I Vai Tika Tikai ana rai te Kainga i Edene?

KUA kite koe i te tua o Adamu raua ko Eva e te kainga i Edene? Kua kite ua te tangata takapini i teianei ao i te reira tua. Kore ei koe e tatau kia kite koe? Tei roto te reira ia Genese 1:26–3:24. Teia te aerenga manako o te tua:

Anga te Atua ko Iehova * i te tangata mei te one pueu, tapa i tona ingoa ko Adamu, tuku iaia ki tetai tuanga o te kainga tei karangaia e ko Edene. Na Iehova uaorai i tanu i teia kainga. Maata te vai e te au tumu rakau uua i reira. Te vai ra “te rakau o te ora i rotopu i taua kainga ra, e te rakau e kite ei i te meitaki e te kino.” Kua ture a Iehova i te tangata eiaa e kai i teia rakau, e kua akakite katoa atu e me akarongo kore, ka mate ia. Te tuatau i aereia kua anga a Iehova i tetai tokorua no Adamu​—te vaine ko Eva—​kua anga iaia mei roto i tetai ivi kaokao o Adamu. Oronga te Atua i tetai angaanga na raua kia akono i te kainga e kua akakite aia kia uangaia raua e kia akaki i te enua.

Ia Eva e noo ra koia ua, kua tuatua mai tetai ovi kiaia i te timata iaia kia kai i te ua tei tureia, i te karanga anga e kua pikikaa te Atua iaia e te tapu ra i tetai mea meitaki, tetai apinga te ka akariro iaia mei te Atua te tu. Kua irinaki aia e kua kai iora i te ua tei tureia. Muri mai kua piri  atu a Adamu kiaia i te akarongo kore i te Atua. Kua ariu mai a Iehova na te akautunga anga ia Adamu raua ko Eva e te ovi. Muri ake i te akaatea angaia mei te kainga parataito, kua arai te au angera i te mataara ki roto.

I rotopu i te aronga kite karape, te aronga marama e te au tangata tuatua enua, e mea matauia i mua ana kia karanga e ko te au tupuanga tei rekotiia i roto i te puka Pipiria o Genese, e mea tika te reira e e tuatua enua. Teia tuatau i ariki roaia atu te tu ekoko no runga i taua au mea ra. Eaa tikai ra te tumu i ekokoia ai te papaanga o Genese no runga ia Adamu raua ko Eva e te kainga i Edene? Ka makitoro marie ana tatou e a au patoianga.

1. E ngai tika tikai ainei te kainga i Edene?

Eaa te tumu i tupu ei te ekoko no teia tumu manako? Penei te o maira te tuatua pakari a te tangata. Pou rai tetai au anere mataiti te tamanako ua anga te aronga apii akonoanga e te vai nei rai te kainga o te Atua i tetai ngai. Inara, kua aru te akonoanga i te aronga tuatua pakari o Ereni mei ia Plato e Aristotle, tei irinaki e kare e apinga apa kore i te enua nei. Tei runga ua i te rangi te au mea apa kore. No reira kua manako te aronga apii akonoanga e, vaitata ua te Parataito mua ki te rangi. * Karanga etai e tei runga te kainga i tetai maunga teitei kare e takinoia e teia enua viivii; karanga etai e tei te North Pole me kore tei te South Pole; kareka etai karanga ratou e tei runga i te marama me kare, vaitata atu ki reira. Kare i reira i te mea poitirere e kua riro te manako no te kainga i Edene ei tua tamanako ua. Karanga tetai aronga kite i teia tuatau e kare te tuatua no te ngai te reira te kainga i Edene i te tika, i te maro anga e kare rava e ngai akapera i vai ana.

Inara, kare te Pipiria e akaari maira i te kainga na roto i te reira tu. Roto ia Genese 2:8-14, e maata te au mea tatakitai ta tatou ka kite no runga i taua ngai ra. Tei te tua itinga te reira, o tetai ngai tei karangaia e ko Edene. Te vai e tamauu ra i te kainga no roto mai te reira i tetai kauvai, tei manga mai e a kauvai mei roto i reira. E ingoa to teia au kauvai e a i tapaia, pera tetai akatakaanga no runga i te au ngai e manga aere atura te reira. Kua riro teia au taikuanga ei akatiae i te aronga kite, manganui ia ratou tei kimi matatio i roto i te Pipiria kia kite i te ngai o teia kainga taito i teia tuatau. Inara, e au manako patoi ua rai ta ratou i rauka mai. E pikikaa ainei me kore e mea maani ua ainei i reira teia akatakaanga no runga ia Edene, tona kainga e te au kauvai?

Akamanako ana: Ko te papaanga o te au mea tei tupu i roto i te kainga i Edene, i tupu te reira i te 6,000 mataiti i topa. Te taka ua ra e na Mose i tata i te reira, penei i na roto i te tuatua vaa ua me kore na roto i te au rekoti tei vai ke ana. Noatu ra, i akamata a Mose i te tata mei te 2,500 mataiti i muri ake i te au tupuanga tei akatakaia mai. Kua riro ke ana te kainga i Edene ei tuatua enua taito. Ka rauka ainei i tetai au apinga mei te au kauvai kia taui i te au anere mataiti tei aereia mai? E ririnui te papa o te enua, e te taui ua nei rai tona tu. Kare e kore e tuanga ngaruerue enua te ngai i vai ei te kainga i Edene​—mei te 17 patene o te au ngaruerue enua maata rava atu i teia ao, e tupu ana i teia ngai. I taua au ngai ra e mea noa ua teia au tauianga. Tetai katoa, penei kua riro te vai Deluvi i te tuatau ia Noa ei akatuke i te tu o  te enua na roto i te au mataara kare e rauka ia tatou kia kite. *

Teia ra tetai au tika ta tatou i kite: Te tuatua ra te papaanga o Genese e e ngai tikai taua kainga ra. E rua o te a kauvai tei taikuia i roto i te papaanga—ko te Eupharati e te Tigerisi me kore Hidekela—te tae nei rai i teia tuatau, e te au puna e tae maira to raua vai, vaitata ua mai te reira. Akakite katoa mai te papaanga i te ingoa o te au enua e tae maira te au kauvai na roto, e te akakite maira i te au tu mou natura tei kite matauia i taua ngai ra. Ki te iti tangata Iseraela i taito, te aronga mua i te tatau i teia rekoti, e mea puapinga tikai teia au akakiteanga.

E akapera ana rai te au tua maani ua e te au tua tamanako ua? Me e akaruke ana ratou i tetai au mea puapinga te ka rauka ua i te akapapu, me e akakore ana ratou i te reira? Ko te tua tamanako ua e akamata ana mei teia rai, “I tetai tuatau akenei, i tetai enua mamao.” Kareka te tuatua enua, e kapiti mai ana te reira i te au taikuanga puapinga, mei ta te papaanga rai o Edene.

2. Ka rauka ainei tikai te irinaki e i anga te Atua ia Adamu mei te one pueu, e Eva mei tetai ivi kaokao o Adamu?

Akapapu mai te kite taieni i teia tuatau e i maaniia te kopapa tangata ki te au kemikara tukeke​—mei te hydrogen, oxygen, e te carbon—​pouroa teia ka kiteaia i roto i te papa o te enua. I akapeea ra te au kemikara i te taokotaiia anga kia riro mai ei mea ora?

Tamanako te au taineti e na te oraanga uaorai i akatupu mai iaia rai, akamata marie ua mai na roto i tetai au tu mama ua e i te au mirioni mataiti tei aereia, kua maata mai te au tu tuketuke e te ngata kia marama. Tera ra, ka riro te tuatua “mama ua” ei akavare ia tatou, no te mea pouroa te au apinga ora—e te teera iti poepoe roa o te au mea ora—e mea ngata tikai kia marama. Kare e akapapuanga e i tupu ua mai tetai ua atu tu o te oraanga, e me ka rauka rai kia akapera. Mari ra, te taka meitaki ua ra te akapapuanga e pouroa te au mea ora, e mea angaia mai e tetai tei maata rava atu tona kite i to tatou uaorai. *​—Roma 1:20.

Te kite ra ainei koe ia koe e akarongo ra i tetai akatangi imene, me kore e akara ra i tetai tutu manea e te umere ua i te au mea tekinoroti i rauka, e oti ka maro ei e na te reira rai i anga ia  ratou uaorai? Kare roa! Inara kare takiri teia au angaanga meitaki e aite atu ki te tu ngata tuketuke, manea, me kore karape, i maaniia ai te kopapa tangata. Akapeea ake tatou i manako ei e kare na Tei Anga mai i maani i te reira? Tetai, te akamarama maira te akapapaanga o Genese e i roto i te au oraanga pouroa, ko te tangata ua rai tei angaia mai i roto i te tu o te Atua. (Genese 1:26) E tau rai e, ko te tangata anake ua i te enua nei te ka rauka i te akaata mai i to te Atua inangaro kia anga mai, tetai taime i te au angaanga umere no te akatangi imene, te art, e te tekinoroti. Ka poitirere ainei tatou e e meitaki rava atu te Atua ia tatou i te anga apinga?

I te anga mai anga i te vaine mei te ivi kaokao o te tane, eaa te mea ngata i te reira? * Ka rauka ua i te Atua i te taangaanga i tetai mataara ke, kareka ra te tu i maani ei aia i te vaine, e akakoroanga manea tikai e te puapinga to te reira. Inangaro aia kia akaipoipo te tane e te vaine e kia akatupu i tetai pirianga mou, mei te mea ra e, e “kopapa okotai” raua. (Genese 2:24) Kare ainei te tu e riro ana te tangata e te vaine ei tauturu tau no tetai e tetai, te akatupu anga i tetai tatua ngaueue kore e te mou, i te akapapuanga ririnui e na Tei Anga mai i anga ia raua ma te akaperepere e te karape?

Tetai katoa, ariki te au taineti no runga i te gene e, okotai rai tane e te vaine i uangaia mai ei te tangata ravarai. E akamanako ana ra i reira e, me e pikikaa ainei te papaanga o Genese?

3. Akaraanga e tua maani ua te rakau o te kite e te rakau o te ora.

Kare te papaanga o Genese e apii ra e e au tu ke ake rai me kore e mana to teia nga rakau. Mari ra, e nga rakau tikai teia ta Iehova i tuku mai i tetai aiteanga akatutu.

Kare ainei te tangata e akapera ana i tetai au taime? Ei akatauanga, penei ka akamatakite mai te akavanui no runga i te apa o te akangateitei kore i te akavaanga. Kare ko te au apinga e te patu o te pia akavaanga ta te akavanui e inangaro ra i te paruru mei te tu akangateitei kore mari ra, ko te akanoonooanga a te ture ta te akavaanga e komono ra. Tukeke katoa te au ariki tei taangaanga ana i te tepeta e te korona ei akairo no to ratou mana tutara ngateitei.

Eaa ra ta te nga rakau e akatutu maira? Maata te au tu manako tuketuke tei orongaia ana. Ko te pauanga tika tikai, noatu e mama ua, e pakari ra. Te akatutu maira te rakau o te kite i te meitaki e te kino i tetai tikaanga ngateitei tei  riro no te Atua anake​—ko te tikaanga kia iki e eaa te mea meitaki e eaa te mea kino. (Ieremia 10:23) No reira rai i riro ei ei apa kia keia mei taua rakau ra! Ko te rakau ra o te ora, te akatutu maira i tetai apinga aroa, ko te Atua ua rai te ka rauka i te oronga mai—e ora mutukore.​—Roma 6:23.

4. Te ovi ka kite i te tuatua, te akaraanga no roto i tetai tua tamanako ua.

Tika rai e ka ngata i te ariki i teia tuanga no te papaanga o Genese, mei te mea tikai e kare tatou e ariki i te toenga o te Pipiria. Inara, te akataka marie maira te au Tuatua Tapu i teia papaanga kia marama meitakiia.

Naai e eaa tei maani te ovi kia tuatua mai? Kua kite te tangata o Iseraela i taito i tetai au tumu te akamarama maira i te angaanga a te ovi. Ei akaraanga, kua kite ratou e noatu kare te manu e tuatua ana, ka rauka ra i tetai angera i te maani kia akaraanga e te tuatua ra te manu. Tata katoa a Mose i te papaanga o Balaama; kua tono mai te Atua i tetai angera kia maani i te atini a Balaama kia tuatua mai mei te tangata rai.​—Numero 22:26-31; 2 Petero 2:15, 16.

Ka rauka ainei tetai au vaerua kapiti mai te au enemi o te Atua, i te rave i te au temeio? Kite ana a Mose i te au taunga angaanga purepure o Aiphiti i te rave anga i tetai au temeio mei ta te Atua rai, i te akariro i te rakau ei ovi. Ko te mana kia rave i te au angaanga mei te reira, te taka ua ra e no ko mai i te au enemi o te Atua i te ao vaerua.​—Exodo 7:8-12.

Ko Mose katoa tei akauruia kia tata i te puka o Iobu. Maata te apiianga a taua puka ra no runga ia Satani, te enemi maata o te Atua tei akaaoanga ma te pikikaa i te tu tiratiratu o to Iehova au tavini. (Iobu 1:6-11; 2:4, 5) I manako ana ainei te ngati Iseraela e na Satani i akanauru i te ovi i roto i Edene, i te maani kia akaraanga e te tuatua ra e te akavare ra te reira ia Eva kia takore i tona tu tiratiratu ki te Atua? Akaraanga e ae.

Na Satani ainei i maro i te ovi kia pikikaa? Muri mai kua taiku a Iesu e “e pikikaa aia [a Satani] e e metua oki no te pikikaa.” (Ioane 8:44) Ka tau rai e ko ‘te metua no te pikikaa,’ koia te tumu o te pikikaa mua tei akakiteia me kare ainei? Ka kiteaia te pikikaa mua i roto i te au tuatua a te ovi kia Eva. I te tapikipiki anga i te akamatakiteanga a te Atua e ka mate me kai i te ua rakau tei tureia, karanga te ovi e: “Kare rava korua e mate.” (Genese 3:4) Taka meitaki ua e kua kite a Iesu e kua akanauruia te ovi e Satani. Na te Apokalupo a Iesu ki te apotetoro ko Ioane i akapapu mai i teia, i te kapiki anga ia Satani e “ko taua ovi taito ra.”​—Apokalupo 1:1;12:9.

E tumuanga tau ainei kia irinaki e ka rauka i tetai peretana vaerua ririnui te akanauru i te ovi, kia akaraanga e te tuatua ra? Ka rauka katoa i te tangata kare e mana mei to te au vaerua, i te rave i tetai au peu kia tuatua mai na roto i tetai apinga e te maani i tetai au mea kia akaraanga e e tika tikai.

 Te Akapapuanga Ngaueue Kore Roa Atu

Kare ainei koe e akatika e kare tikai e tumuanga kia ekoko i te papaanga o Genese? Tetai tua, e akapapuanga ririnui tetai e ko te papaanga, e tuatua enua tika te reira.

Ei akaraanga, kua kapikiia a Iesu Karaiti e ko “te kite mou e te tuatua mou.” (Apokalupo 3:14) No te mea e tangata apa kore, kare rava aia e pikikaa ana, kare rava e tapikipiki ana i te tuatua mou. Tei maata atu, kua apii aia e kua noo ana aia i mua roa atu i tona ora anga ei tangata i te enua—kua noo ana aia i te pae i tona Metua ia Iehova, “ou ua teianei ao.” (Ioane 17:5) Te ora ra aia i te akamata anga te oraanga i te enua nei. Eaa te akapapuanga a teia kite tiratiratu roa atu?

Tuatua a Iesu e e nga tangata tika tikai a Adamu raua ko Eva. Taiku aia i to raua akaipoipoanga te akamarama anga i ta Iehova turanga no te okotai ua tokorua. (Mataio 19:3-6) Me kare rava raua i vai ana, e me e tua maani ua te kainga i noo ei raua, kua pikikaaia reira a Iesu me kore e pikikaa aia. Kare nga mea roa ai e tano! No runga ana Iesu i te rangi, te akara mai anga i taua tumatetenga i roto i te kainga. Eaa atu ei te akapapuanga meitaki roa atu e te pumaana roa atu?

Ka riro te tu irinaki kore i te papaanga o Genese ei takino i te akarongo i roto ia Iesu. Ka akangata katoa taua tu irinaki kore i to tatou turanga kia marama i tetai au tumu manako puapinga roa atu o te Pipiria, e te au taputou pumaana roa atu. Ka akara ana tatou e akapeea te reira i te tupu anga.

[Au Tataanga Rikiriki i Raro]