Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

¿Axpe tok ten jardín te Edén?

¿Axpe tok ten jardín te Edén?

¿Axpe tok ten jardín te Edén?

ATEʼ nim xjal o tzʼok kybʼiʼn txʼolbʼabʼil tiʼj jardín te Edén, tiʼj Adán ex Eva, pero naʼmx tjaw kyuʼjin moqa kyschʼiʼn jlu toj Tyol Dios. ¿Yajtzun qa ma jaw kyuʼjin? Kkanetel txʼolbʼabʼil lu kyuʼn toj Génesis 1:26 a 3:24. Atzun jlu bʼaj:

Kubʼ tbʼinchaʼn Jehová tnejel xjal tiʼj quq, * ok tqʼoʼn tbʼi te Adán ex kubʼ tqʼoʼn toj jun tbʼanel jardín moqa parque, aju attoq toj jun lugar Edén tbʼi. A Dios kubʼ bʼinchante tbʼanel najbʼil lu, attoq nim aʼ toj, attoq nim tzeʼ toj ex tbʼanel kywitz el. Toj tmij jardín moqa tnikʼjan, kubʼ tqʼoʼn Dios «tzeʼ tuʼn tel nikʼbʼaj tiʼj bʼaʼn ex tiʼj mya bʼaʼn», ex xi tqʼamaʼn Dios kye qa jakutoq che kyim qa ma txi kyloʼn twitz tzeʼ lu. Jun qʼij, jatz tiʼn Dios t-xuʼk moqa tkostiy Adán ex kubʼ tbʼinchaʼn Eva tiʼj, aju tnejel xuʼj. Ax ikx, xi tqʼamaʼn kye tuʼn tok kyxqʼuqin jardín, tuʼn tten kykʼwal ex tuʼn tnoj twitz Txʼotxʼ kyuʼn.

Jun maj, tjunalxtoq Eva at ex xi tqʼamaʼn jun kan moqa lobʼaj te tuʼn t-xi tloʼn twitz tzeʼ aju otoq txi tqʼamaʼn Dios kye tuʼn miʼn t-xi kyloʼn. Xi tqʼamaʼn kan te Eva qa otoq kubʼ tewin Dios jun tqanil ex iltoq tiʼj tuʼn tok tbʼiʼn: qa jakutoq tzʼok ik tzeʼn Dios. Xi tbʼiʼn Eva jlu ex xi tloʼn twitz tzeʼ. Ax ikx te Adán mintiʼ bʼin te Dios ex xi tloʼn twitz tzeʼ. Tej tbʼaj jlu, kubʼ tqʼoʼn Jehová tsentens Adán, Eva ex kan. Yajxitl, i etz lajoʼn toj Paraíso ex e kubʼ ten junjun anjel ttziʼ tuʼntzun miʼn kyokx toj.

Toj ambʼil ojtxe, chʼixme kykyaqil xjal jyol tqanil ex qe aj xnaqʼtzal tiʼj Tyol Dios kyqʼama qa ax tok bʼaj aju in tzaj tqʼamaʼn Biblia. Noqtzun tuʼnj, toj ambʼil jaʼlo mintiʼ in nok qeʼ kykʼuʼj xjal tiʼj jlu. Pero, ¿alkye junjun xjel in che ximen tiʼj? Qo xnaqʼtzan tiʼj kyaje xjel mas in che yolin xjal tiʼj.

1. Qa ax tok ten jardín te Edén, ¿jatumeltzun kubʼ qʼoʼn?

Toj nimku ambʼil kubʼ kyximen teólogo qa kukx at Paraíso toj jun lugar. Pero toj jun ambʼil, tzaj tzyet tuʼn tten t-ximbʼetz Iglesia ik tzeʼn t-ximbʼetz Platón ex Aristóteles te tnam Grecia, aqeju kyqʼama qa mlay ten jun tiʼ tzʼaqli tzalu twitz Txʼotxʼ. * Tuʼn jlu kubʼ kyximen teólogo qa atzlo taʼ Paraíso toj jun lugar mas nqayin tiʼj kyaʼj. Ateʼ junjun kyqʼama qa atzlo taʼ toj jun witz mas matij tweʼ, atzun junjuntl kubʼ kyximen qa atz taʼ toj xjaw moqa toj juntl lugar twitz Txʼotxʼ. Tuʼntzunju, kubʼ kyximen xjal in che jyon tqanil tiʼj ambʼil ojtxe qa nya ax tok aju txʼolbʼabʼil tiʼj Paraíso. Tuʼn tkyaqil jlu, ateʼ junjun xjal in tzaj kyqʼamaʼn qa noqx gan tkyaqilju in tzaj qʼamaʼn jatumel ten jardín te Edén ex qa mintiʼ ten.

Pero junxitl aju in tzaj tqʼamaʼn Biblia tiʼj Paraíso. Jun techel, in tzaj qʼamaʼn toj Génesis 2:​8 a 14 jatumel ten. In tzaj tqʼamaʼn qa atztoq taʼ toj jun lugar Edén tbʼi toj tjawitz Qʼij ex attoq jun tbʼe aʼ toj aju tzajnitoq toj jun nim aʼ in kubʼ tpan tibʼ te kyaje. Ax ikx, in tzaj tqʼamaʼn tbʼi teyele junjun aʼ ex jatumel in xiʼ. Atxix ojtxe, o tzʼok tilil kyuʼn nim aj xnaqʼtzal tuʼn tkanet jun tqanil kyuʼn toj uʼj te Génesis tuʼntzun tkanet Paraíso kyuʼn. Pero oʼkx o tzʼel kynikʼ tiʼj junxichaq xnaqʼtzbʼil, aʼyeju mintiʼ kymujbʼabʼil kyibʼ. ¿Ape t-xilen jlu qa nya ax tok tkyaqilju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios tiʼj jardín te Edén ex kyiʼj nim aʼ?

Mintiʼ tuʼn tkubʼ qximen jlu, bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn qa aʼyeju tiʼchaq in qo yolin kyiʼj, ma tzikʼ junlo 6 mil abʼqʼi kybʼajlen. Ex tej tkubʼ ttzʼibʼin Moisés jlu, bʼalo tzaj qʼamaʼn te tuʼn juntl xjal moqa noq jatz tiʼn toj juntl uʼj, ya otoq tzikʼ junlo 2,500 abʼqʼi. Tuʼntzunju, mintiʼ ok tqʼoʼn Moisés twitz tiʼj jardín. ¿Jakupe chʼexpaj Txʼotxʼ aj tbʼet ambʼil? Jaku. Ax ikx in che chʼexpaj qe tiʼchaq ateʼ twitz Txʼotxʼ. Nya oʼkxju, ax ikx toj lugar jatumel kubʼlo qʼoʼn jardín te Edén, in tzaj nim terremoto: tiʼj 100 terremoto, in tzaj 17 toj lugar aju. Ax ikx, tuʼnju tzaj tsamaʼn Dios Nimxix Jbʼal, chʼexpaj tkyaqil twitz Txʼotxʼ. * Tuʼntzunju, jaku txi qqʼamaʼn qa chʼexpaj twitz txʼotxʼ tej tbʼet ambʼil toj lugar aju.

In yolin uʼj te Génesis tiʼj qa ax tok ten jardín te Edén. Kyxol qeju kyaje nim aʼ in yolin uʼj te Génesis tiʼj, kukx at kabʼe, ik tzeʼn nim aʼ Éufrates ex Tigris moqa Hidequel ex at junjun kybʼeyil aʼ lu chʼixme toj ax lugar in che pon bʼaj. Ax ikx in tzaj tqʼamaʼn uʼj te Génesis jatumel e ikʼ kabʼe nim aʼ lu ex tzeʼn qe tiʼchaq attoq kyoj lugar. Bʼalo ojtzqiʼntoq tkyaqil tqanil lu kyuʼn aj Israel te ambʼil ojtxe, tuʼnju kye xi tzʼibʼin uʼj lu.

Nya tzʼaqli aju in tzaj kyqʼamaʼn xjal ex qe leyenda in kubʼ kytzʼibʼin, ex mintiʼ in kux kytzʼibʼin tkyaqil tqanil toj tuʼntzun miʼn tel kynikʼ xjal tiʼj qa ax tok. Nim txʼolbʼabʼil in tzaj tzyet kyjalu: «Jun maj, toj jun lugar najchaq...». Atzunte txʼolbʼabʼil tiʼj jardín te Edén in tzaj qʼamaʼn tkyaqil tqanil nim toklen tiʼj, ik tzeʼn in kubʼ tzʼibʼin tiʼj jun axix tok txʼolbʼabʼil.

2. ¿Alkye tten kubʼ tbʼinchaʼn Dios Adán tiʼj quq ex atzunte Eva tiʼj t-xuʼk Adán?

Bʼinchaʼn qxmilal kyukʼil tiʼchaq at twitz txʼotxʼ, ik tzeʼn hidrógeno, oxígeno ex carbono, ex atzun jlu o tzʼel kynikʼ científico tiʼj. ¿Alkye tten ok mojbʼet qe jlu tuʼn tbʼant jun xjal?

Ateʼ nim científico in tzaj kyqʼamaʼn qa mintiʼ jun Bʼinchal qe. In tzaj kyqʼamaʼn qa kyoj nim millón abʼqʼi o che ikʼ, chebʼe chebʼe o che ok junjun tal célula te xjal. ¿Jakupe kubʼ qximen qa mintiʼ toklen jun tal célula? Miʼn, tuʼnju at junjun tiʼ bʼinchaʼn tukʼil jun célula ex nim toklen. Mintiʼ jun yekʼbʼil at tiʼj qa noq minabʼen tzaj tzyet qanqʼibʼil. Sino tkyaqilju at kyanqʼibʼil moqa kychwinqlal in tzaj kyyekʼin qa at jun Bʼinchal kye ex qa at nim tnabʼil (Romanos 1:20). *

Tuʼn tel qnikʼ tiʼj, qo ximen tiʼj qa in tzalaja tuʼn tok tbʼiʼna jun tbʼanel tqʼajqʼajel bʼitz, tuʼn tok tqʼoʼna twitza tiʼj jun tbʼanel cuadro moqa tuʼn tajbʼen jun tbʼanel kʼuxbʼil tuʼna. ¿Jakupe txi tqʼamaʼna qa noq minabʼen e bʼant qe jlu ex qa mintiʼ jun bʼinchal kye? Mlay kubʼ t-ximana jlu. Maske jaku bʼant junjun tbʼanel tiʼchaq kyuʼn xjal, mlay tzʼok mojbʼet jlu tukʼilju alkye tten bʼinchaʼn maj qxmilal. ¿Tiquʼntzun jaku txi qqʼamaʼn qa mintiʼ jun Bʼinchal qe? Ax ikx in tzaj tqʼamaʼn uʼj te Génesis qa o kubʼ tbʼinchaʼn Dios qe xjal in tzeʼn tilbʼilal (Génesis 1:26). A jlu in tzaj tyekʼin qa tiʼj Dios in nel qkanoʼn aj kybʼant tbʼanel tiʼchaq quʼn. Tuʼntzunju, ¿tiquʼn jaku qo jaw labʼin tiʼj qa o qo kubʼ tbʼinchaʼn Dios kyiʼj tiʼchaq at twitz txʼotxʼ?

¿Tiʼtzun bʼant tuʼn Dios tej tkubʼ tbʼinchaʼn Eva tiʼj t-xuʼk Adán? Nya kwest ela jlu toj twitz Dios. * Jakutoq kubʼ tbʼinchaʼn Dios Eva toj juntl tumel, noqtzun tuʼnj, mas tbʼanel aju kubʼ t-ximen. ¿Tiquʼn? Tuʼnju tajtoq tuʼn tkubʼ mojeʼ Adán tukʼil Eva ex tuʼn tok kyamiwen kyibʼ tuʼntzun kyok «te junx» (Génesis 2:24). Tuʼntzunju, o kubʼ bʼinchaʼn xinaq ex xuʼj tuʼn tbʼaj kyonin kyibʼ ex tuʼn tok kykʼujlan kyibʼ. In nel qnikʼ tiʼj qa kʼujlaʼn qoʼ tuʼnju Bʼinchal qe ex qa at nim tnabʼil.

Ax ikx in kubʼ kyximen doctor tiʼj qchkʼel qa atz tzajni qeʼ xjal tiʼj jun xinaq ex jun xuʼj. Tuʼn tkyaqil jlu in nel qnikʼ tiʼj qa ax tok aju in tzaj tqʼamaʼn uʼj te Génesis.

3. ¿Alkye tten jakutoq ten jun tzeʼ jaku tzaj tqʼoʼn ojtzqibʼil ex juntl jaku tzaj tqʼoʼn qchwinqlal?

Bʼaʼn tuʼn tok qqʼoʼn qwiʼ tiʼj qa mintiʼ in tzaj t-xnaqʼtzaʼn uʼj te Génesis qa at kyipumal kabʼe tzeʼ lu. Sino noq e ajbʼen tuʼn Jehová tuʼn tkubʼ kyechlaʼn jun tiʼ.

Ax ikx qe, at maj in najbʼen junjun tiʼchaq quʼn tuʼn tkubʼ qqʼoʼn te techel. Qo ximen tiʼj qa ma kubʼ tqʼoʼn jun jwes tkastiw jun xjal tuʼnju mintiʼ ma tzʼok tqʼoʼn toklen jusgad. ¿Axpe t-xilen jlu qa mintiʼ ma tzʼok tqʼoʼn xjal toklen qe mes, qe qʼuqbʼil ex pared toj jusgad? Miʼn. Sino a t-xilen jlu qa mintiʼ ma tzʼok tqʼoʼn kyoklen xjal ateʼ toj jusgad lu. Juntl techel, ax ikx in che ajbʼen corona kyuʼn aj kawil tuʼn tok techel qa at kyoklen.

Tuʼntzunju, ¿tiʼ kubʼ kyechlaʼn kabʼe tzeʼ toj jardín te Edén? O tzaj kyqʼamaʼn xjal junxichaq xnaqʼtzbʼil tiʼj jlu, pero nya kwest tuʼn tel qnikʼ tiʼj axix tok tzaqʼwebʼil ex nim toklen jlu te qe. Aju tzeʼ tuʼn tel nikʼbʼaj tiʼjju bʼaʼn ex tiʼjju nya bʼaʼn, in tzaj tyekʼin qa oʼkx Jehová at toklen tuʼn ttzaj tqʼamaʼn alkye bʼaʼn ex nya bʼaʼn (Jeremías 10:23). Tuʼn jlu tqʼama Jehová qa jun matij il qa ma txi loʼn twitz tzeʼ lu. Atzunju tzeʼ te chwinqlal, kubʼ techlaʼn anqʼibʼil te jumajx aju oʼkx Jehová jaku tzaj qʼonte (Romanos 6:23).

4. ¿Alkye tten xi yolin jun lobʼaj te Eva?

Qa mintiʼ ma qo ximen tiʼj tkyaqilju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios tiʼj txʼolbʼabʼil in tzaj tqʼamaʼn uʼj te Génesis, mlay tzʼel qnikʼ tiʼj. Ex chebʼe chebʼe in tzaj tqʼoʼn Tyol Dios junjun tqanil tiʼj tuʼntzun tel qnikʼ tiʼj.

¿Alkyetzun yolin te t-xel lobʼaj? Attoq nim tqanil kyukʼil aj Israel te ambʼil ojtxe tuʼn tel kynikʼ tiʼj alkye ajbʼen kan tuʼn. Bʼiʼntoq kyuʼn qa jaku che yolin txkup kyuʼn anjel. Jun techel, kubʼ ttzʼibʼin Moisés qa yolin tbur Balaam tuʼn jun t-anjel Jehová (Números 22:​26-31; 2 Pedro 2:​15, 16).

Ax ikx bʼiʼntoq kyuʼn qa attoq kyipumal moqa kypoder nya bʼaʼn anjel aʼyeju otoq tzʼel kypan kyibʼ tiʼj Dios. Jun maj ok tqʼoʼn Moisés twitz kyiʼj junjun milagr bʼant kyuʼn pal te Egipto, ik tzeʼn tej tok jun tzeʼ kyuʼn te kan. ¿Jatumel tzaj kyipumal tuʼn tbʼant jlu kyuʼn? Atz kyukʼil nya bʼaʼn anjel (Éxodo 7:​8-12).

Ax ikx toj ambʼil tej kyten aj Israel ya attoq uʼj te Job ex bʼalo a Moisés kubʼ tzʼibʼinte. Toj uʼj lu el kynikʼ tiʼj qa tzaj tqʼamaʼn Satanás qa oʼkx jaku qo ajbʼen te Dios qa bʼaʼn atoʼ ex qa aj qʼoj Satanás tiʼj Dios (Job 1:​6-11; 2:​4, 5). Tuʼn tkyaqil jlu, el kynikʼ aj Israel tiʼj qa a Satanás kubʼ sbʼunte Eva tej tajbʼen kan tuʼn tuʼntzun miʼn tnimen te Dios.

At yekʼbʼil tiʼj qa a Satanás xi qʼamante nya ax tok yol te Eva tej tajbʼen kan tuʼn. Bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn qa tqʼama Jesús jlu tiʼj Satanás: «Nikʼal yolte ex atzun in tzaj nikʼaj yol tukʼil» (Juan 8:44). ¿Tiquʼn tqʼama qa atz tukʼil «in tzaj nikʼaj yol»? Tuʼnju ojtzqiʼntoq tuʼn Jesús qa a Satanás yolin te t-xel kan ex a qʼamante tnejel nya ax tok yol. Xi tqʼamaʼn Dios te Adán ex Eva qa jakutoq che kyim qa ma txi kyloʼn twitz tzeʼ, pero xi tqʼamaʼn kan jlu kye: «Mlay che kyime» (Génesis 3:4). Ax ikx xi tyekʼin Jesús te apóstol Juan qa a Satanás in nok te «ojtxi lobʼaj» (Apocalipsis 1:1; 12:9).

Mintiʼ tuʼn qjaw labʼin moqa mintiʼ tuʼn qjaw kaʼylaj tej tyolin jun kan tuʼn Tajaw il, tuʼnju ax jlu jaku bʼant kyuʼn xjal toj ambʼil jaʼlo aj kyajbʼen muñec kyuʼn tuʼn kyyolin.

Aju yekʼbʼil mas in nok qeʼ qkʼuʼj tiʼj

Tuʼnju ma tzʼel qnikʼ tiʼj, ¿jakupe kubʼ t-ximana qa ax tok aju in tzaj kyqʼamaʼn xjal tiʼj txʼolbʼabʼil tkuʼx toj uʼj te Génesis? Ax ikx, at yekʼbʼil tiʼj qa ax tok aju tkuʼx toj uʼj te Génesis. Qo xnaqʼtzan tiʼj juntl.

In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa ate Jesús «testiw in japunxix tuʼn ex axix tok tyol» (Apocalipsis 3:14). Tzʼaqli te Jesús ex mintiʼ tzaj tqʼamaʼn jun nya ax tok yol ex mintiʼ sbʼun tiʼj jun xjal. Tej naʼmxtoq tul tzalu twitz Txʼotxʼ, axpe ikx tej naʼmxtoq tbʼant Txʼotxʼ, otoq tzʼanqʼin toj kyaʼj junx tukʼil Jehová (Juan 17:5). Ya attoq te Jesús tej tkubʼ bʼinchaʼn tnejel xjal, tuʼntzunju jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj tyol. Noqtzun tuʼnj, ¿tiʼ tqʼama Jesús tiʼj jardín te Edén?

Tqʼama Jesús qa ax tok ten Adán ex Eva. Axpe ikx yolin kyiʼj tej t-xi tchikʼbʼaʼn qe ley otoq kubʼ tqʼoʼn Jehová tiʼj mejebʼleʼn (Mateo 19:​3-6). Noqwit oʼkx jun leyenda tkuʼx toj uʼj te Génesis, jaku qqʼama qa jun nikʼal yol te Jesús. Ik tzeʼn ma qo xnaqʼtzan tiʼj, ok tqʼoʼn Jesús twitz tiʼj tkyaqilju bʼaj tzmax toj kyaʼj. Tuʼn tok qeʼxix qkʼuʼj tiʼjju in tzaj tqʼamaʼn uʼj te Génesis, ¿atpe juntl yekʼbʼil tiʼj jlu?

Qa mintiʼ ma tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼjju in tzaj tqʼamaʼn uʼj te Génesis, kwestlo tuʼn tten axix tok qʼuqbʼil qkʼuʼj tiʼj Jesús. Ex mlay tzʼel qnikʼ tiʼj tqanil in tzaj tqʼamaʼn Biblia ex mlay tzʼok qeʼ qkʼuʼj kyiʼj ttziybʼil Dios. Qo xnaqʼtzan tiʼj tiquʼn.

[Qe tqanil]

^ taqik' 3 In tzaj t-xnaqʼtzaʼn Xjan Uʼj moqa Biblia qa Jehová tbʼi Dios.

^ taqik' 7 In tzaj tqʼamaʼn Biblia qa tzʼaqli tkyaqilju kubʼ tbʼinchaʼn Dios. Ex in tzaj tqʼamaʼn tzeʼn tzaj tzyet il (Deuteronomio 32:​4, 5). Ax ikx, tej tbʼant Txʼotxʼ tuʼn Jehová tqʼama qa tbʼanelxix «tkyaqilju otoq bʼant tuʼn» (Génesis 1:31).

^ taqik' 9 Jaku qqʼama qa naj tkyaqilju attoq toj jardín te Edén tej ttzaj Nimxix Jbʼal. Jun techel, in tzaj tqʼamaʼn Ezequiel 31:18 qa tojlo abʼqʼi 600 tjaqʼxi ambʼil qʼiʼn quʼn jaʼlo, ya otoq che kubʼ naj qe tzeʼ ateʼ «tuj Edén». Tuʼn jlu, in nel qnikʼ tiʼj tiquʼn mintiʼ o kanet jardín te Edén kyuʼn xjal, tuʼnju kubʼ naj jlu tej ttzaj Nimxix Jbʼal.

^ taqik' 14 Kkanetel mas tqanil tuʼna toj folleto tok tbʼi: El origen de la vida. Cinco cuestiones dignas de análisis, aju bʼinchan kyuʼn testigos de Jehová.

^ taqik' 16 O tzʼel kynikʼ doctor tiʼj qa jaku che chʼiy juntl maj qe qxuʼk ex mlay bʼant jlu kyuʼn junjun bʼaq. Pero oʼkx jaku bʼant jlu qa bʼaʼn taʼ tkyaqil qxuʼk.