ melbil i chaʼan jiñi wiñicob miʼ mejlel ti lajintel chaʼan bajcheʼ wen utsʼatax melbilonla. Jin chaʼan, ¿mejl ba la cʌl chaʼan maʼañic majqui tsiʼ meleyonla? Cheʼ jaʼel, Génesis miʼ tsictesan chaʼan cojach joñonla melbilonla tiʼ yejtal Dios (Génesis 1:26). Tiʼ sujm, come melbilonla tiʼ yejtal Dios, miʼ mejlel lac mel utsʼatax bʌ música, dibujo tac yicʼot máquina tac wocol bʌ ti cʼʌñol. Jin chaʼan, ¿chucoch yom miʼ toj sajtel lac pusicʼal chaʼan Dios tsiʼ cʼʌñʌ jiñi tsʼubejn chaʼan miʼ melonla?

Tiʼ tojlel Dios mach wocolic miʼ locʼsʌben i chʼilʼat juntiquil wiñic chaʼan miʼ mel juntiquil xʼixic. * Cheʼ yomic tsaʼ mejli i cʼʌn yan tac bʌ chaʼan miʼ mel jiñi Eva, pero añʌch jumpʼejl i sujmlel chucoch cheʼ tsiʼ mele bajcheʼ iliyi. Yom chaʼan Adán yicʼot Eva miʼ ñujpuñelob i chaʼan miʼ yajñelob tiʼ pejtelel ora bajcheʼ juntiquil jach (Génesis 2:24). Dios tsiʼ pʌsʌ chaʼan añʌch i ñaʼtʌbal yicʼot i cʼuxbiya cheʼ bʌ ti mele jiñi wiñic yicʼot jiñi xʼixic chaʼan miʼ comol ajñelob yicʼot miʼ tem chaʼleñob eʼtel.

Jiñi muʼ bʌ i wen qʼuelob chaʼan bajcheʼ yilal mi laj cajel cheʼ bʌ muʼto caj la quilan pañimil, an i yʌlʌyob chaʼan joñonla tajol tsaʼ tiliyonla ti juntiquil wiñic yicʼot ti juntiquil xʼixic. Tiʼ sujm, miʼ mejlel lac ñop muʼ bʌ i yʌl jiñi Génesis.

3. ¿Bajcheʼqui an cheʼ juntejc teʼ miʼ yʌcʼ ñaʼtʌbal i yambʌ miʼ yʌcʼ cuxtʌlel?

Yom mi lac tsictesan chaʼan jiñi chaʼtejc teʼ muʼ bʌ i tajtʌl ti tʼan ti Biblia maʼañic i pʼʌtʌlel. Tiʼ sujm lajal jach bajcheʼ yan tac bʌ teʼ pero tsiʼ cʼʌñʌ Jehová chaʼan jach lajiya.

Joñonla jaʼel cabʌl mi laj cʼʌn lajiya tac mi an chuqui la com la cʌcʼ ti cʌñol. Laʼcu lac ñaʼtan chaʼan juntiquil juez miʼ chaʼlen meloñel tiʼ tojlel juntiquil lac piʼʌl mach bʌ añic tsiʼ qʼuele ti ñuc jiñi meloñibʌl. ¿Yom ba i yʌl chaʼan maʼañic tsiʼ qʼuele ti ñuc jiñi mesa, silla yicʼot chuqui tac am bʌ yaʼi? Mach jiñic yom bʌ i yʌl jiñi. Yom bʌ i yʌl jiñʌch chaʼan maʼañic tsiʼ qʼuele ti ñuc pejtel jiñi mandar tac yicʼot jiñi añoʼ bʌ i yeʼtel yaʼi. Yambʌ ejemplo jiñʌch jiñi corona yicʼot jiñi teʼ muʼ bʌ i cʼʌñob jiñi reyob miʼ pʌs chaʼan wen ñucob i yeʼtel.

Cheʼ jiñi, ¿chuqui yom i yʌl jiñi chaʼtejc teʼ am bʌ yaʼ ti pʌcʼʌbʌl Edén? Cabʌl jax chuqui an i yʌlʌyob, pero tiʼ sujm mach wocolic ti jacʼol i wen ñuc i cʼʌjñibal ti lac tojlel. Jiñi teʼ muʼ bʌ i yʌcʼ ti cʌjñel chuqui wem bʌ yicʼot mach bʌ weñic miʼ pʌs chaʼan Dios an tiʼ wenta miʼ yʌl chuqui wem bʌ i mach tac bʌ weñic (Jeremías 10:23). Jin chaʼan Jehová tsiʼ qʼuele bajcheʼ tsʌts bʌ mulil cheʼ bʌ tsiʼ cʼuxbeyob i wut jiñi teʼ. Jiñi teʼ chaʼan bʌ cuxtʌlel, miʼ lajintel ti jiñi laj cuxtʌlel mach bʌ yujilic jilel cojach bʌ Dios miʼ mejlel i yʌcʼ (Romanos 6:23).

4. ¿Bajcheʼqui juncojt lucum tsaʼ mejli i pejcan Eva?

Mi maʼañic mi lac chʼʌm ti ñuc pejtelel muʼ bʌ i yʌl jiñi Biblia, tajol wocol mi caj i mejlel lac tsictesan muʼ bʌ i yʌl jiñi Génesis. Pero jiñi Biblia xucʼu xucʼul mi caj i ñumen tsictesan majlel jiñi mach bʌ tsiquilic.

Jumpʼejl cʼajtiya, ¿majqui tsiʼ mele chaʼan jiñi lucum miʼ poj chaʼlen tʼan yilal? Jiñi israelitajob ti wajali cabʌl chuqui añob i chaʼan muʼ bʌ i yʌqʼueñob i ñaʼtan majqui woli ti tʼan ti jiñi lucum. Jumpʼejl ejemplo, jiñi ángelob miʼ mejlel i melob chaʼan jiñi añimal woli ti tʼan yilal. Moisés tiʼ tsʼijbu chaʼan juntiquil ángel tsiʼ yʌcʼʌ ti tʼan juncojt i ñaʼ burro i chaʼan bʌ Balaam (Números 22:26-31; 2 Pedro 2:15, 16).

Cheʼ jaʼel yujilob chaʼan jiñi xibajob wen añob i pʼʌtʌlel, jumpʼejl ejemplo Moisés tsiʼ qʼuele cheʼ bʌ juntiquil sacerdote yaʼ ti Egipto tsiʼ laji jiñi i milagro tac tsaʼ bʌ i mele Jehová cheʼ bʌ tsiʼ sujtesa ti lucum juntsʼijt teʼ. ¿Baqui tsaʼ tiliyob i pʼʌtʌlel jiñi sacerdotejob?, yaʼʌch ti xibajob (Éxodo 7:8-12).

Jiñi israelitajob añob i chaʼan jiñi libro i chaʼan Job, tajol jiñʌch tiʼ tsʼijbu Moisés. Ili libro cabʌl chuqui tsiʼ pʌsbeyob chaʼan Satanás, i contra bʌ Dios, tsiʼ yʌlʌ chaʼan jiñi i wiñicob Jehová mach xucʼulic miʼ yajñelob (Job 1:6-11; 2:4, 5). Cheʼ bʌ jiñi israelitajob yujilobix iliyi tsaʼ cʼoti i ñaʼtañob chaʼan Satanás jiñʌch tsiʼ cʼʌñʌ jiñi lucum chaʼan miʼ lotin Eva i cheʼ bajcheʼ iliyi tsiʼ yʌcʼʌ chaʼan maʼañic miʼ jacʼben i mandar tac Dios.

Pero anto yambʌ muʼ bʌ i yʌqʼueñonla lac ñaʼtan chaʼan jiñi Diablo jiñʌch tsiʼ yʌcʼʌ chaʼan miʼ lotin jiñi Eva. Jesús tsiʼ yʌlʌ jaʼel chaʼan Satanás «juntiquilʌch xlot yicʼot i tatʌch jiñi lot» (Juan 8:44). ¿Chucoch tsiʼ yʌlʌ chaʼan «i tatʌch jiñi lot»? Come yujilʌch chaʼan jiñʌch woliʼ cʼʌn jiñi lucum tsaʼ bʌ i yʌlʌ jiñi ñaxam bʌ lot. Dios tiʼ sube Adán yicʼot Eva chaʼan miʼ caj i chʌmelob mi tsiʼ cʼuxuyob i wut jiñi teʼ ticʼbil bʌ pero jiñi lucum tsiʼ yʌlʌ: «Maʼañic mi caj laʼ chʌmel» (Génesis 3:4). Mi anto chuqui mach bʌ wen tsiquilic ti lac tojlel, Jesús tsaʼto i wiʼil sube jiñi apóstol Juan chaʼan Satanás jiñʌch «wajalix bʌ lucum» (Apocalipsis 1:1; 12:9).

Tiʼ sujm, maʼañic miʼ yʌcʼ ti toj sajtel lac pusicʼal cheʼ bʌ juntiquil ángel tsiʼ yʌcʼʌ ti tʼan juncojt lucum. Come jinto jiñi quixtañujob miʼ mejlel i melob chaʼan juncojt añimal yicʼot jumpʼejl muñeco miʼ poj chaʼlen tʼan yilal.

Muʼ bʌ i yʌqʼueñonla lac ñaʼtan chaʼan añʌch jiñi pʌcʼʌbʌl Edén ti wajali

Cheʼ la cujilix iliyi, miʼ mejlel la cʌl chaʼan pejtelel muʼ bʌ i yʌl jiñi libro chaʼan Génesis luʼ i sujmʌch come añʌch baqui chucul muʼ bʌ i yʌl chaʼan i sujmʌch iliyi. Laʼ laj qʼuel yambʌ junchajp.

Yaʼ ti Biblia Jesucristo cʌmbil bajcheʼ «jiñi xucʼul bʌ testigo yicʼot i sujm bʌ» (Apocalipsis 3:14). Jesús juntiquilʌch toj bʌ wiñic, maʼañic tsaʼ loqʼui lot tiʼ yej mi tsaʼicto i ñopo i lotin lac piʼʌlob. Cheʼ bʌ muʼto caj i tilel ti pañimil, i cheʼ bʌ maxto mejlem ili Lum chumulix yicʼot i Tat yaʼ ti panchan (Juan 17:5). I cheʼ bʌ maxto melbilic jiñi ñaxam bʌ wiñic, añix jiñi Jesús, jin chaʼan i sujmʌch tsaʼ bʌ i yʌlʌ. ¿I chuqui tsiʼ yʌlʌ chaʼan jiñi pʌcʼʌbʌl Edén?

Cheʼ bʌ Jesús tiʼ taja ti tʼan Adán yicʼot Eva tsiʼ yʌcʼʌ ti ñaʼtʌntel chaʼan yoque quixtañujobʌch. Jumpʼejl ejemplo, tsiʼ tajayob ti tʼan cheʼ bʌ ti tsictesa baqui tac bʌ i mandar Jehová chaʼan jiñi ñujpuñel (Mateo 19:3-6). Cheʼ mach i sujmic muʼ bʌ i yʌl jiñi Génesis, Jesús tsaʼ jach i chaʼle lot. Pero iliyi maʼañic i sujmlel, come cheʼ bajcheʼ tsaʼix la cʌlʌ tsiʼ qʼuele tiʼ pejtelel chuqui tsaʼ bʌ ujti cheʼ bʌ yaʼan ti panchan. ¿Am ba yambʌ muʼ bʌ i mejlel i ñumen pʌsbeñonla chaʼan i sujmʌch iliyi?

Mi maʼañic mi lac ñop muʼ bʌ i yʌl jiñi Génesis, maʼañic mi caj i mejlel lac pʼʌtʼesan lac ñopoñel tiʼ tojlel Jesús. Cheʼ jaʼel, maʼañic mi caj i cʼotel lac chʼʌmben i sujm muʼ bʌ i yʌl jiñi Biblia mi jiñicto albil tac bʌ i chaʼan Dios. Laʼ laj qʼuel chucoch.

[Nota tac]

^ parr. 3 Jiñi Biblia miʼ yʌl chaʼan i cʼabaʼ Dios jiñʌch Jehová.

^ parr. 7 Tiʼ sujm, jiñi Tsʼijbujel miʼ yʌl chaʼan Dios luʼ utsʼat chuqui tsaʼ bʌ i mele i chaʼan jiñi wocol tac añʌch yambʌ i tejchibal (Deuteronomio 32:4, 5). Cheʼ bʌ Jehová tsaʼ ujti i mel jiñi lum, tsiʼ yʌlʌ chaʼan pejtelel i melbal wen utsʼat (Génesis 1:31).

^ parr. 9 Jiñi tsaʼ bʌ ujti la cʌl miʼ pʌs chaʼan jiñi ñuc bʌ butʼjaʼlel tsaʼʌch i laj jisa tiʼ pejtelel muʼ bʌ i yʌcʼ ti cʌjñel chaʼan añʌch jiñi pʌcʼʌbʌl Edén ti wajali. Jumpʼejl ejemplo, ti Ezequiel 31:18, (Traduccion del Mundo) miʼ yʌl chaʼan jiñi teʼ tac am bʌ ti Edén tsaʼix jisʌnti cheʼ bʌ maxto tilemic Cristo. Ili miʼ yʌqʼueñonla lac ñaʼtan chucoch maʼan miʼ tajob jiñi pʌcʼʌbʌl Edén anquese miʼ chaʼleñob wersa i sʌclan.

^ parr. 14 Chaʼan maʼ ñumen cʌn qʼuele jiñi folleto El origen de la vida. Cinco cuestiones dignas de análisis, melbil bʌ i chaʼan jiñi i testigojob Jehová.

^ parr. 16 Jiñi doctorob an i qʼueleyob chaʼan jiñi lac chʼilʼat miʼ mejlel ti chaʼ bajñel colel, mach lajalic bajcheʼ yambʌ lac bʌquel. Miʼ mejlel ti chaʼ colel mi maʼañic chuqui tsiʼ chaʼle yaʼ baqui tsaʼ loqʼui jiñi juntsʼijt lac chʼilʼat.