Yang pafundinau anch yidiamu

Yang pafundinau anch yidiamu

Ov, Kwading Chakin Kamu Chir Cha Eden?

Ov, Kwading Chakin Kamu Chir Cha Eden?

Ov, Kwading Chakin Kamu Chir Cha Eden?

OV, WIJ rusangu ra Adam nenday Ev ni chir cha Eden? Antu avud mu mangand ij nawamp. Mulong wak ukutwishap kutang amwiney? Ukez katan rusangu riner mu Disambishil 1:26–3:24. Pinap arumburil nawamp rusangu rawonsu:

Yehova Nzamb * wamuumba muntu nich rufunfut ra divu, wamupila dijin dia Adam, ni wamuteka mu chir mwi ndond yadingau ni kutazuk anch Eden. Nzamb amwinend ndiy watenchika chir chinech. Wachidimina ku mem ni chading ni mitond ya ufun yibudishina mabuj. Pakach pach pading “mutond wa ronganyin ra kuwap ni kuyip.” Nzamb wayijidika antu anch kangal adia ku mutond winou, ni walonda anch kubwambwil kwau kwela kuyitwal ku rufu. Pa chisu chinicha, Yehova wamusadina Adam murund​—mband Ev—​ndiy wa muumba kusutil ku rubavu rumwing ra Adam. Nzamb wayinkisha mudimu wa kulam chir ni wayileja anch avulijana ni izwisha divu.

Padingay Ev amwinend, nnak umwing wasambisha kwambamb nend, ni kumudimb chakwel adia dibuj diamulikishau kusutil ku kulond anch Nzamb wamudimba ni wamujindjika chom chimwing chiwamp, chom chikeza kumusal ikala mudi Nzamb. Ndiy witiyija ni wadia dibuj diayijidikau. Kupwa, Adam winunga nend mu kumubwambwil Nzamb. Yehova wakula kusutil ku kuyipup Adam ni Ev, ni nnak. Kupwa, antu ayopata mu chir chadinga paradis, ayiteka angel kurutu ku chis cha chir chinech.

Pakach pa in kwilej, in manangu, ni in kulejan jinsangu, kudi antu avud itiyijina anch jinsangu jafundaul mu Bibil mu mukand wa Disambishil jadinga jakin ni jasadika. Nlel unou, kudi ntad jipandaken nakash pa milong yiney yawonsu. Ov, chom ik chiletishina ntad piur pa rusangu ra Adam, Ev, ni chir cha Eden rilejenau mu Disambishil? Shinshikinany amboku yom yinying yikatau kutadik antu avud.

1. Ov, chir cha Eden chadingaku chakin kamu?

Ov, mulong wak kudi kutadikijan pa mulong winou? Chitwishikin pamwing ap mulong wa Filozofi. Mu yitot ya mivu, in teoloji apakisha kulejan anch chir cha Nzamb chadingaku kwi ndond yimwing. Pakwez, mu egliz mwandama malejan ma afilozof in Grek mudi Platon nenday Aristote, alejana anch kwikil chom pa divu chela kwikal chiwanyidina. Kuwanyin kwela kwikalaku ching kusu mwiur. Chawiy lel, in teoloji atonga anch, Paradis wa kusambish wading wa mwiur. * Antu amwing alondin anch chir chading piur nakash pa mukandu ulemp nakash chawiy chasala anch chir chipuka kukwachik nich uyimp wa pa divu; antu akwau alondin anch chading Kwindum ap Kurul kwa divu; ni antu akwau kand, anch chading pa ngond ap piswimp ni ngond. Chidap chom chishimokishina, chitongijok chawonsu piur pa Eden chimeken mudi cha kutongin kwau mu manangu. In kwilej amwing a katat alikin kwitiyij ndond yadinga Eden anch yikwetap usey, ni kulond anch ndond ya mutapu winou kandikal yikalaku.

Pakwez, Bibil kalejenap chir mu mutapu winou. Mu Disambishil 2:8-14, alejen yom yivud yatangau mwinimwa. Chir chinech chading kwingangel mwi ndond yadingau ni kutazuk anch Eden. Wit umwing wading ukat kwichil mem mu chir, ni wiyangana mu tuwit tukwau tunying. Tuwit twawonsu tunying tukwet majin, ni alejen mu wiswimp mutapu tusutina. Yom yiney yayishimokisha in kwilej, avud pakach pau atanga verse winou wa Bibil amana anch jindond jinej ja pasak jidaku ni nlel unou. Pakwez, ashikena ku kwikal nich yitongijok yivud yipwitijadina. Ov, chinech chirumburikin anch mutapu mulejenau Eden, chir chend, ni tuwit twend yidi kwau ya makasu ap ringany?

Shinshikin pa chinech: Yinship ya mu rusangu ra mu chir cha Eden yashikena pasutin kal mivu 6 000. Ayifunda kudi Moses, ndiy wasadina yom yamulejau ap pamwing ap mikand yafundau kurutu. Chikwau kand, Moses wafunda pasutin kal mivu 2 500 kupwa kwa kusadik kwa yinship. Eden wading wikadil kal rusangu ra pasak. Ov, chitwishikin anch nlel unou yijingidij ya ndond yiney mudi tuwit yikarumuka mu kusut kwa yitot ya mivu dikum ni yaad? Divu dikat kukarumukang. Ndond kwadinga Eden yidi ndond yikata kuzal divu nakash​—katat achindin mulong kusu wa ndond yiney uvud wa 17 pa chitot wa kuzal kujim nakash kwasadika mu mangand. Mwi ndond ya mutapu winou, kukarumuk kufanyidin kwikalaku. Chikwau kand, Mabeb ma pa chirung cha Nowa ni mawiy mashikena ku kukarumun ndond yiniya mu mutapu umwing wakad kutwish kujingunin lel unou. *

Pakwez, pinap padi yom yikemp yitufanyidina kwijik: Disambishil ulejen anch chir chading ndond yakin. Tuwit twaad pakach pa tuwit tunying tujimbwilau mu rusangu​—Eferat ni Tigre, ap Tigir—​tusutin ni nlel unou, ni yimwing ya misul ya tuwit twinetu yidi yikwatijadin pamwing nakash. Rusangu rijimbwil ap jingand jasutina tuwit twinitwa ni kulejan mapit ma divu mijikena nawamp mwin ngand. Kudi antu adinga mu Isarel wa pasak, antu akusambish atanga rusangu riner, amana anch malejan minam mading ma usey.

Ov, jingany ap jinsangu ja makasu ela kujifund mwamu? Ov, apakishin kudiosh yom kampand yikutwishau kutang ap kulik? Jinsangu ja makasu jisambishining mwamu: “Pasak mwingand yimwing ya kulemp”. Pakwez, jinsangu ja kashinsh jikat kupakish kulejan kachom pa kachom, mu mulejenau jinsangu ja Eden.

2. Ov, chitwishikin kwitiyij anch Nzamb wamuumba Adam kusutil ku rufunfut ni Ev kusutil ku rubavu?

Siyans wa katat wamekesha anch mu mujimbu wa muntu muding yom kushalijan​—muding hydrogène, l’oxygène, ni carbone—​yiney yawonsu yiding mu divu. Chad mulong wak yom yiney ayiteka mu yitang yikweta mwom?

In Siyans avud alejen anch mwom wasambisha awinau, kudiosh ku tuyom tukemp tuswapela nakash ni pakemp-pakemp, mu tunan twa mivu yikala yijim ni yijim nakash. Pakwez, dizu “tukemp tuswapela” dikutwish kudimban, mulong yitang yawonsu yikweta mwom​—ap tuyitang tukemp nakash tukweta selil umwing kusu tumenau ching ku microscope—​tuding tukash. Kwikil diyingish ap dimwing dimekeshina anch mwom wawonsu wisambishina awinau pakad kuchingejin. Pamwing ap, yitang yawonsu yikweta mwom yiletin uman wakin anch ayitanga kudi muntu ukweta manangu mapandikenamu nakash manangu metu. *​—Rom 1:20.

Ov, ukutwish kutongin piur pa kuyitesh antu awangina, kutal chipich chimwing cha ufun ap kushimok piur pa yibudikin ya milong ya winchij ni kupwa kusambish kulik anch yom yiney yikwetap mwin kuyisal? Bwat, chakin kamu! Pakwez, yom yiney ya ufun yikutwisha ap kushik pa kujimb, ufun ap ukaliweny wasalau nich mujimbu wa muntu. Ov, mutapu ik tukutwisha kutong anch kwikil Sakatang wa yom yiney? Chikwau kand rusangu ra Disambishil rilejen anch pakad pa yitang yawonsu yidia pa divu, ching muntu ndiy watangau mu chifu cha Nzamb. (Disambishil 1:26) Chawiy lel, muntu ndiy ching kusu ufanyidina kumekesh pa divu rusot ra Nzamb ra kutang, mu kuwanyish midimu yamushena ya mizik, mudimu wa makas, ni winchij. Ov, chinech chifanyidin kutukashimwish pa kuman anch Nzamb watanga nawamp nakash kutupandakanamu?

Ov, chela kumukasiken kusadil rubavu pa kumutang mband? * Nzamb wela ap kusadil yom yikwau, pakwez mutapu winou wa kumutang mband wading urumburikina nakash. Ndiy wasota anch ikundj ni mband atijana ni asala chom chimwing, mudi mwadingau “mujimbu umwing.” (Disambishil 2:24) Ov, udiap mutapu ukutwishau ikundj ni mband kukwashijan umwing ni mukwau, ni kusal chom chimwing chikash, chimekeshina patok anch kudi Sakatang wa manangu ni mwin rukat?

Chikwau kand, in kwilej maselil a katat itiyija anch antu awonsu adiokala kudi ikundj ni mband umwing. Ov, jinsangu ja Disambishil jidi chakin kamu ja kutongin?

3. Mutond wa ronganyin ni mutond wa mwom yimeken mudi ringany.

Rusangu ra Disambishil rilejenap anch mitond yiney yading ni usu wa pakampwil ap upandakenamu mitond yikwau bwat. Pakwez, Yehova wateka mitond yiney mudi yijingidij yikweta kurumburik kwa usey.

Ov, antu kakatap kusalang mwamu yisu yimwing? Chilakej, nkalansambu ukutwish kumubabesh mwin chisum anch wasal kal uyimp pantaliken ni dirumburish. Yidiap yom mudi, ma tapis, ap rubumbu ra chikumbu cha dirumburish yisotinay kulam bwat pakwez usotin kulam ditenchik dia kutentam dimenau kusutil chikumbu cha dirumburish. Ant avud asadila mukombu wa Want ni chibangul mudi yijingidij ya ukaleng wau.

Ov, mitond yiney yaad yirumburikin chom ik? Kuding malejan mavud piur pa milong yiney. Chakul chakin, ap anch chiswapel pakwez chirumburikin chom chijim. Mutond wa ronganyin ra kuwap ni kuyip wamekesha chisend chikwetay Nzamb amwinend​—mbil ya kutond chiwapila ni chiyipina. (Jeremiy 10:23) Chishimokishinap pa kuman anch kwiy ku mutond winou chading chakin kamu chisal chiyimp! Ku mutambu ukwau, mutond wa mwom, wading umekeshin chipan chikutwishau kulet ching kusu kudiay Nzamb amwinend​—mwom wa chikupu.​—Rom 6:23.

4. Nnak walonda wamekana kwikal wa mu jinsangu ja makasu.

Kutang chikunku chinech cha Disambishil kukutwish kwikal kwamushena, pamwing ap anch tutanginap yikunku yikwau ya Bibil. Pakwez, Bibil urumburil pakemp-pakemp yom yiney yakad kovikan nawamp.

Ov, nany ap chom ik chasala anch nnak winou amekana mudi ukat kulond? In Isarel a mu mivu ya pasak adinga ija yom yikwau yadingau afanyidin kutokish pa chom chasalay nnak. Chilakej, adinga ija anch anam kakutwishap kulond ap pakemp, muntu wa muspiritu ukutwish kumusal nnam chakwel amekena anch ulondin. Moses niyend wafunda rusangu piur pa Balam; Nzamb wamutuma mwangel chakwel asala anch chimbur wa Balam alonda mudi muntu.​—Kuchind Michid 22:26-31; 2 Pita 2:15, 16.

Ov, aspiritu akwau, ni akankuny a Nzamb, akutwish kusal yilay? Moses wamana in kupesh adinga ni kusadil maji a mu Idjibit akat kulondwish yilay yimwing ya Nzamb, mudi kukarumun mukombu wikala nnak. Usu wa kusal yom mudi yiney wela kudiokal ching kusu kudi akankuny a Nzamb adia mwi ndond ya muspiritu.​—Kubudik 7:8-12.

Chawiy lel, Moses amupepila kand chakwel afunda mukand wa Job. Mukand winou ulejen yom yivud piur pa mukankuny wa Nzamb, Satan, walonda yom ya makasu piur pa ukashinsh wa atushalapol awonsu a Yehova. (Job 1:6-11; 2:4, 5) Ov, in Isarel ading ij anch Satan wamusadina nnak mu chir cha Eden, chakwel amekana mudi ukat kulond, ni kumudimb Ev chakwel akanganya kushal ashinshamena kudi Nzamb? Chimeken kwikal mwamu.

Ov, Satan ndiy wasal anch nnak alonda makasu? Yesu wisambina piur pa Satan mudi “mwin kudimban, ndiy kamu tatuku wa makasu mawonsu.” (Yohan 8:44) “Tatuku wa makasu” ndiy wadinga mwin kusambish makasu mu mangand, kimwawiyap? Makasu ma kusambish madi mu mazu mamulejau Ev kudi nnak. Padingay ni kutadik piur pa kubabesh kwa Nzamb anch kudia dibuj dijidikinay kukushikij ku rufu, nnak walonda anch: “Kiukufanyap kwen.” (Disambishil 3:⁠4) Chimeken patok anch Yesu wading wij anch Satan wasadina nnak. Kujingunik kwapanay Yesu kudi kambuy Yohan kulejen nawamp anch Satan ndiy “nnak mukur.”​—Kujingunik 1:1; 12:9.

Ov, chidi chakin kamu chom chakad kwovakan kwitiyij anch muntu wa muspiritu ukweta usu ukutwish kusadil nnak, ni kumusal mudi ukat kulond? Ap antu, akad kwikal ni usu ukash mudi antu a muspiritu, akutwish kusal yom yilondina mudi muntu ni kumekesh mafilim ku ma televizion ni kudiosh mazu ku ma radio.

Uman Umwing Wakad Kutadik

Ov, ukutwishap kwitiyij anch ntad jinej piur pa rusangu ra Disambishil jikwetap mufulandal wakin? Chikwau kand, kudi uman ukash ulejen anch rusangu riner ridi rusangu rakin.

Chilakej, Yesu Kristu amutazukin anch “kaman wakin wa yom yakin.” (Kujingunik 3:14) Padingay muntu uwanyidina kalondap makasu, kaswimpap uyakin dichuku ap dimwing. Chikwau kand, ndiy walejana anch wadingaku pasak kurutu ikala muntu pa divu​—chimeken anch, ndiy washakama pamwing ni Tatukwend, Yehova, ‘piyading ngand kand kal ayitanga.’ (Yohan 17:5) Chawiy lel, ndiy wadingaku mwom kurutu kwa kusambish kwa mwom pa divu. Ov, uman ik udia wa kashinsh nakash kupandakanamu ma uman mawonsu?

Yesu wisambina piur pa Adam nenday Ev mudi piur pa antu adingaku chakin kamu. Ndiy wisambina piur pa uruw wau parumburilay chany cha Yehova piur pa kwikal ni mband umwing. (Mateu 19:3-6) Anch awiy kadingakwap ni chir mwadingau ni kushakam radinga kusu ringany, Yesu wela kwikal mwin kudimban ap mwin makasu. Chitongijok chinech chitwishikinap! Yesu wading mwiur umen mutapu yadinga yisadikina yom yawonsu mu chir. Ov, uman ik ukutwisha kwikal ukash kupandakanamu winou?

Chakin kamu, kulik kwitiyij rusangu ra Disambishil kudi kulik kutek ritiy mudiay Yesu. Kulik kwitiyij kwinoku kukusal anch chikasikana kutesh mitu ya milong yimwing yijim ya mu Bibil ni ya kushilamu yikasikeshina nakash. Talany amboku mutapu chidia mwamu.

[Mazu madia kwishin kwa paj]

^ par. 3 Mu Bibil, Yehova didi dijin dia Nzamb.

^ par. 7 Chitongijok chinech chimedinap pa Bibil. Bibil ufundishin anch midimu yawonsu ya Nzamb yiwanyidin; uyimp udiokil kwi ndond yindjing. (Kuvurik Yijil 32:4, 5) Papwishay Yehova kutang divu, ndiy walonda anch yawonsu yatangay yading “yiwamp kamu.”​—Disambishil 1:31.

^ par. 9 Mabeb mading chisal cha Nzamb, madiosha chakin kamu jinzau jawonsu ja chir cha Eden pachinau. Ezekiel 31:18 ulejen anch mu chitot cha mivu cha sambwad K.C.C. “mitond ya mu chir cha Eden” yading yashadikin kal. Chawiy lel, antu awonsu asambisha kukimbijol anch akutwish kutan chir cha Eden ayidimba.

^ par. 14 Tal Brochure Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie, wapalangeshau kudi Atuman a Yehova.

^ par. 16 Chisangareshina chidi anch, siyans wa katat wa kwokan watana anch rubavu rikwet usu ukash wa kwok. Chinyim ni mafup makwau, rubavu rikutwish kwinung kand anch atek yikunku ray pamwing.