Talaga Kadi nga Adda Hardin ti Eden?

AMMOM kadi ti estoria maipapan kada Adan ken Eva ken ti minuyongan wenno hardin ti Eden? Pagaammo dayta dagiti tattao iti intero a lubong. Pangngaasim ta basaem dayta iti Genesis 1:26–3:24. Kastoy ti pangababaan iti dayta nga estoria:

Binukel ni Jehova a Dios a ti maysa a tao manipud iti tapok, pinanagananna dayta iti Adan, sa inkabilna iti maysa a hardin iti lugar a naawagan iti Eden. Ti Dios a mismo ti nangaramid iti daytoy a hardin. Nasayaat ti pannakapadanumna ken aduan kadagiti napintas ken agbungbunga a kayo. Adda iti tengngana ti “kayo ti pannakaammo iti naimbag ken dakes.” Ti Dios pinaritanna ti tao a mangan iti bunga daytoy a kayo, ket kinunana a matay no agsukir. Idi agangay, nangaramid ni Jehova iti kadua ni Adan​—ti babai a ni Eva​—a binukelna manipud iti maysa kadagiti paragpag ni Adan. Inikkan ida ti Dios iti trabaho a mangaywan iti hardin ken imbagana kadakuada nga agpaaduda ket punnuenda ti daga.

Bayat nga agmaymaysa ni Eva, adda uleg a nagsao ken nangsulisog kenkuana a mangan iti maiparit a bunga. Imbaga ti uleg a nagulbod ti Dios ken adda naimbag nga ipapaidamna, a mamagbalin kenkuana a kas iti Dios. Timmulok ni Eva ket kinnanna ti maiparit a bunga. Idi agangay, kimmanunong kenkuana ni Adan nga agsukir iti Dios. Nagbanaganna, sinentensiaan ni  Jehova da Adan, Eva, ken ti uleg. Naparuar ti agassawa manipud iti paraiso a hardin ket binangenan dagiti anghel ti pagserkan.

Kadawyan idi a dagiti eskolar, mamasirib, ken historiador paneknekanda a pudno a napasamak dagiti salaysay ti Biblia iti libro a Genesis. Iti kaaldawantayo, adu a tattao ti agduadua kadagita a salaysay. Ngem apay a pagduaduaanda ti salaysay ti Genesis maipapan kada Adan ken Eva, ken ti hardin ti Eden? Usigentayo ti uppat a gagangay a rasonda.

1. Pudno kadi a lugar ti hardin ti Eden?

Apay a pagduaduaanda daytoy? Mabalin a maigapu iti pilosopia. Iti adun a siglo, impapan dagiti teologo nga adda pay laeng ita ti hardin ti Dios. Ngem naimpluensiaan ti Kakristianuan iti kapanunotan dagiti Griego a pilosopo a kas kada Plato ken Aristotle, a nagkuna nga awan ti aniaman a perpekto ditoy daga. Idiay langit laeng ti ayan ti kinaperpekto. Isu nga irason dagiti teologo nga as-asideg ti orihinal a Paraiso iti langit. b Adda dagiti agkuna a ti hardin ket adda iti tapaw ti nakangatngato a bantay a manglab-aw iti nailunod a planeta. Kunaen met ti dadduma nga adda dayta iti North Pole wenno iti South Pole. Adda met agkuna nga adda dayta idiay bulan wenno iti asidegna. Saan ngarud a pakasdaawan nga agparang nga arapaap laengen ti hardin ti Eden. Ti dadduma a moderno nga eskolar ibilangda met a minamaag a panunoten ti lugar a pakasarakan iti Eden, ta awan kano a pulos ti kasta a lugar ditoy daga.

Ngem naiduma ti panangiladawan ti Biblia iti dayta a hardin. Adu ti maammuantayo iti Genesis 2:8-14 maipapan iti dayta a lugar. Masarakan dayta iti makindaya a paset ti rehion a maawagan iti Eden. Agayus iti dayta ti maysa a karayan nga addaan iti uppat a sanga. Nainaganan ti tunggal sanga ken nailanad ti ababa a pannakailadawan ti pagayusanda. Nabayagen a nakayawan dagiti eskolar maipapan kadagitoy a detalye, nga adu kadakuada ti nangsukisok iti daytoy a teksto ti Biblia tapno agbirokda iti pangripiripan iti ayanna ita. Ngem nangibunga laeng dayta iti adu nga agsisimparat a kapanunotan. Kaipapananna kadi a palso wenno sarsarita laeng ti pannakailadawan ti Eden, ti hardinna, ken dagiti karayanna?

Usigem daytoy: Agarup 6,000 a tawen ti napalabasen sipud napasamak ti salaysay maipapan iti hardin ti Eden. Nabatad nga insurat dagita ni Moises, a mabalin nga inlanadna dagiti naipasapasa a salaysay wenno nalabit dagiti adda idin a dokumento. Kaskasdi, napalabasen ti agarup 2,500 a tawen sakbay nga insurat ni Moises dagita a pasamak. Ti Eden ket paset ti nagkauna a historia. Ngem posible kadi a dagiti pagilasinan a kas kadagiti karayan ket nagbaliwen kalpasan ti adu a siglo? Kanayon nga agbaliw ti topograpia ti daga. Ti posible nga ayan ti Eden ket dalan ti ginggined​—a pakapaspasamakan ita ti 17 a porsiento kadagiti kapipigsaan a ginggined iti lubong. Gagangay ti kasta a panagbaliw ti topograpia kadagita a lugar. Maysa pay, saantay a pulos nga ammo no ania ti nagbaliwan ti topograpia ti daga a gapuanan ti Layus idi kaaldawan ni Noe. c

 Ngem dagitoy laeng a detalye ti ammotayo: Ti hardin ti Eden ket pudno a lugar sigun iti salaysay ti Genesis. Agay-ayus pay laeng ita ti dua (ti Eufrates ken ti Tigris, wenno Hiddekel) kadagiti uppat a karayan a nadakamat iti salaysay, ken agassideg ti dadduma a gubuayan ti danumda. Iti salaysay, nainaganan pay ketdi dagiti lugar a pagay-ayusan dagita a karayan ken espesipiko a nadakamat dagiti mineral a nalatak iti dayta a lugar. Dakkel ti naitulong dagitoy a detalye kadagiti Israelita idi nagkauna a tiempo ta isuda ti kaunaan a nakabasa iti daytoy a salaysay.

Kasta met laeng kadi ti detalye a dakamaten dagiti sarsarita idi ugma? Wenno saanda a mangdakamat kadagiti espesipiko a detalye a nalaka laeng nga ibaga no pudno wenno ulbod? Ti maysa a sarsarita ket mangrugi iti sasao nga, “Idi un-unana a panawen iti maysa nga adayo a daga.” Ngem dagiti salaysay iti historia masansan nga iramanda dagiti napapateg a detalye, kas ti inaramid ti mannurat ti salaysay maipapan iti Eden.

2. Talaga kadi a nakappapati a ti Dios binukelna ni Adan manipud iti tapok ken inaramidna ni Eva manipud iti maysa kadagiti paragpag ni Adan?

Paneknekan ti moderno a siensia a ti bagi ti tao ket buklen ti nadumaduma nga elemento​—kas iti hidroheno, oksiheno, ken karbon​—nga amin dagitoy ket masarakan iti tapok ti daga. Ngem kasano a napagbalin a sibibiag a parsua dagitoy nga elemento?

Pagarupen ti adu a sientista a timmaud ti biag a bukbukodna, manipud iti nakasimsimple a porma nga in-inut a nagbalin a komplikado iti panaglabas ti minilion a tawen. Nupay kasta, mabalin a makatikaw ti sao a “simple,” ta komplikado unay ti amin a sibibiag a banag, uray dagiti babassit nga organismo a buklen ti maysa laeng a selula. Awan ti pammaneknek a naiparna a timmaud ti aniaman a kita ti biag, ket saanto a pulos mapasamak dayta. Imbes ketdi, nabatad nga amin a sibibiag a banag ket addaan ebidensia a dinisenio ti maysa a persona a nasarsaririt nga amang ngem kadatayo. d​—Roma 1:20.

No agdengngegka iti nalatak a tokar wenno mingmingam ti napintas a painting wenno matmatam ti gapuanan ti teknolohia, ipapilitmo kadi nga awan ti nangaramid kadagitoy? Siempre saan! Ngem simple laeng dagitoy nga obra maestra no idilig iti kinakomplikado ken kinapintas ti disenio ti bagi ti tao. Panunotentay kadi nga awan ti Namarsua kadagita? Ilawlawag  met ti salaysay ti Genesis a kadagiti amin a biag ditoy daga, ti laeng tao ti naaramid iti ladawan ti Dios. (Genesis 1:26) Awan duadua a ditoy daga, ti tao laeng ti makaiparangarang iti kinamanagpartuat ti Dios, a no maminsan mangpataudda iti nagsayaat a musika, arte, ken teknolohia. Saan ngarud a pakasdaawan a nalalaing nga agpartuat ti Dios ngem kadatayo.

Marigatan kadi ti Dios a mangparsua iti babai babaen iti maysa a paragpag ti lalaki? e Mabalin koma a nagaramat ti Dios iti dadduma a pamay-an, ngem adda nauneg a kaipapanan daytoy a wagas ti panangaramidna iti babai. Kayatna nga agasawa ti lalaki ken babai tapno buklenda ti maysa a nasinged a singgalut, a kas ket tay ‘maymaysada a lasag.’ (Genesis 2:24) Saan kadi a ti panagtinnulong ti lalaki ken babai a mangbukel iti agpaut ken makagunggona a singgalut ket nabileg a pammaneknek nga adda masirib ken naayat a Namarsua?

Kanayonanna, bigbigen dagiti moderno a geneticist a posible a nagtaud ti amin a tao iti maymaysa a lalaki ken maymaysa a babai. Gapuna, imposible kadi ti salaysay ti Genesis?

3. Kasla parparbo laeng ti kayo ti pannakaammo ti naimbag ken dakes ken ti kayo ti biag.

Kinapudnona, saan a kunaen ti salaysay ti Genesis nga adda aniaman a naisangsangayan wenno datdatlag kadagitoy a kayo. Imbes ketdi, literal a kayo dagitoy nga inikkan ni Jehova iti simboliko a kaipapanan.

Saan kadi a kasta met ti ar-aramiden ti tattao no dadduma? Kas pagarigan, no maidagadag kadagiti umili a respetarenda ti bandera ti pagilianda, matarusanda a respetarenda ti banderada kas simbolo ti gobierno saan a kas lupot laeng. Adda met dagiti ari a nagaramat iti setro ken korona kas simbolo ti autoridadda a mangituray.

Ania ngarud ti isimbolo dagitoy dua a kayo? Adu a narikut a teoria ti naidatag. Ngem napnuan kaipapanan ti pudpudno a sungbat, nupay simple laeng dayta. Ti kayo ti pannakaammo ti naimbag ken dakes inrepresentarna ti pribilehio nga ik-ikutan laeng ti Dios​—ti karbengan a mangikeddeng no ania ti naimbag ken dakes. (Jeremias 10:23) Saan ngarud a pakasdaawan a maibilang a krimen ti panagtakaw iti bunga dayta a kayo. Iti sabali a bangir, ti kayo ti biag  inrepresentarna ti sagut a ti Dios laeng ti makaipaay​—ti biag nga agnanayon.​—Roma 6:23.

4. Kasla sarsarita laeng ti agsao nga uleg.

Siempre, mabalin a makatikaw daytoy a paset ti salaysay ti Genesis, nangruna no saantayo nga ikabilangan ti dadduma a paset ti salaysay iti Biblia. Nupay kasta, in-inut a lawlawagan ti Kasuratan daytoy makapainteres a misterio.

Siasino ti namagparang a kasla agsasao ti uleg? Dagiti umili ti nagkauna nga Israel ammoda ti dadduma nga aspeto a manglawlawag iti akem dayta nga uleg. Kas pagarigan, ammoda a nupay saan a makapagsao dagiti animal, ti maysa nga espiritu mapagparangna a kasla agsasao ti maysa nga animal. Iti salaysay maipapan ken Balaam nga insurat ni Moises, nadakamat nga imbaon ti Dios ti maysa nga anghel tapno pagsawenna a kasla tao ti asno ni Balaam.​—Numeros 22:26-31; 2 Pedro 2:15, 16.

Makaaramid kadi iti milagro ti dadduma nga espiritu, a pakairamanan dagiti kabusor ti Dios? Nakita ni Moises a tinulad dagiti managsalamangka a papadi ti Egipto ti sumagmamano a milagro ti Dios, kas iti panamagbalin nga uleg ti maysa a sarukod. Ti kasta a pannakabalin ket aggapu laeng kadagiti espiritu a kabusor ti Dios.​—Exodo 7:8-12.

Nabatad a ni Moises met laeng ti napaltiingan a nangisurat iti libro a Job. Adu ti ipalgak dayta a libro maipapan ken Satanas, ti kangrunaan a kabusor ti Dios a siuulbod a nangkuestion iti kinatarnaw ti amin nga adipen ni Jehova. (Job 1:6-11; 2:4, 5) Impapan kadi dagiti Israelita idi ugma a pinagsao ni Satanas ti uleg idiay Eden tapno maallilawna ni Eva nga agsukir iti Dios? Mabalin a kasta.

Ni Satanas kadi ti namagsao iti uleg? Wen, ta idi agangay, tinukoy ni Jesus ni Satanas kas “managulbod ken ti ama ti kinaulbod.” (Juan 8:44) Ngarud, “ti ama ti kinaulbod” ti nagtaudan ti kaunaan a kinaulbod. Dagiti sasao ti uleg ken Eva ti kaunaan a kinaulbod. Idi sinupiat ti uleg ti pakdaar ti Dios nga agresulta iti ipapatay ti pannangan iti maiparit a bunga, kinunana ken Eva: “Sigurado a saankayto a matay.” (Genesis 3:4) Ammo ni Jesus nga inusar ni Satanas ti uleg ta iti paltiing nga intedna ken apostol Juan, inawaganna ni Satanas kas “ti kadaanan a serpiente.”​—Apocalipsis 1:1; 12:9.

Narigat kadi a patien a ti mannakabalin nga espiritu kabaelanna a pagsawen ti maysa nga uleg? Saan ta uray ti tao, nga adayo a nakapkapuy ti pannakabalinna no idilig kadagiti espiritu, mapagparangna a kasla agsasao ti maysa a munieka ken makaparnuay kadagiti nakaskasdaaw nga special effects.

Ti Katibkeran nga Ebidensia

Awan ti natibker a rason a pagduaduaan ti salaysay ti Genesis. Ngem adda nabileg nga ebidensia a pudno a napasamak dayta a salaysay.

Kas pagarigan, naawagan ni Jesu-Kristo iti “matalek ken napudno a saksi.” (Apocalipsis 3:14) Kas perpekto a tao, pulos a saan nagulbod ken saanna met a tiniritir ti kinapudno. Kanayonanna,  insurona a nabayagen nga adda sakbay a nagbiag ditoy daga kas tao​—kinapudnona, addan iti sibay ni Amana a Jehova “sakbay a naadda ti lubong.” (Juan 17:5) No kasta, sibibiagen idi nangrugi ti biag ditoy daga. Ania ti pammaneknek iti daytoy a kangrunaan a mapagtalkan a saksi?

Dinakamat ni Jesus da Adan ken Eva kas pudno a tattao. Tinukoyna ti panagasawada idi inlawlawagna ti pagalagadan ni Jehova a maysa laeng ti asawa ti maysa a lalaki. (Mateo 19:3-6) No saanda a pulos a nagbiag ken no sarsarita laeng ti nagnaedanda a hardin, naallilaw wenno nagulbod met ngarud ni Jesus. Ngem awan ti umiso kadagita! Adda idi ni Jesus idiay langit a mangbuybuya iti nakalkaldaang a pasamak iti hardin. Adda kadi pay natibtibker nga ebidensia ngem iti dayta?

Kinapudnona, ti di panamati iti salaysay ti Genesis kaipapananna met ti di panamati ken Jesus, ken imposible metten a maawatan ti sumagmamano a napapateg a tema ken mapangnamnamaan a kari iti Biblia. Kitaentayo no apay.

[Footnotes]