¿Karqanpunichu edén huerta?

ASKHA runakunan Edén huertamanta Adán Evamantapas willakuykunata uyarirqanku, ichaqa manan jayk’aqpas Bibliapipuniqa leerqankuchu. Génesis 1:26-3:24 textopin llapanta willashan, ¿manachu chayta kunan leeruwaq? Pisillapin kay uranpi willakushan.

Jehová Diosmi * ñaupaq kaq runata jallp’amanta kamarqan sutinmi karqan Adán, paytaqa juj sumaq huertapin churarqan chay huertaqa Edén sutiyoqmi karqan. Chaypiqa askhan unu karqan, chaypin wiñarqan imaymana clase frutakuna. Chaymantapas chay huerta chaupipin “allin kaqta mana allin kaqta reqsichiq sach’a ruru” karqan. Chay sach’aq ruruntaqa manan mijunankuchu karqan, mana jinaqa wañunankun karqan. Chaymantapas Adanpa waqtanninta orqospan ñaupaq kaq warmita kamarqan, paypa sutinmi karqan Eva. Paykunamanmi Diosqa encargarqan Edén huertapi llapa kaqkunata cuidanankupaq, kay jallp’aman junt’anankukama wawakunayoq kanankupaqpas.

Chay qhepamanmi ichaqa juj mach’aqway Evata rimapayarqan, jinaspa huertaq chaupinpi kaq “allin kaqta mana allinkaqta reqsichiq sach’a ruruta” mijunanpaq nirqan. Chay mach’aqwaypa nisqanman jinaqa Evaqa atinmansi karqan Dios jina kayta, Diosqa llullakuspas mana willasqachu imas Adán Evapaq aswan allin kanman chayta. Jinan Evaqa chay mach’aqwayta kasuspa chay sach’a ruruta mijurapurqan, Adanpas Diosta mana kasukuspan mijullarqantaq. Chay ruwasqankumantan Jehová Diosqa Adanta, Evata, chay mach’aqwaytapas juchacharqan. Adanpas Evapas chay sumaq paraisomantan qarqosqa karqanku jinaspa Diospa angelninkuna chay huertaman jaykunata cuidarqanku.

Ñaupaqpiqa imaymanakunaq pasasqanta estudiaq, Bibliata estudiaq runakunapas creerqankun ñaupa tiempopi juj sumaq paraiso kasqanpi. Kay tiempopin ichaqa askha runakuna iskayanku chay sumaq paraiso karqanchus icha manachus chaymanta. Ichaqa, ¿imaraykun iskayanku? Kaypin yachasunchis tawamanta.

1. Edén huerta karqanpuni chayqa, ¿may ladopin kasharqan?

Askha watakunan yachaysapa runakunaqa creerqanku chay paraisopi. Ichaqa tiempowanmi “cristianokunan kayku niq runakuna” cambiarqanku chhayna piensasqankuta. Platón, Aristóteles filósofo runakuna jinan piensayta qallarirqanku. Chay runakunaq piensasqankuman jinaqa juj sumaq paraisoqa manas kay pachapiqa kanmanchu. * Chay yachachikuykunata uyarispan yachaysapa runakunapas chay sumaq paraisomanta nirqanku: “Janaq pachaq qayllanpin chay sumaq paraisoqa kanman karqan”, nispa. Wakin runakunataq nirqanku: “Chay sumaq paraisoqa yaqapaschá juj alto orqo patapi kashanman karqan kay jallp’api mana allinkunawan ama chaqrukunanpaq”, nispa. Jujkunataq ninku: “Kay jallp’anchispa uray ladonpin otaq wichay ladonpin kashanman karqan otaq killapi”, nispa. Chhaynata runakuna piensasqankuraykun askha runakuna iskayanku otaq cuentopaq jinalla qhawarinku chay sumaq paraisota. Yachaysapa runakunapas manañan creenkuñachu aswanpas ninkun: “Chay Edén huertaqa manan jayk’aqpas karqanchu”, nispa.

Paraisomanta Bibliapi willasqanqa manan runakunaq rimasqaku jinachu. Génesis 2:8-14 textopin willashan chay paraiso may ladopis kaman karqan chayta. Chaypi nisqanman jina chay paraisoqa Edén nisqaq inti lloqsimuy ladonpin kanman karqan, chaymantas juj mayo chayman chayarqan jinaspa tawaman t’aqakurqan. Chay tawantin mayokunaq sutinkunapas chaypin qelqasqa kashan willashanmi maymansi chay mayokuna rishan chaytapas. Bibliapi chay nisqanta astawan yachayta munaspan unayña chaykunamanta estudiaq runakunaqa umankutaraq p’akikurqanku maypis chay sumaq paraiso karqan chayta yachanankupaq. Ichaqa chaywanpas manapunin sut’itapuniqa yachakunchu may ladopis chay paraiso karqan chaytaqa. Chhaynaqa manataq sut’itapuni yachakunchu maypis karqan chay Edén huerta chayqa: “¿Nisunmanchu Bibliapi willasqan sumaq paraisoqa manan cheqaqchu juj cuentollan”, nispa?

Wakinqa yaqapaschá chhaynata piensankuman, ichaqa kaytan ñaupaqta yachananchis: Edén huertapi imakunachus pasasqanmantaqa 6.000 watakuna jinañan pasarun. Génesis librotaqa Moisesmi qelqarqan, chaytaqa yaqapaschá jujkunaq willasqanman jina otaq chay tiempopi ima qelqapas kasqanman jina qelqarqan, jinaspapas 2.500 watakuna qhepamanñan qelqarqan. ¿Chhayna unay watakunaq pasasqanwan cambianmanchu karqan kay jallp’anchis? Arí, kay jallp’anchisqa cambiashallanmi. Jinaspapas Edén huertaq kasqan ladopiqa sapa kutillanmi pacha chhafchikun, chay ladopin pachantinpi wakin jatun terremotokuna pasan. Chaymantapas Diospa kachamusqan millp’uq paran kay jallp’anchistaqa cambiapunman karqan. * Chay jinaqa mayokunapas orqokunapas wayq’okunapas watakunaq pasasqanman jinan cambiapunman karqan.

Génesis libroq Edén huertamanta willasqanqa manan cuento jinallachu. Chaymantapas chay libropi willasqan tawa mayokunamantan iskay kunankamapas kashallan, juj kaqmi Éufrates juj kaqtaq Tigris otaq Hidequel, chaymantapas chay mayokunaman chayaq wakin juch’uy mayokunan qayllallantin kashan. Jinaspapas maynintachus chay mayokuna puriq imakunas chay ladokunapi karqan chaytapas willakunmi. Chaykunamantaqa allintan Israel runakunaqa yachankuman karqan, paykunapaqmi chay willakuyqa qelqasqa karqan.

Cuentokunata willaqkunaqa manan sut’itapuni willankuchu imaynas otaq maypis imapas pasarqan chaytaqa. Cuentota willaspaqa kay jinatan willayta qallarinku: “Juj kutinsi karu llaqtapi...”, nispa. Edén huertamanta willakuypin ichaqa sut’i imapas kashan.

2. ¿Imaynapitaq Diosri Adanta jallp’amanta kamarqan Evatataq Adanpa waqtanninmanta?

Runaqa kay jallp’api tarikusqan hidrógeno, oxígeno carbono nisqakunamanta ruwasqan kashanchis, chaytaqa cientifico runakunapas allintan yachanku. Chhaynaqa, ¿imaynapin runakuna chaykunamanta ruwasqa karqanchis?

Askha científico runakunaq nisqanman jinaqa kikillanmantas kausayqa rijurimusqa. Paykunaq piensasqankuman jinaqa juch’uy kaqkunamanta otaq juch’uy kausaqkunamantas, millón-millón watakunaq pasasqanman jina aswan sasata entiedenapaq kausaqkunaman tukupunkuman karqan. Ichaqa, ¿chay juch’uy kausaqkunapas kikillanmantachu rijurimunman karqan? Kay pachapi kausaqkunaqa juch’uypas jatunpas sasa entiendenapaq jina ruwasqan kashanku. Jinaspapas manan ima pruebapas kanchu mayqen kausaqkunapas kikillanmanta rijurimusqanmantaqa. Aswanpas kay jallp’api tukuy kausaqkunan rikuchin noqanchismantapas aswan yachayniyoqpa kamasqan kasqankuta (Romanos 1:20). *

Kaypi yuyaykuy: juj munay musicatan uyarishanki, chaymantapas juj munay pintasqa dibujotan qhawashanki otaq chayllaraq lloqsimuq munay celularta jap’ishanki. ¿Niwaqchu “kikillanmantan chaykunaqa rijurirqan manan kaykunaqa ruwasqachu kanman karqan” nispa? Manan riki. Imaymanataña runakuna ruwayta atinchis chaypas, manan cuerponchis imayna ruwasqa kasqanwanqa igualakunmanchu. Chhaynaqa nisunmanchu, “¿runaqa manan kamasqachu karqanchis nispa?” Chaymantapas Génesis libropi willasqan jina Diosqa runakunallatan payman rijch’akuqta kamawasqanchis (Génesis 1:26). Runakunaqa imaymanakunatan ruwayta atinchis Dios payman rijch’akuqta kamawasqanchisrayku. Chhaynaqa, manan admirakunapaqchu Dios jallp’amanta kamawasqanchisqa.

¿Ima nisunmantaq Adanpa waqtanninmanta Eva kamasqa kasqanmanta? Diospaqqa manan sasachu kanman karqan chayta ruwayqa. * Jujniraymantapas ruwallanmanmi karqan, ichaqa chay jinatan ruwarqan Adanwan Evawan casarakuspa “juj aychallapas” kankuman jina kausanankupaq (Génesis 2:24). Arí, qharipas warmipas yanapanakuspa anchata munanakuspa kausanankupaqmi kamasqa karqanku. Yachayniyoq munakuq Diosllan chhaynataqa ruwawasunman karqan ¿riki?

Chaymantapas imaynas wawakunaqa tayta-mamankuman rijch’akunku chaykunata estudiaq runakunaq nisqanman jinaqa, juj qharimanta juj warmillamantawansi jamusunman karqan. Chhaynaqa, Génesis libroq willasqanqa manan yanqa cuentollachu kanman ¿riki?

3. ¿Imaynapin allin kaqta mana allin kaqta reqsichiq sach’apas kausay qoq sach’apas kanman karqan?

Bibliaqa manan ninchu chay iskay sach’akuna atiyniyoq kasqankutaqa. Aswanpas wakin sach’akuna jinallan karqan, ichaqa Jehová Diosmi ajllarqan chay sach’akunata.

Runakunapas wakin cosaskunatan ajllanchis imatapas representananpaq. Yuyaykusun juj banderapi, chay banderataqa respetanku manan imayna telamanta ruwasqa kasqanraykuchu, aswanpas llaqtankuta otaq nacionninkuta representasqanraykun. Chaymantapas juj coronapas varapas juj reytan otaq autoridadtan representan.

Chhaynaqa, ¿Edén huertapi chay iskay sach’akuna imatan representarqan? Runakunaqa imaymanatan chaymanta willarqanku, ichaqa chayta entiendeyqa manan sasachu, allinninchispaqtaqmi chayta yachayqa. Allin kaqta mana allin kaqta reqsicheq sach’aqa, Dioslla imas allin imataqsi mana allinchu chayta ninanpaq derechoyoq kasqantan representan (Jeremías 10:23). Chaymi Jehová Diospaqqa chay sach’aq rurunta mijuyqa jatun jucha karqan. Kausay qoq sach’aqa wiñay kausaytan representarqan, chhayna kausaytaqa Diosllan qowasunman (Romanos 6:23).

4. ¿Imaynapin juj mach’aqway Evata rimapayanman karqan?

Chaykunamanta Génesis libroq nisqanta entiendenanchispaqqa Bibliapi wakin yachachikuykunatawanmi t’aqwinanchis. Diospa siminqa pisi-pisimantan chaykunamanta sut’inchawanchis.

¿Pin mach’aqwayta rimachinman karqan? Israel runakunaqa yachankumanmi karqan pipunis chay mach’aqwayta rimachirqan chaytaqa. Yacharqankun espiritukunaqa uywakunata rimachisqankuta. Kikin Moisesmi qelqarqan Diospa kamachisqan kaspa juj ángel Balaampa asnonta rimachisqanta (Números 22:26-31; 2 Pedro 2:15, 16).

Chaymantapas yacharqankun supaykunaqa otaq Diospa contranpi jatariq angelkunaqa atiyniyoq kasqankuta. Juj kutinpas Moisesmi rikurqan Egipto llaqtapi sacerdotekuna Jehová Diospa milagrokuna ruwasqanta yachapayasqankuta, taunatapas mach’aqwayman tukuchisqankuta. ¿Ima atiywanmi chaykunata ruwankuman karqan? Supaykunaq atiyninwanmi (Éxodo 7:8-12).

Jinaspapas Israel runakunapaqqa karqanmi Job libro, chay librotaqa yaqachus jina Moisés qelqanman karqan. Chaypin imaymanata yacharqanku Diospa enemigon Saqramanta, paymi Jehová Diosta serviqkunamanta nirqan: “Manan tukuy sonqowanchu servisunkiku”, nispa (Job 1:6-11; 2:4, 5). Chaykunata yachaspan Israel runakunaqa entiendenkuman karqan Satanás juj mach’aqwayta rimachispa Evata engañasqanta, chhaynapi Diosta mana kasukunanpaq.

Bibliaqa astawanmi willashan Saqra mach’aqwayta rimachispa Evata engañasqanmantaqa. Jesusmi Saqramanta nirqan: “Llullakunaq taytan”, nispa (Juan 8:44). ¿Imaraykun “llullakunaq taytan” nispa nirqan? Payqa yacharqanmi Saqra mach’aqwayta rimachispa ñaupaq llullakuq kasqanta. Diosmi nirqan Adanta Evatapas prohibisqa sach’amanta mijujtinkuqa wañunanku kasqanta, mach’aqwaymi ichaqa nirqan: “Manapunin wañunkichischu”, nispa (Génesis 3:4). Chaymantapas Jesusmi apóstol Juanman willarqan Saqra, Satanás “ñaupa mach’aqway” kasqanta (Apocalipsis 1:1; 12:9).

Chay millay ángel mach’aqwayta rimachisqanqa manan nishu admirakunapaqchu. ¿Manachu wakin runakunapas muñecokunata rimachinku, runaq rimasqantapas jujnirayman tukuchinku televisionpi, peliculakunapipas?

¿Imatan kikin Jesucristo willarqan?

Yachamusqanchisman jina, ¿Génesis libroq willasqan cuentollachu kanman icha yanqachu wakinkuna iskayanku? Askha pruebakunan kashan chay willakuykuna cheqaqpuni kasqanmantaqa. Jujmantawan yachasun.

Bibliapin Jesucristomanta nin: “Cheqaq, junt’aq testigo”, nispa (Apocalipsis 3:14). Payqa ch’uya runan karqan chayraykun mana jayk’aqpas llullakurqanchu manataqmi pitapas engañarqanchu. Chaymantapas manaraq kay jallp’aman jamushaspanmi janaq pachapi papan Jehová Dioswan kausarqan (Juan 17:5). Runakuna manaraq kamasqa kashaqtinkun Jesusqa karqanña, chhaynaqa imapas nisqanqa creenapaq jinapunin. ¿Imatan nirqan Edén huertamanta?

Jesusqa Adanmanta Evamantapas cheqaq runakunamanta jinapunin rimarqan. Casado kausaypaq Diospa kamachikusqanmanta rimashaspan Adán Evamanta rimallarqantaq (Mateo 19:3-6). Sichus Génesis libroq willasqan juj cuentolla kanman chayqa, Jesusqa llullachá kanman otaq jujkunawan engañachikunman karqan. Ichaqa manan chhaynachu. Bibliaq nisqan jina payqa janaq pachamantapachan rikumurqan tukuy ima pasasqanta. ¿Imatawanraqmi yachayta munasunman creenanchispaq?

Manachus Génesis libroq willasqanta creesunman chayqa manachá Jesuspipas cheqaqtapuniqa creesunmanchu. Manallataqchá Bibliaq willasqantapas llapantaqa entiendesunmanchu ni Diospa promesankunatapas. Qhawarisun imarayku.

[Notas]