Luslahng audepe kan

luslahng audepe kan

Uhdahn Mie Mwetuwel en Ihden?

Uhdahn Mie Mwetuwel en Ihden?

Uhdahn Mie Mwetuwel en Ihden?

KE ESE duwen koasoipen Adam, Ihp oh mwetuwel en Ihden? Aramas tohto ni sampah kin ese duwen met. E sou mwahu en pwurehng wadek duwen met? Ke pahn diar nan Senesis 1:26–3:24. Iet oaralap en koasoio:

Siohwa Koht * ketin wiahda ohl emen sang pwelpar, ketikihong ede Adam, oh ketikihdiong nan mwetuwel ehu nan wasa ehu me adaneki Ihden. Koht me ketin wiahda mwetuwel wet. Diren pihl oh tuhke lingan me kin weuwa wasao. Mie ‘tuhkehn kehsehki aramas dahme mwahu oh dahme suwed’ me mi nanwerengen mwetuwelo. Koht ketin keinapwih sang aramas en kang wahntuhkeo, oh mahsanih me sapeikiong kehkehlik wet pahn imwikihla mehla. Mwuri, Siohwa ketin wiahda emen iengen Adam iei lhp me e ketin wiahda sang ni ehu tihnkopwoun Adam ko. Koht ketikihong ira pwukoahn apwahpwalih mwetuwelo oh mahsanihong ira en kaparaparala oh kadirehla sampah.

Ni ahnsou me Ihp kelekelehpw, sineik men ahpw koasoiong ih oh kasonge en kang wahntuhke me keinapwiho. Sineiko nda me Koht pitih ih oh dene Koht ekihsang ih mehkot mwahu me pahn kahrehiong ih en duwehla Koht. Liho dukula pahn sineiko oh kangada wahn tuhke me keinapwiho. Mwuri, Adam pil iangala liho sapeikiong Koht. Siohwa eri ketikihong kalokepen Adam, Ihp oh sineiko. Mwuri ira pokous sang nan mwetuwel en paradaiso oh tohnleng ko ahpw perehla wasahn pedolong nan mwetuwelo.

Mie ahnsou ehu me tohnsukuhl kan, me loalokong kan oh soun poadopoad kan kin nda me audepen pwuhken Senesis pwung oh e wia kisehn poadopoad. Ahpw nan rahnpwukat, me tohto solahr kin kamehlele audepen Senesis. Dahme kin kahrehda mie peikasal ong audepen Senesis me pid Adam, Ihp oh mwetuwel en Ihden? Kitail pahn kilang kahrepe pahieu me kin kalapw kahrehda met.

1. Uhdahn Mie Mwetuwel en Ihden?

Dahme kahrehda mie peikasal ong ire wet? Madamadau en aramas iei ehu kahrepe. Erein sounpar epwiki kei, irail kan me kin sukuhlki duwen Koht oh pelien lamalam kin medewehiong me sapwellimen Koht mwetuwelo kin mihmi wasakis. Ahpw, madamadau en irail mehn Krihk me duwehte Plato oh Aristotle kin kamwakid laud madamadau en pelien lamalam me dene irail Kristian. Irail nda me sohte mehkot pohn sampah me unsek, dene nanleng kelehpw me kak unsek. Kahrehda, irail pwukat me kin sukuhlki duwen Koht oh pelien lamalam uhd medewe me tepin Paradaiso kin karanih nanleng. * Ekei kin nda me mwetuwel wet kin mi nan koadoken nahna ehu me inenen ileile kahrehda eh sohte suwed duwehte sampah. Ekei dene e mi pali powehn sampah de pali pah en sampah. Ahpw ekei nda me e mi pohn de e karanih maramo. Kahrehda e sohte kapwuriamwei padahk en Ihden eh uhd duwehla ouraman ehu. Ekei tohnsukuhl en ahnsou wet kin nda me mwetuwel en Ihden sohte mehlel oh e sohte mie.

Ahpw Paipel sohte kin koasoia mwetuwelo duwehte madamadau wet. Nan Senesis 2:8-14 kitail sukuhlki oaritik kan duwen wasao. E mi ni palimesehn ehu wasa oh mwetuwelo adaneki Ihden. Mie pillap pwoat nan mwetuwelo me kasangpeseng wiahla pillap pahpwoat. Mie eden ehuehu pillap pwukat oh ekis koasoiepen wasa me pillap pwukat kohla ie. Erein ahnsou reirei, oaritik pwukat kin kamwakid tohnsukuhl kan me kin rapahki mehn kadehde kan nan iren Paipel wet ong wasa me Ihden kin mi ie nan atail ahnsou. Ahpw, aramas pwukat uhd wiahda soangsoangen madamadau tohto kan me kin uhpene. Eri ia duwen, kawehwehpen mwomwen Ihden, mwetuwelo oh pil pillap kan sapwung de sohte mehlel?

Nna medewe mahs. Dahme wiawi nan mwetuwel en Ihden wiawi mpen sounpar 6,000 samwalahro. Moses me ntingihedi oh ele e doadoahngki dahme e rong de pil dahme aramas ntingihedi mahso. Ahpw Moses ntingihdi duwen mepwukat mpen sounpar 2,500 mwurin e wiawi. Ni ahnsowo, Ihden solahr mie. Ia duwe, mehkan me duwehte pillap akan me kin mi wasao kak pil wekila erein sounpar kid kei? Mwomwen sampah kin kalapw wekila. Rerrer en sahpw kalapw wiawi wasa me Ihden kin mi ie. Rahn pwukat, persent 17 en rerrer en sahpw me kin wiawi wasao me iang keieu laud nin sampah. Mwomwen wasao kin kalapw wekila. Patehng met, Nohlik me wiawi ni mwein Noha, mwein pil wekidala mwomwen wasao ni ahl kei me kitail sehse. *

Ahpw iet ekei ire mehlel kan me kitail ese: Ire kan nan Senesis kasalehda me mwetuwelo uhdahn mehlel. Rioapwoat rehn pillap pahpwoato me iren Paipelo koasoia me iei Iupreitis oh Daikris mihmihte lel rahnwet, oh ekei kasang en pihl pwukat kerenpene. Iren Paipel kan pil kasalehda eden sahpw me pillap pwukat tangatang ie oh pil kin kasalehda soahng kesempwal kan me kin mi wasao me aramas en ni ahnsowo kin ese duwe. Oaritik pwukat uhdahn katapan ong mehn Israel en kawao, me tepin wadek ire pwukat.

Soai kan kin duwehte met? De oaritik kan me kak kasalehda ma e mehlel de likamw kin kohsang? Soai kan kin tepida nin duwen met, “Mahs mahsie.” Ahpw poadopoad kin kalapw kapatahiong oaritik kan me kesempwal duwehte koasoipen Ihden.

2. Mehlel pwoat me Koht ketin wiahda Adam sang pwelpar oh Ihp sang ehu tihnkopwoun Adam ko?

Palien sains nan ahnsouwet kadehdehda me paliweren aramas kin wiawihkihda soahng kesempwal kan me kin dierek pohn pwelen sampah. Ahpw ia duwen soahng kesempwal pwukat eh kohpene oh wiahla mehkot me mour?

Saintis tohto kin nda me mour pein miehla. E tepisang mehkot me mengei oh ekisekis mwurin sounpar rar kei e wiahla mehkot me laud me wiawihkihda soahng tohto oh apwal en wehwehki. Ahpw lepin lokaia “mehkot mengei” kak sohte mehlel pwehki soahng koaros me mour pil lel kisin mour tikitik kis me ke sohte kak kilangki mesomwen, uhdahn apwal en wehwehki pwehki eh wiawihkihda soahng tohto. Sohte mehn kadehde me kasalehda me mour kin kak pein miehla. Ahpw, soahng koaros me momour kin kasalehda me mour wiawihda sang emen me loalokong kowahlap sang aramas akan. *Rom 1:20.

Nna song medewe me ke wie rongorong koul kaselel pwoat de ke lingankihda mahlen kaselel ehu de ke pwuriamweikihla mwahulahn palien wiahda dipwisou. Ke pahn nda me sohte me wiahda mepwukat? Uhdahn soh! Ahpw soahng kaselel pwukat sohte karanih wiawihdahn paliweren aramas me uhdahn apwal, kaselel mehlel oh pil koahiek me pid wiawihdahn paliwar. Ia duwen atail kak medewe me sohte me kapikada aramas? Pil patehng met, pwuhken Senesis kawehwehda me nanpwungen soahng kan koaros me momour nin sampah, aramas kelehpw me wiawihda rasehng Koht. (Senesis 1:26) Met sansal pwehki aramas kelehpw me kak wiahda koul kaselel kan, mahlen de pil dipwisou kan duwehte Koht me kin ketin kupwurki wiahda mehkan. Ia duwe, e pahn wia mehkot kapwuriamwei ong kitail pwehki Koht eh kak ketin kapikada soahng kan me inenen kaselel sang dahme kitail kak wiahda?

Ia duwe, wiawihdahn liho sang ni tihnkopwoun ohlo wia mehkot apwal? * Koht kakete doadoahngki wiepe teikan ahpw mie kahrepe laud me e ketin wiakihda liho ni mwohmw wet. E kupwurki ohlo oh liho en pwopwoudida oh ahneki nanpwung keren ehu me duwehte ara pahn “wiahla ehu.” (Senesis 2:24) Mwomwen ohl emen oh lih emen ara kin kaitarala emenemen oh karanihala emenemen sou kin wia mehn kadehde kehlail me Sounkapikadao me erpit oh limpoak?

Ahnsou pwukat pil irail kan me kin sukuhlki duwen kisin mehkot me kin mi nan war kan me kin wiahda paliweren aramas, kasalehda me aramas koaros kohsang ohl oh lih tehmen. Eri ia duwe, ire kan nan Senesis sohte mehlel?

3. Tuhkehn kehsehki aramas dahme mwahu oh dahme suwed oh pil tuhkehn komour duwehte soai pwoat?

Ni mehlel, pwuhken Senesis sohte kin padahngki me tuhke pwukat tohrohr de mie arail manaman. Ahpw, uhdahn tuhke kei met me Siohwa ketin doadoahngki nin duwen kilel kei.

Aramas sou pil kin wia mehkot me duwehte met ekei pak? Karasepe, ni aramas ar kin ale kaweid en kawauwih pilaik en arail wehi, koaros kin wehwehki me irail anahne wauneki pilaiko nin duwen kilel ehu en arail wehio a kaidehn likou me wiahda pilaiko me re wauneki. Ekei nanmwarki kan pil kin doadoahngki sokon oh pil nihn en nanmwarki pwehn wia kilelepen arail pwungen kaunda.

Eri, ia wehwehn tuhke rioapwoato? Mie madamadau tohto me pid duwen met. Pasapeng mehlelo me mengei ahpw e kin kamwakid laud madamadau en aramas. Tuhkehn kehsehki aramas dahme mwahu oh dahme suwed iei pwung ehu me Koht kelehpw sapwellimanki. Met iei pwungen koasoanehdi dahme mwahu oh dahme suwed, oh dahme pwung oh dahme sapwung. (Seremaia 10:23) Ihme kahrehda e sapwung en pirapa tuhkeo! Tuhkehn komouro kin wehwehki kisakis ehu me Koht kelehpw kak ketikihda iei mour soutuk.—Rom 6:23.

4. Sineik me lokaiao pil soai pwoat?

Iren nan Senesis et pil kak wia mehkot sawehwe, eri mehlel ma kitail sohte wadek Paipel pwon. Ahpw, iren Paipel kan kin ekisekis kasalehda dahme mehlel duwen ire wet.

Ihs de dahme kamwakid sineiko en lokaia? Mehn Israel kan en mahs ese duwen ire teikan me kasalehda duwen sineiko. Karasepe, irail wehwehki me mendahki mahn akan sohte kin lokaia, ahpw ngehn emen kak kahrehda eh mwomwen me mahn emen me koasoi. Moses pil ntingihedi ire kan me pid duwen Palaam. Koht ketin kadarala tohnleng emen en kalokaiaih nein Palaam ahso duwehte aramas eh kin lokaia.—Nempe 22:26-31; 2 Piter 2:15, 16.

Ia duwe, ngehn teikan iangahki irail me wia imwintihti en Koht kak wia manaman kan? Moses kilangehr samworo en Isip ko arail wia akmanaman oh alasang ekei sapwellimen Koht manaman kan me duwehte arail wiakihla arail sokon ko sineik. E sansal me akmanaman wet kohsang ngehn akan me wia imwintihti en Koht.—Eksodus 7:8-12.

Sansal me Moses me pil ntingihedi pwuhken Sohp. Pwuhk wet kin padahngki laud duwen sapwellimen Koht imwintihti me keieu laud, Sehdan, me kin likamw ni eh kauwe lelepek en sapwellimen Siohwa ladu kan koaros. (Sohp 1:6-11; 2:4, 5) Ia duwe, mehn Israel en kawao kin medewe me Sehdan me kamwakid sineiko nan Ihden, kahrehiong ih en mwomwen lokaia oh pitih Ihp pwe en kauwehla eh lelepek ong Koht? E mwomwen me ih me re kamehlele.

Ia duwe, Sehdan me kahrehda sineiko en likamw? Mwuhr Sises ketin kahdaneki Sehdan “likamw men, oh pil semen soangen likamw koaros.” (Sohn 8:44) Kaidehn “semen soangen likamw koaros” me wiahda tepin likamwo? Tepin likamwo sansalda nan en sineiko koasoi ong Ihp. Koht mahsanih me e pahn mehla ma e pahn kang wahntuhke me keinapwiho. Ahpw sineiko nda: “Likamw pwoat men; kumwa sohte pahn mehla.” (Senesis 3:4) E sansal me Sises mwahngih me Sehdan me kamwakid sineiko. Kaudiahl me Sises ketikihong wahnpoaron Sohn kasalehda ni eh kahdaneki Sehdan “serpent en mahso.”—Kaudiahl 1:1; 12:9.

E apwal en kamehlele me ngehn kehlail men kak kamwakid sineik men en mwomwen lokaia? Mendahki aramas sohte kehlail duwehte ngehn akan, ahpw re pil kak wiahda soahng kan me likamwete ngihlo kin kohsang emen tohrohr.

Mehn Kadehde me Keieu Kehlail

Ke sou pahn pwungki me en kelikemwe audepen pwuhken Senesis sohte mehn kadehdehpe? Ahpw mie mehn kadehde kehlail me audepen Senesis uhdahn poadopoad mehlel ehu.

Karasepe, Sises Krais mwarenki “sounkadehde loalopwoat oh mehlel.” (Kaudiahl 3:14) Pwehki eh wia aramas unsek men, e sohte kin ketin likamw oh sohte kin ketin kasapwungehla dahme mehlel. Patehng met, e ketin kasalehda me e ketin momour ahnsou reirei mwohn eh wia aramasala nin sampah. Ni mehlel, e ketiket rehn Seme, Siohwa, “mwohn sampah wet eh saikinte kepikipikda.” (Sohn 17:5) Eri, e ketin momour ahnsou me mour miehla pohn sampah. Dahme sounkadehde me keieu likilik menet mahsanih?

Sises mahsanih me Adam oh Ihp uhdahn mie. E mahsanih duwen ara mouren pwopwoud ni eh ketin kawehwe sapwellimen Siohwa koasoandi en pwopwoud. (Madiu 19:3-6) Ma ira sohte mie oh mwetuwel me ira mi loale ihte soai pwoat, eri Sises ketin dukula pahn likamw de ih sounlikamw men. Met sohte kak wiawi. Sises ketiket nanleng oh mahmahsanih kahpwal me wiawi nan mwetuwelo. Mie mehn kadehde me kak kehlail sang met?

Ni mehlel, madamadau en kelikemwe audepen Senesis kin kauwehla en aramas pwoson Sises. Met pil kin kahrehda en apwal en wehwehki ekei ire kesempwal kan nan Paipel oh inou kan me kin kakehlailih kitail. Kitail pahn kilang ia duwen met eh mehlel.

[Nting tikitik kan me mi pah]

^ par. 3 Nan Paipel, Siohwa iei mwaren Koht.

^ par. 7 Madamadau wet sohte kohsang nan Paipel. Paipel kin padahngki me sapwellimen Koht doadoahk koaruhsie me unsek. Suwed kin kohsang mehkot tohrohr. (Deuderonomi 32:4, 5) Ni en Siohwa ketin kaimwisekala sapwellime kapikipik en sampah, e mahsanih me e kupwurperenkihda soahng koaros me e ketin wiahdahr.​—Senesis 1:31.

^ par. 9 E sansal me Nohliko, me iei manaman ehu sang rehn Koht, kihsangehr mwetuwel en Ihden. Esekiel 31:18 kasalehda me “tuhke kan nan Ihden” solahr mie ahnsou reirei mwohn pahr 600 samwa mwohn Krais. Kahrehda e pahn sohte katepen arail kin raparapahki mwetuwel en Ihden.

^ par. 14 Kilang Kahn Iroir en October 1, 1999 pali 4-7.

^ par. 16 E mwahu en ese me palien sains ong wini diarada me tihnkopwou kin kak pein mwahula. Weksang tih teikan, e kak pwurehng wosada ma kil menipinip me kin kolpene tih kan sohte ohla.