Ges-y sẽn be pʋgẽ wã

Ges-y sẽn be sebrã pʋgẽ

Edɛn zẽed zĩig n sɩd zĩnd bɩ?

Edɛn zẽed zĩig n sɩd zĩnd bɩ?

Edɛn zẽed zĩig n sɩd zĩnd bɩ?

YÃMB mii Biiblã kibar ning sẽn gomd a Ãdem ne a Hawa la Edɛn yellã bɩ? Neb wʋsg mii kiba-kãngã. Yɩta sõma tɩ y karem kibarã y toore. A bee Sɩngr 1:26–3:24. D tõe n kʋmsa kibarã woto:

Wẽnnaam a Zeova * yãka tẽngã tom n naan ninsaala, n pʋd a yʋʋr t’a Ãdem, n ning-a zẽed zĩigẽ, sẽn da be babg b sẽn boond tɩ Edɛnne. Yaa Wẽnnaam meng n maan zẽedã zĩigã. Ra yaa zĩ-neer sẽn paamd zãgsg sõma, n tar tɩɩs sẽn womd biis toor-toore. “Sõma ne wẽng bãngr tɩɩg” n da be zẽedã zĩig tẽn-sʋka. Wẽnnaam yeelame tɩ ned ra rɩ a biisã, tɩ sẽn kɩɩs-a n dɩ, a na n kiime. A Zeova wa n yãka a Ãdem sĩif kõbr n naan pag n kõ-a. Pagã yʋʋr la a Hawa. Wẽnnaam yeel-b lame tɩ b soog zẽedã zĩigã, n ges a yelle, la a yeel-b me tɩ b rog kamb n pid dũniyã.

A Hawa sẽn wa n yaa a yembre, waaf n wa n gom ne-a, n yeel-a t’a tõe n dɩɩ tɩɩgã biis Wẽnnaam sẽn yeel tɩ b ra rɩ wã, tɩ bala Wẽnnaam sẽn yeel tɩ b sã n dɩ b na n kiime wã pa sɩd ye. A paasame tɩ Wẽnnaam mongd-b-la bũmb sẽn yaa sõma wʋsgo, rat n yeel tɩ bũmb sẽn na n kɩt tɩ b lebg wa Wẽnnaam. La a Hawa sakame n yãk tɩɩgã bil n dɩ. Rẽ poore a Ãdem me rɩɩ tɩɩgã bila, n naag a pagã n lebg kɩɩsda. A Zeova togsa a Ãdem, a Hawa la waafã sɩbgr sẽn na n yɩ bũmb ninga. Rẽ poore a riga a Ãdem ne a Hawa n yiis zẽedã zĩigẽ, la a kɩt tɩ malɛgs wa gũ zĩigã tɩ ned pa tõe n kẽ ye.

Pĩndã, bãngdba, kʋdem yɛl-mitbã la neb wʋsg me ra sak n deegame tɩ Sɩngr sebrã sẽn yet bũmb ningã sɩd zĩndame. La rũndã-rũndã, neb kẽer yetame tɩ kiba-kãngã pa bũmb sẽn zĩndi, tɩ neb wʋsg maand sãmb-sãmbe. Bõe n kɩt tɩ nebã maand sãmb-sãmb kiba-kãngã sẽn be Sɩngr sebrã pʋgẽ wã zugu? D ges yɛl a naas zug b sẽn tik n maand sãmb-sãmbã.

1. Edɛn zẽedã zĩig yɩɩ zĩig sɩd-sɩd bɩ?

Bõe yĩng tɩ nebã maand sãmb-sãmb ne sã n sɩd yɩɩ zĩig sɩd-sɩda? Tõe tɩ filozofi wã naaga bũmb nins sẽn wa ne sãmb-sãmbã. Hal sẽn kaoose, tũudmã yɛl vaeesdb wʋsg ra yetame tɩ Edɛn zẽedã zĩig ket n beeme. La tũudmã taoor dãmb yaool n da sakda a Platõ ne a Aristot sẽn da yaa gɛrk filozof rãmbã goamã. Nin-kãensã ra yetame tɩ bũmb sẽn zems zãng ka tõe n zĩnd tẽng zugu, la tɩ yaa saasẽ bal la bũmb sẽn zems zãng segd n zĩndi. Woto kɩtame tɩ tũudum yɛl vaeesdbã yeel masã tɩ arzãn ning pʋgẽ Wẽnnaam sẽn ning a Ãdem ne a Hawa wã tog n da bee zĩig sẽn pẽ saasẽ. * B kẽer yeelame tɩ ra bee tãn-lug-lug zugu, n zãr ne tẽngã sẽn yaa wẽng zĩigã hal wʋsgo. B sãnda me yeelame tɩ arzãnã ra bee poll-noor bɩ poll-siidi. Kẽer me yeelame tɩ ra pẽe kiuugã bɩ ra tolg n bee kiuugẽ wã. Woto kɩtame tɩ Edɛn kibarã lebg bũmb sẽn wõnd solemd bɩ yell b sẽn pa wʋmd a võore, la rẽ pa lingr ye. Rũndã-rũndã me, bãngdb kẽer n yik n yetẽ tɩ Biiblã sẽn bilg tɩ zẽedã ra bee zĩig ningã zɩ n zĩnd ye.

La bilg-kãensã pa zems ne Biiblã sẽn yetã ye. Sɩngr 2:8-14 pʋgẽ, b bilgda zẽedã zĩig hal sõma. B wilgame tɩ ra bee babg ning b sẽn boond tɩ Edɛnnã yaanga, tɩ tɩɩs sẽn womd biis sẽn noom ra be be. Kʋɩlg n da be beenẽ n zãgsd zẽedã zĩiga, tɩ b wilg t’a wat n welga zĩis a naase. B sõdga kʋɩlgã nao a naasã fãa yʋya, la b wilg b sẽn zoet n tũud zĩig ningã. Woto fãa wilgda vẽeneg tɩ arzãnã ra bee tẽng zugu. Biiblã sẽn wilg woto vẽenegã kɩtame tɩ bãngdb kẽer tik rẽ zug n na n vaees n ges b sã n pa na n yã zĩigã. La baa ne b sẽn vaeesã, b tagsgã kɩɩsda taaba. Rẽ yĩnga woto rat n yeelame tɩ Biiblã sẽn bilgd Edɛn la a zẽedã zĩigã ne a kʋɩlsã to-to wã yaa ziri bɩ soalem bɩ?

Bãng-y tɩ Edɛn kibarã yaa bũmb sẽn zĩnd sẽn na maan yʋʋm 6 000 masã. Yaa a Moiiz n gʋls kiba-kãngã. Tõe t’a karma sɛb sẽn da be, bɩ yaa b sẽn togs tɩ yẽ me wʋme. Sẽn yaa a soab fãa, kibarã ra zoe n zĩnda sẽn na maan yʋʋm 2 500, t’a Moiiz yaool n na n gʋls-a. Rẽ wẽnd tɩ Edɛn kibarã ra zoe n yaa kiba-kʋdre. Rẽ yĩnga yãmb pa tagsd tɩ sẽn kaoos woto wã, yɛl kẽer sẽn da be zĩ-kãngã, wala makre a kʋɩlsã tõe n toeemame bɩ n menem sɩda? Wakat fãa zĩisã sẽn yaa to-to wã tara toeengo. Sẽn paase, Edɛn sẽn da be zĩig ningã yaa zĩig tẽn-digimdg sẽn wae. B magame n mik tɩ tẽn-digimds bɛd nins fãa sẽn zĩnd dũniyã gill zugã sʋka, bãmb 100 zugu, bãmb 17 wã fãa zĩnda be. Zĩ-kãensã buud pa tõe n pa toeemdẽ ye. Sẽn paase, tõe t’a Nowe wakatẽ sa-kãsengã kɩtame tɩ zĩigã tolg n toeem fasɩ. *

Ad yɛl kẽer d sẽn mi vẽenega: Sɩngr sebrã bilgda zẽed zĩig sẽn sɩd zĩndi. Kʋɩls a naasã sʋka, Efrat, la Hidekɛll b sẽn boond tɩ Tɩɩgrã keta hal ne rũndã, la b tara zĩis meng sẽn pẽneg taab wʋsgo. Kibarã sẽn be Biiblã pʋgẽ wã pʋd n togsda kʋɩlsã koom sẽn zoet n pɩʋʋgd tẽns ninsã, la a wilg tɩ sãnem la kug neeb toor-toor n da be tẽng-kãensã kẽer pʋsẽ hal tɩ nebã ra miẽ. Sã n yaa ne pĩnd wẽndẽ Israɛllã nebã, rat n yeel tɩ neb nins sẽn deng n bãng kiba-kãngã wã, yel-bõones kãensã fãa ra tara yõod ne-ba.

Rẽ yĩnga kibay nins nebã sẽn naandã bɩ soalmã yaa woto sɩda? Soalmã pʋgẽ, b pa togsd yɛlã vẽeneg tɩ y tõe n bao n bãng sã n yaa sɩd ye. B sã n na n sɩng soalma, b nong n yetame tɩ “daar a yembre, . . . bɩ ned a ye n da be, . . .” La sã n yaa kibar sẽn sɩd zĩndi, b togsda baa yel-bõonesã tɩ yaa vẽenega, wala b sẽn togs Edɛn kibarã to-to wã.

2. Wẽnnaam sɩd yãka tẽngã tom n naan a Ãdem la a yãk a Ãdem sĩif kõbr n naan a Hawa bɩ?

Bãngdbã wilgame tɩ bũmb wʋsg sẽn be tẽngã tomẽ sɩd bee ninsaal yĩngã pʋgẽ me. Maana wãn tɩ bõn-kãensã fãa wa be ninsaal yĩngã pʋgẽ?

Bãngdb wʋsg yetame tɩ vɩɩmã wa n puka a toore, la tɩ sɩnga ne bõn-bõones sẽn tall toeeng yʋʋm milyõ rãmb pʋgẽ, hal n wa lebg ninsaala. La d sã n na n gese, b sẽn booll tɩ “bõn-bõonesã,” la baa d sẽn pa tõe n yã b rãmb ne nifã meng sẽn yaa to-to wã võor wʋmb pa nana ye. Kaset kae sẽn wilgd tɩ bũmb n be sẽn puk a toor woto, bɩ tɩ pʋd n tõeeme meng ye. Bala bũmb nins fãa sẽn be wã yaa kaset sẽn wilgd vẽeneg tɩ naand sẽn tar yam n yɩɩd tõnd zĩig sẽn zãr n naan-ba. *—Rom dãmba 1:20.

Tags-y n ges-y yãmb sẽn na n wʋmd mizik sẽn noom, bɩ y sẽn na n yã imaaz sẽn yaa neere, wall masĩn sẽn tʋmd tʋʋm kãsemse. Rẽ yĩnga y na sak n yeel tɩ bõn-kãensã wa n bee b toor woto sɩda? Yaa vẽeneg tɩ y kõn yeel woto ye. La ninsaal yĩngã sõmblem la a neerlem yɩɩda bõn-kãensã zĩig sẽn zãre. Yam la bãngr ning b sẽn tall n naan ninsaal yĩngã me yɩɩda yam la bãngr ning b sẽn tall n maan bõn-kãensã wã. Bõe yĩng masã tɩ d na n tags tɩ ninsaal wa n bee a toor woto bala? Sẽn paase, Sɩngr sebrã wilgdame tɩ bõn-vɩɩs nins fãa sẽn be tẽngã zugã sʋka, yaa ninsaal bal la Wẽnnaam naan a meng wõnego. (Sɩngre 1:26) Sɩd me, yaa ninsaalbã bal n tõe n dɩk Wẽnnaam togs-n-taare, n maan bũmb wʋsgo, wala makre, miziki, imaaz rãmba, la masĩn buud toor-toore. Dẽnd pa lingr la Wẽnnaam sẽn tõe n naan bũmb wʋsg tɩ b sõmblem yɩɩd tõnd sẽn tõe n maanã ye.

La b sẽn yeel tɩ Wẽnnaam yãka raoã sĩif kõbr n naan pagã yẽ? Rẽ yĩnga woto yaa toog ne-a sɩda? * Wẽnnaam ra tõe n talla bũmb a to n naan paga, la a sẽn yãk raoã sĩif kõbr n naan-a wã tara võor sẽn tagme. Ra yaa sẽn na yɩl tɩ raoã ne pagã kẽ kãadem, n zems taab hal tɩ yaa wa b yaa “yĩng a yembre.” (Sɩngre 2:24) Rẽ yĩnga rao ne a pag sẽn tõe n sõng taab la b ges taab yell hal n zems taab sõma wã pa kaset sẽn wilgd tɩ b Naandã yaa yam kãseng soaba, la t’a nong-b lame sɩda?

Sẽn paase, logtoɛɛmb kẽer vaeesame n sak n deeg tɩ ninsaalbã fãa yaa rao a ye ne pag a ye yagense. Rẽ yĩnga d tõe n le yeelame tɩ Sɩngr sebrã sẽn yetã yaa ziri sɩda?

3. Sõma ne wẽng bãngr tɩɩgã la vɩɩm tɩɩgã yell pa wõnd sɩd ye.

B pa wilg Sɩngr sebrã pʋgẽ tɩ Wẽnnaam kɩtame tɩ tɩ-kãensã ra tar b toorẽ tõog ye. Pʋd n da yaa tɩɩs woto bala, t’a Zeova kɩt tɩ b ra makd bũmbu.

Wakat ninga ninsaalbã meng mi n maanda woto buudu. Wala makre, b sã n yeel nebã tɩ b waoog darpo, b miime tɩ yaa b tẽngã la b yet tɩ b waooge, lakae pa peendã ye. Nanambs wʋsg tara rasab bɩ naam pugli, tɩ makd b naamã bɩ b tõogã.

Wẽnnaam sẽn pʋd tɩɩs a yiibã woto wã võor yaa bõe? Nebã tagsg rẽ zug yaa toor-toore. Yaa sɩd t’a võorã tagmame, la d tõe n wʋm-a-la nana-nana. Sõma ne wẽng bãngr tɩɩgã makda sor ning Wẽnnaam bal sẽn tar n tõe n yãk bɩ n wilg sẽn yaa sõma la sẽn yaa wẽnga. (Yelbũna 20:24) Dẽnd d tõe n yeelame tɩ b sẽn kɩɩs n yãk tɩɩgã bilã pa segd ye. Bala b rɩka b sẽn pa so. Vɩɩm tɩɩgã me ra makda bũmb Wẽnnaam bal sẽn tõe n kõ, rat n yeel tɩ vɩɩm sẽn kõn sa wã.—Rom dãmba 6:23.

4. Waafã sẽn gomã kɩtame tɩ yellã wõnd solemde.

D sã n zɩ n karem Biiblã zĩis a taaba, n wa karem kibarã sẽn be Sɩngr sebrã pʋgẽ wã, d tõe n wa tagsame tɩ pa sɩd ye. La Biiblã goam a taab sõngdame tɩ d wʋm yel-kãngã sẽn wõnd yel-solemdã võore.

Yaa ãnda bɩ bõe n maan tɩ waafã gomã? Pĩnd wẽndẽ Israɛllã neb ra mii yɛl kẽer sẽn kɩt tɩ b wʋmd b sẽn yeel tɩ waafã gomame wã võore. Wala makre, b ra miime tɩ baa rũng sẽn pa gomdã, malɛk bɩ zĩn tõe n maaname tɩ yaa wa rũng n gomde. Sẽn paase, yaa a Moiiz n gʋls a Balaam kibarã. A wilgame tɩ Wẽnnaam ra tʋma malɛk t’a tɩ kɩt t’a Balaam bõangã gom wa ninsaala.—Sõdbo 22:26-31; 2 Pɩɛɛr 2:15, 16.

Rẽ yĩnga malɛgsã, la baa malɛg-wẽnsã sẽn yaa Wẽnnaam bɛɛbã tõe n maana yel-soalem bɩ? A Moiiz maana kaset ne Ezipt tɩɩm dãmbã me sẽn togs n maan yel-soalem nins Wẽnnaam sẽn kɩt t’a maanã kẽere, wala makre, bãmb me kɩtame tɩ rasaar lebg waafo. Yaa vẽeneg tɩ yaa malɛg-wẽnsã sẽn yaa Wẽnnaam bɛɛbã n kõ-b tõog tɩ b maan rẽ.—Yikri 7:8-12.

Sẽn paase, leb n yaa a Moiiz la Wẽnnaam kɩt t’a gʋls a Zoob sebrã. Seb-kãng sõngda tõnd tɩ d bãng yɛl wʋsg Wẽnnaam bɛ kãseng a Sʋɩtãan zugu, sẽn yag-a tɩ neb nins fãa sẽn tũud a Zeova wã pa tũud-a ne pʋ-peelmã. (Zoob 1:6-11; 2:4, 5) Dẽnd tõe tɩ wakat kãngã, Israɛll nebã sẽn wʋm kibarã, b bãngame tɩ yaa a Sʋɩtãan n da maan tɩ yaa wa waafã n gomde, sẽn na yɩl n belg a Hawa t’a kɩɩs Wẽnnaam.

Yaa a Sʋɩtãan n kɩt tɩ waafã yag ziri wã bɩ? Kaoosg zugẽ, a Zezi yeelame t’a Sʋɩtãan “yaa ziri yagda, la ziri ba.” (Zã 8:44) B sẽn yeel t’a Sʋɩtãan yaa “ziri ba” wã rat n yeelame tɩ yẽ n yɩ pipi n yag ziri. Bɩ bõe? Yaa goam nins waafã sẽn togs a Hawa wã n yɩ pipi ziri. Bala a kɩɩsa Wẽnnaam sẽn keoog-b tɩ b sã n dɩ tɩɩgã bilã b na n kiime wã, n yeel woto: “Yãmb ka na n ki ye.” (Sɩngre 3:4) A Zezi ra miime tɩ yaa a Sʋɩtãan n kɩt tɩ waafã gome. A Zezi sẽn vẽneg tʋm-tʋmd a Zã t’a yã bũmb ning n gʋls tɩ be Wilgr sebrã pʋgẽ wã wilgda vẽeneg tɩ yaa a Sʋɩtãan n da be yellã poorẽ, bala a boola a Sʋɩtãan tɩ ‘wag-kʋdrã.’—Wilgri 1:1; 12:9.

Rẽ yĩnga yaa toog tɩ d tẽ tɩ malɛk tõe n maana yel-solemd n kɩt tɩ ned ne waaf sẽn gomd sɩda? Baa ninsaalbã meng mi n maanda bũmb sẽn wõnd rẽ. Wala makre, filim dãmb la reem kẽer pʋsẽ, b tõe n kɩtame tɩ ned gomda, tɩ rũng bɩ pupe yaagd a noorã n maandẽ tɩ yaa wa yẽ n gomde.

Bʋʋm kãseng sẽn wilgd tɩ yaa sɩda

Yãmb pa ne vẽeneg masã tɩ neb nins sẽn pa tẽed bũmb nins b sẽn togs Sɩngr sebrã pʋgẽ wã ka bʋʋm sɩda? Bʋʋm kãseng me n be n wilgdẽ tɩ yaa bũmb sẽn sɩd zĩndi.

Biiblã pʋgẽ b boola a Zezi Kirist tɩ “kaset soab sẽn yaa tɩrga, la sɩda.” (Wilgri 3:14) A sẽn yɩ ninsaal sẽn zems zãngã yĩnga, a zɩ n yag ziri, a zɩ n golem kibar bɩ yell me ye. Sẽn paase, a wilgame t’a ra sɩng n beeme, nand t’a wa tẽngã zugu. Sɩd me, a ra bee ne a Ba a Zeova “dũniyã sẽn nan ka naanã” wakate. (Zã 17:5) Dẽnd bũmb nins fãa sẽn be tẽng zugã naaneg sasa t’a ra beeme. Bõe la a Zezi sẽn yaa kaset soab d sẽn tõe n kɩs sɩd ne wã togs yel-kãngã zugu?

A Zezi goma a Ãdem ne a Hawa yelle. Sẽn na yɩl n wilg tɩ Wẽnnaam datame tɩ rao tall pag a ye balã, a goma a Ãdem ne a Hawa kãadmã yelle. (Matɩe 19:3-6) Sã n da mikame tɩ b zɩ n zĩndi, tɩ zẽedã zĩig kibarã me yaa soalem bala, dẽnd b belga a Zezi, wall a ra yaa pʋ-yagda. Ned yaool n pa tõe n belg a Zezi, a pa tõe n yag ziri me ye. A zĩnda saasẽ n yã kɩɩsgã sẽn zĩnd Edɛn zẽedã zĩigẽ wã sẽn yɩ to-to wã fãa. Rẽ yĩnga kaset sẽn yɩɩd woto le beeme sɩda?

D sã n pa tẽed Sɩngr sebrã sẽn togs bũmb ningã, wilgdame tɩ d pa tẽed a Zezi me ye. Sẽn paase, d sã n pa tẽed Sɩngr sebrã gom-kãensã, d pa tõe n wʋm Biiblã goam kẽer la Wẽnnaam kãabs kẽer sẽn be a pʋgẽ wã võor ye. D ges bũmb ning sẽn kɩt tɩ d yet woto wã.

[Tẽngr not rãmbã]

^ sull 3 Zeova wã yaa Wẽnnaam yʋ-peell sẽn be Biiblã pʋgẽ.

^ sull 7 Woto pa zems ne Biiblã sẽn yetã ye. Biiblã yetame tɩ Wẽnnaam sẽn naan bũmb ninsã fãa zemsa zãnga, tɩ wilgdẽ tɩ sẽn pa zemsã yii zĩig a to. (Tõodo 32:4, 5) A Zeova sẽn wa n naan tẽngã n sa wã, a yeelame tɩ bũmb nins fãa yẽ sẽn naanã “yaa sõma wʋsgo.”—Sɩngre 1:31.

^ sull 9 Yaa vẽeneg tɩ sa-kãsengã Wẽnnaam sẽn kɩt tɩ ni wã sãama Edɛn zẽedã zĩig fasɩ. Goam nins sẽn be Ezekɩɛll 31:18 wã wilgdame tɩ yʋʋmd 600 sẽn deng a Zezi rogmã, rẽ tɩ “Edɛn tɩɩsã” ra zoe n menema hal daar zãra. Dẽnd sẽn bao-b n na n yã Edɛn zẽedã zĩig rẽ zugẽ wã ra namsda b mens zaalem.

^ sull 14 Ges-y seb-bil ning gom-zug sẽn yet tɩ: Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie . A Zeova Kaset rãmbã n yiis seb-kãngã.

^ sull 16 Logtoɛɛmbã pʋd n vaees n mikame tɩ ninsaal sĩif kõbr pa wõnd kõab a taabã ye. Bala bũmb sã n maan sĩif kõbre, a maagda tao-tao. Sã n kaoog meng tɩ b ka serg n bas taab wʋsgo, tõe n le tobame n yek taaba.