A chhûng thu-ah lût rawh

A chhûnga thuawmte-ah lût rawh

Eden Huan A Awm Tak Tak Em?

Eden Huan A Awm Tak Tak Em?

Eden Huan A Awm Tak Tak Em?

KHAWVEL puma mite hriat hlawh tak Adama leh Evi leh Eden huan chanchin chu i hre ve em? Engvângin nge chu mi chanchin chu nangmah ngeiin i chhiar loh vang? Chu chu Genesis 1:26–3:24-ah i hmu thei ang. A chanchin tlângpui kan han târ lang e:

Pathian Jehova * chuan vaivut aṭangin mihring a siam a, a hmingah Adama a sa a, Eden hmuna huan pakhatah chuan a dah ta a. Chu huan chu Pathian ngeiin a siam a ni. Tui tam tak awm chukna a nih bâkah, thing rah ei mi ṭha leh tuihnai tinrêngin a khat a. Huan lai takah chuan “a chhia leh a ṭha hriatna thing” a ṭo bawk. Pathian chuan chu thing rah chu ei a phal lo va, an ei luih chuan an thi ang tih a hrilh a ni. A hnuah, Pathian Jehova chuan Adama nâk ruh pakhat aṭangin Adama tân ṭhian—hmeichhe pakhat, Evi—a siamsak a. Anni chu huan enkawltîrin, tu leh fate neia lei pum pui luah khat tûrin a hrilh a ni.

Evi chu amah chauhva a awm lai chuan rûlin a bia a, Pathianin a lakah thil ṭha tak engemaw, Pathian ang a nih theihna tûr thil engemaw zêp tlat anga dâwt thu hrilhin, thei rah ei thiang lo chu ei tûrin a thlêm a. Evi chuan a âwih a, thei rah ei thiang lo chu a ei ta a ni. A hnuah Adama pawhin Pathian thu awih lohnaah a nupui chu a zâwm ve a. Pathian Jehova chuan Adama, Evi, leh rûl chungah hremna thu a puang chhuak ta a ni. Mihringte chu paradis huan ata hnawhchhuah an nih hnuah, vântirhkohte chuan huan kawngka chu an vêng tlat a ni.

Tûn hma chuan, mi thiamte, mi fingte, leh hmân lai chanchin zir mite zîngah Genesis bua chhinchhiah thute hi thudik leh hmân lai thilthleng dik tak a ni tih finfiaha pawmtu an tam hle a. Tûnah erawh chuan chûng thute rinhlelhna chu a lâr hle ta zâwk a ni. A nih leh, Adama, Evi, leh Eden huan chungchânga Genesis thuziak rinhlelhna awmtîrtu bul ber chu eng nge ni? A chhan tlânglâwn deuh deuh pali lo en ta ila.

1. Eden huan chu hmun awm tak tak a ni em?

Engvângin nge he mi chungchângah hian rinhlelhna a awm? Khawvêl lama finna vâng pawh a ni thei ang. Kum za têl chhûng chu Pathian thu zir mi theologian-te chuan Eden huan chu khawi emaw laia la awm reng tûrah an ngai a. Mahse, vânah chauh lo chuan, he khawvêlah hian engmah a ṭha famkim tak tak thei lo tih ringtu Grik mi fing Plato-a leh Aristotle-a angte ngaih dân chuan sakhua chu a hneh a. Chuvângin, theologian-te chuan atîra Paradis chu vân hnaih lama awm tûrah an ngai ta a ni. * Ṭhenkhat chuan chu huan chu leia thil ṭha lo engmahin a khawih pawi phâk loh tlâng sâng tak chunga awm angah an sawi hial a; ṭhenkhat chuan Chhim Tâwp emaw, Hmâr Tâwp emawa awm angin an sawi a; ṭhenkhat dang leh chuan thlaah emaw, a bul hnai emawa awm angin an sawi bawk. Chuvângin, Eden chungchâng chu ngaihruat thil mai anga a lang pawh hi a mak lo. Tûn laia mi thiam ṭhenkhat chuan Eden awmna lai nia an sawite chu âtthlâk an ti hle a, chutiang hmun chu a awm ngai rêng rêng lo niin an sawi tlat a ni.

Amaherawhchu, Bible chuan Eden huan chu chutiang kawngin a târ lang lo. Genesis 2:8-14-ah chuan chu mi hmun chungchâng tam tak kan hmu a ni. Chu chu Eden tia koh ram bial hmun chhak lamah a awm a. Chu chu lui pakhatin a châwm a, chu lui chu paliah a pêng darh leh a. Chûng luite hming leh an chanchin tlêm tê târ lan ṭheuh a ni. Chûng thute chuan mi thiamte rilru chu hun rei tak chhûng a la a, an zînga tam tak chuan chu huan awmna lai chu hriat tumin a chanchin ziakna Bible chângte an zawng nasa hle a ni. Amaherawhchu, ngaih dân inkalh tam tak an nei ta ṭeuh mai. Chu chu Eden, a huan, leh a lui chanchin sawite chu a dik lo emaw, phuah chawp emaw a ni tihna a ni em?

Hei hi ngaihtuah teh: Eden huana thilthleng chungchâng thuziak kan hmuhte chu kum 6,000 vêl liam taa thleng a ni a. Chûng chu ṭawngkama chanchin inhlan chhâwn emaw, a hmaa thuziak emaw ṭanchhana Mosia ziah niin a lang. Chuti chung pawhin, Mosia chuan thil a thlen hnu kum 2,500 vêlah a ziak chauh va. A ziah lai pawh chuan Eden chu hmân lai thil a ni daih tawh a ni. Tûna kum zabi tam tak a liam tawh hnu hian, lui ang chi hmun chhinchhiahnate chu a inthlâk thei em? Leilung pianhmang hi a inthlâkthleng reng a. Eden awmna lai bâwr vêl chu lîrnghîng kawng ni âwm tak a ni a—chu mi hmunah chuan khawvela lîrnghîng lian deuh deuh 17 lai a thleng tawh a ni. Chutiang hmunah chuan, leilung pianhmang chu a inthlâkthleng reng a. Chu bâkah, Nova hun laia Tuilêt pawhin tûn laia kan hriat theih loh tûr kawng engemaw takin leilung pianhmang chu a khawih danglam ngei dâwn bawk. *

Mahse, thil ṭhenkhat erawh kan hre chiang a ni: Genesis thuziak chuan chu huan chu hmun awm tak tak niin a sawi a. Chu thuziaka lui palite zînga pahnih—Euphrates leh Hiddekel, a nih loh leh Tigris—chu vawiin ni thlengin a la luang reng a, an hnâr ṭhenkhat chu a inhnaih hle a ni. Thuziak chuan chûng luite luanna ram bâkah, chu mi hmuna hmuh theih leilung hausakna pawh a târ lang a. Atîra chu thuziak chhiartu hmân lai Israelte tân chûng thute chu a bengvârthlâk hle.

Thawnthu leh thu phuah chawpte chu chutiang a ni ṭhîn em? Nge ni a, awlsam taka finfiah theih emaw, hnial theih emawna tûr thu chipchiarte chu an hmaih ṭhîn zâwk? Thawnthu phuah chawpte chu, “Hmân laia ram hla tak pakhatah hian,” tia ṭan a ni ṭhîn. Mahse, thilthleng dik takah erawh Eden chanchin ziakna ang bawkin thu pawimawh chipchiar takte chu telh a ni ṭhîn.

2. Pathianin Adama chu vaivut aṭanga siamin, Evi chu Adama nâkruh pakhat aṭangin a siam tih chu a âwihawm tak zet em?

Tûn lai science lam thiamna chuan mihring taksaah hian lei pâwnlânga kan hmuh hydrogen te, oxygen te, leh carbon ang chi bâwlhlo chi hrang hrang a awm a ni tih a nemnghet a. Mahse, engtin nge chûng bâwlhlo infinkhâwmte chuan nunna a lo neih theih?

Scientist tam tak chuan nunna hi amaha lo awm mai, ho tê aṭanga inṭanin, kum maktaduai chhûngin hrilhfiah harsa khawpa ropui a lo ni chho niin an ngai a ni. Amaherawhchu, “ho tê” tih ṭawngkam hian min hruai sual thei a ni, nunna nei thil rêng rêng—cell pakhat chauh nei thil nung mita hmuh tham loh takngialte pawh—hi hrilhfiah harsa khawpa ropui vek a ni si a. Nunna nei a enga mah hi tihpalh thil thua lo awm a ni tih finfiahna a awm lo va, chutianga lo awm thei ngai tûr lah a ni hek lo. Chutih ahnêkin, nunna nei thil rêng rêngte hi keini aia nasa taka fing zâwk tuemaw siam a ni tih finfiahna hai rual loh a ni vek a ni. *Rom 1:20.

Rimawi ropui tak i ngaihthlâk emaw, lemziak mawi tak i en emaw, a nih loh leh khâwl changkâng tak i hmuh emaw hnuah remtu, ziaktu, leh siamtu a awm lo tiin i ṭang tlat ang em? Ṭang miah lo vang! Mahse, chutiang thilte chuan mihring taksa insiam dân ropui tak, mawi tak, a nih loh leh mak tak chu a tluk lo rêng rêng. Chuti chu engtin nge mihring taksa hian Siamtu a nei lo tih chu a ngaih pawh kan ngaihtuah theih le?

Mipa nâkruh aṭanga hmeichhe siam chungchângah chuan, eng nge a harsatna tûr awm? * Pathian chuan kawng dang pawhin a siam thei reng a, mahse hetiang kawnga hmeichhia a siamna hian awmze thûk tak a nei a ni. Mipa leh hmeichhia chu “tisa pum khat” ang maia inneihtîr a duh avângin. (Genesis 2:24) Mipa leh hmeichhia chuan an hlâwkpui ve ve tûr inṭhianna nghet siama an inṭanpui tawn theihna hi Siamtu fing leh hmangaihna nei tak a awm tih finfiahna thiltithei tak a ni lâwm ni?

Chu bâkah, tûn laia mihring inthlahchhâwnna lam zir mite chuan mi zawng zawngte hi nupa tuak khat aṭanga piang vek an ni thei tih an pawm a. Chuti chu, Genesis thuziak hi thil âwm lo lutuk a ni em?

3. Hriatna thing leh nunna thing hian a tithawnthu.

A nihna takah chuan, Genesis thuziak chuan hêng thingte hi mahnia thiltihtheihna dangdai leh mak tak nei angin a zirtîr lo. Chûng chu Pathian Jehova’n entîr nei atâna a hman thing tak tak a ni.

Mihringte hian chutiang deuhva thil tih châng kan nei ve a ni lâwm ni? Entîr nân, mite chuan an ram flag zah tûra fuih an nih hian, a flag siamna puan ni lovin, a ai a awh ram zah tûra fuihna a ni tih an hre thiam a ni. Lal tam tak pawhin an lal tiang leh lallukhum chu an thu neihna entîr nân an lo hmang tawh ṭhîn bawk.

Chuti chu, thing pahnihte chuan eng nge an entîr? He mi chungchângah hian ngaih dân maksak tak tak a awm a. A chhânna dik chu holam ang reng mah se, awmzia a nei hle a ni. A chhia leh a ṭha hriatna thing chuan thil ṭha leh ṭha lo chungchânga thu tlûkna siam tûra dikna Pathian chauhvin a neih chu a entîr a ni. (Jeremia 10:23) Chu thing rah ei chu thil sual tak a ni pawh chu a mak lo ve! Kawng lehlamah chuan, nunna thing chuan Pathian chauh pêk theih thilthlâwnpêk—chatuana nunna—chu a entîr thung a ni.—Rom 6:23.

4. Rûl ṭawng ta mai chuan hmân lai thawnthu phuah chawp a ti-ang.

A bîk takin, Bible bu pum pui kan ngaihtuah tel loh chuan Genesis-a chanchin sawina thuziakte chu thil mak tak zawng a ni thei ngei ang. Mahse, Bible chuan he thil mak tak mai hi zawi zawiin a hrilhfiah chho a ni.

Tuin nge chu rûl chu ṭawng tak tak anga lantîr? Hmân lai Israel mite chuan chu rûl hnathawh dân târ langtu thil dangte chu an hria a ni. Entîr nân, anni chuan nungchate an ṭawng ngai lo va; mahse, thlarau thil siam chuan anni chu ṭawng ang takin a lantîr thei tih an hria. Mosia chuan Balaama chanchin pawh a ziak a; Pathianin a vântirhkoh tîrin Balaama sabengtung chu mihring angin a lo ṭawngtîr tawh a ni, tih chu.—Number 22:26-31; 2 Petera 2:15, 16.

Pathian hmêlmate pawh tiamin, thlarau thil siam dangte chuan thilmak an tithei em? Mosia chuan Aigupta mitdawivaih thiamte’n tiang rûla chantîr ang chi Pathian thilmak tih angte chu an tive thei tih a hmu tawh a. Chutiang thiltihtheihna chu thlarau khawvêla Pathian hmêlmate hnêna aṭanga lo kal bâk a ni thei lo.—Exodus 7:8-12.

Thlarauva thâwk khum Joba lehkhabu ziaktu chu Mosia a nih ngei a rinawm a. Chu lehkhabu chuan dâwt thu hmanga Jehova chhiahhlawh zawng zawngte rinawmna chotu Pathian hmêlma lian ber, Setana chanchin min hrilh hnem hle a ni. (Joba 1:6-11; 2:4, 5) Chuti chu, hmân lai Israelte’n Eden huana rûl ṭawng ang taka lantîr a, Pathian laka a rinawmna phatsan tûra Evi bumtu chu Setana a ni tih an chhût pha ang em? An chhût pha ngei ang.

Dâwt sawi nâna rûl hmangtu chu Setana a ni chiah em? A hnuah Isua chuan Setana chu “dawthei” leh “dâwt pa” angin a ko va. (Johana 8:44) “Dâwt pa” tih chu dâwt sawi hmasa bertu a ni tûr a ni lâwm ni? Chu dâwt sawi hmasak ber chu Evi hnêna rûl thusawiah a lang a ni. Thing rah ei thiang lo eina chuan thihna a thlen ang tih Pathian vaukhânna chu kalhin, rûl chuan: “Thi teh suh e,” a lo ti a nih kha. (Genesis 3:4) Chiang takin, Isua chuan Setana’n rûl a ṭawngtîr tih a hria a. Tirhkoh Johana hnêna Isua pêk Thu Puan chuan Setana chu “rûlpui tar” tia kovin buaina chu a chingfel a ni.—Thu Puan 1:1; 12:9.

Thlarau thil siam thiltithei tak chuan rûl ṭawng âwm taka lang tûrin a siam thei tih chu thil âwihawm lo lutuk a ni em? Ni lo ve, thlarau thil siamte aia thiltithei lo zâwk fê, mihringte takngial pawhin aw theh sawn thiamna leh thâwm dangte hmangin mi tihrilhhai thei khawpa makin milemte an ṭawngtîr thei hial si a.

Finfiahna Awihawm Ber

Genesis thuziak rinhlelhna hian ṭanchhan a nei ṭha lo hle tih chu i pawm dâwn lâwm ni? Kawng lehlamah chuan, chu thuziak chu thilthleng dik tak a nihzia finfiahna thiltithei tak a awm a ni.

Entîr nân, Isua Krista chu “thuhretu rinawm leh dik taka” tia koh a ni a. (Thu Puan 3:14) Mi ṭha famkim a nih angin dâwt a sawi ngai lo va, engti kawng mahin thutak chu a herh danglam ngai lo. Chu chang a ni lo, ani chuan leia mihring anga a lo kal hma hun rei takah a awm tawh tih a zirtîr a—a nihna takah chuan a Pa, Jehova kiangah ‘khawvêl awm hmain’ a awm reng tawh a ni. (Johana 17:5) Chuvângin, leia nun a inṭan khân a nung reng tawh bawk. He thuhretu azawnga rin tlâk bera chuan eng nge a sawi?

Isua chuan Adama leh Evi-te hi mihring awm tak tak niin a sawi a. An inneihna chu nupui pasal pakhat chauh neih tûr chungchânga Jehova tehna a hrilhfiah khân a sawi lang a ni. (Matthaia 19:3-6) Anni nupa chu an awm tak tak loh va, an awmna huan pawh chu thawnthu mai a nih chuan, Isua chu bumin a awm ve emaw, dâwt sawi hmang emaw a ni ngei ang. Mahse, chutiang chu thil ni thei a ni si lo! Isua chuan vân aṭangin chu huana thilthleng chu a lo thlîr reng si a. Hei aia finfiahna âwihawm zâwk a awm thei dâwn em ni?

A nihna takah chuan, Genesis thuziak rin lohna chuan Isua kan rinna tûr a tichau va. Bible thupui ropui ber leh thutiam thlamuanpui awm ber berte zînga ṭhenkhat pawh hriatthiam theih lohvin a siam bawk. Chutiang a nih dân chu i lo en ang u. (w11-E 01/01)

[Footnote-te]

^ par. 3 Bible-ah chuan Jehova chu Pathian hming bil sawina a ni. Mizo Bible tâwp lama awm, “Thu Har Hrilhfiahna” hnuaia “Jehova” tih chu en rawh.

^ par. 7 Chu ngaih dân chu Pathian thu nên a inrem lo. Bible chuan Pathian kut chhuak zawng zawng hi a ṭha famkim a; chhiatna chu hmun dang aṭanga lo lût angin a sawi a ni. (Deuteronomy 32:4, 5) Jehova’n leilung a siam zawh chuan, a thil siam tinrengte chu “ṭha a ti êm êm” a ni.—Genesis 1:31.

^ par. 9 Pathian thlentîr Tuilêt chuan Eden huan hriat theihna thil zawng zawngte pawh a nuai bo vek niin a lang. Ezekiela 31:18 chuan B.C.E. kum zabi pasarihnaah “Eden thingte” pawh a awm tawh lo tih a sihhmuh a ni. Chuvângin, tûn hnu lama Eden huan a ngai ngaia zawn hmuh tumtute chu bumin an awm a ni.

^ par. 14 Jehova Thuhretute tihchhuah, The Origin of Life—Five Questions Worth Asking tih brochure en rawh.

^ par. 16 Ngaihvenawm takin, tûn lai damdawi lama thiamna chuan nâkruh hi mak tih theih khawpin a dam leh chak a ni tih an hmu chhuak a. Ruh dangte ang lo takin, a thlunzawmtu tisa râng pan tak tihchhiat a nih loh chuan a ṭhang leh thei a ni.