Yaka ti Éden ayeke ândö dä biani?

MO HINGA mbaï ti Adam na Ève nga na ti yaka ti Éden? Azo mingi ahinga ni. Ngbanga ti nyen mo wani mo gi ti diko ni pëpe? A yeke na Genèse 1:26–3:24. Bâ kota tënë ti yâ ti mbaï ni la:

Jéhovah Nzapa * aleke zo na fuku ti sese, lo mû na lo iri ti Adam na lo zia lo na yâ ti yaka so ayeke na mbeni ndo so a iri ni Éden. Nzapa lo wani la aleke yaka so. Angu ayeke sua na yâ ni nga a yeke wara na yâ ni gbâ ti apendere lê ti keke. Na bê ti yaka ni a yeke wara “keke ti hinga nzoni na ti hinga sioni.” Nzapa ake ti tene azo ate lê ti keke ni so, lo tene so tongana ala ke yanga ti lo ala yeke kui. Tongana ngoi ayeke hon, Jéhovah amû mbeni bio ti kate ti Adam oko lo leke na wali, Ève, na lo mû lo na Adam. Nzapa atene na ala ti bâ lege ti yaka ni nga ti dü na ti mû ndo ti sese kue.

Na ngoi so Ève ayeke gi lo oko, mbeni ngbo asara tënë na lo, lo handa lo ti te lê ti keke so a ke na ala ti te ni. Ngbo ni atene so Nzapa ayeke zo ti mvene nga so lo gbanzi ala na mbeni nzoni ye, mbeni ye so ayeke sara si lo Ève ni lo yeke ga tongana Nzapa. Ève ayeda na tënë ti lo ni na lo te lê ti keke so a ke na ala ti te ni. Na pekoni, Adam amû peko ti lo na ala use kue ake yanga ti Nzapa.  Jéhovah adë ngbanga na ndo ti Adam, Ève nga na ngbo ni. Na pekoni a tomba Adam na Ève na yâ ti paradis na a-ange akanga lege ti lingo na yâ ni.

Ândö awandara na awasungo mbaï ayeda so mbaï so a sara tënë ni na yâ ti mbeti ti Genèse ayeke tâ tënë. Me laso, azo mingi ayeke na kite na ndo ni. Nyen la apusu azo ti duti na kite na ndo ti mbaï so mbeti ti Genèse afa na ndo ti Adam, Ève nga na yaka ti Éden so? Zia e bâ ambeni tënë osio so azo ni ayeke tene ka mingi.

1. Mbeni ndo ayeke dä so a iri ni yaka ti Éden?

Ngbanga ti nyen azo ayeke na kite na ndo ti tënë so? Peut-être senda-ndara asara ngangu na ndo ti ala. Teti angu mingi, awasenda-nzapa atene so yaka ti Nzapa so angbâ juska laso na mbeni ndo. Ye oko, azo ti a-eglize azia si awandara ti aGrec tongana Platon na Aristote, so atene na ndo ti sese a yeke wara pëpe mbeni ye so alingbi kue, asara ngangu na ndo ti ala. A yeke gi na yayu la a lingbi ti wara mbeni ye so alingbi kue. Tongaso, awasenda-nzapa atene so yaka ti Éden ayeke lani nduru na yayu. * Ambeni atene so yaka ti Éden ayeke lani na li ti mbeni hoto so ayo na nduzu mingi tongaso si aye ti sioni so ayeke na sese abuba ni pëpe, ambeni atene ti ala so tongana a mû sese na ngbongboro ni kue, yaka ti Éden ayeke lani na mbage ti banga wala na mbage ti mbongo; ambeni nde nga atene so a yeke na lê ti nze wala a yeke nduru na ni. A yeke ye ti dongo bê pëpe so atënë kue so a tene na ndo ti yaka ti Éden aga gi tongana atënë ti bango li. Ambeni wandara ti laso atene so ndo so a tene yaka ti Éden ayeke dä so, mbeni ndo tongaso ayeke ti lo dä lâ oko pëpe.

Ye oko, Bible afa yaka ti Éden tongaso pëpe. Genèse 2:8-14 afa na e aye nde nde na ndo ti place ni so. A tene yaka ni so ayeke na mbage ti tö ti ndo so a iri ni Éden. Yaka ni awara ngu na lege ti mbeni kota ngu so ayeke sua na yâ ni nga yâ ti kota ngu ni akangbi aga akota ngu osio. A fa iri ti angu so osio kue nga a sara tënë kete na ndo ti lege so ala hon dä. Teti angu mingi, asango so apusu awandara mingi ti sara kusala na aversê so ti gi ti wara ngbene place so yaka ti Éden ayeke lani dä. Ye oko, ala tene atënë mingi, me atënë ti ala ni kue amä tere pëpe. Ye so aye ti tene so anzene nzene tënë so Bible atene na ndo ti Éden, yaka ni nga na angu so asua na yâ ni, atënë so kue ayeke mvene wala tënë ti tere?

Bâ kete si: Aye so asi na yâ ti yaka ti Éden si a sara tënë ni so, asi asara angu 6 000 tongaso awe. E lingbi ti tënë so Moïse la asû ni na mbeti. Peut-être lo wara asango ni na lege ti atënë so azo atene na yanga wala na lege ti ambeti so ayeke dä kozo na ngoi ni kâ. Na ndo ni, Moïse asû aye so na mbeti angu 2 500 na pekoni so aye ni asi. Na ngoi ni so Éden abâ gigi asara angu mingi awe. Teti so a sara angu gbangbo mingi mingi awe, aye so amû lege ti hinga na ndo ni alingbi ti changé nga angu ni alingbi ti changé lege so ala yeke sua dä? Aye so ayeke na ndo ti sese, aye tongana ngu so ayeke sua, ahoto, azoa ayeke changé lakue. Ndo so Éden ayeke peut-être dä lani ayeke mbeni ndo so sese ayeke yengi ka dä mingi. Laso tongana a mû angangu yengingo ti sese 100, 17 na popo ni ayeke na ndo ni so. A yeke na lege ni ti tene aye achangé na ndo ni so mingi. Ahon so kue, Kota ngu so apika na ngoi ti  Noé alingbi ti sara si aye tongana ahoto, angu so ayeke sua wala apopo-hoto achangé na mbeni lege so a sara si e lingbi ti hinga ni laso pëpe. *

Ye oko, akete sango so e hinga na ndo ni ayeke so: Mbeti ti Genèse asara tënë ti yaka ni tongana mbeni ndo so ayeke lani dä biani. Na popo ti angu osio so ayeke sua na ndo ni so, so a sara tënë ni na yâ ti mbaï ni, use na popo ni, Euphrate na Tigre wala Hiddékel, angbâ ti sua laso. Nga, ambeni lï ti ngu ti Euphrate na ti Tigre ayeke nduru na mba mingi. Mbaï ni afa même iri ti ando so angu ni ahon dä nga afa ambeni tênë ti gbe ti sese so ayeke mingi na ando ni so. Ti azo ti Israël so ayeke akozo zo so adiko mbaï so, anzene nzene tënë so amû lege na ala ti hinga ye na ndo ti yaka ti Éden.

Tënë ti tere na atënë ti pande ayeke ka tongaso? Wala ala yeke gi ti zi ambeni nzene nzene tënë so zo alingbi ti gi ndani hio ti bâ wala a yeke tâ tënë wala pëpe? Mingi ni tënë ti tere wala atënë ti pande ayeke to nda ni ka na lege ti atënë tongana “Ândö giriri na yâ ti mbeni kodoro”. Me na yâ ti mbeni mbaï a yeke yôro na yâ ni anzene nzene tënë tongana ti mbaï ti Éden.

2. A yeke tâ tënë so Nzapa asara Adam na fuku ti sese na lo sara Ève na bio ti kate ti Adam?

Laso senda-ye ayeda so aye nde nde so ayeke na yâ ti tere ti zo, a yeke wara ni kue na yâ ti sese. Aye ni so alondo tongana nyen si abungbi tere ti ga mbeni créature so ayeke na fini?

Awasenda-ye mingi atene so fini aga gi lo wani tongaso, a to nda ni na lege ti mbeni cellule oko ague ngbii, teti angu kutu mingi, aga mbeni ye so ayeke na fini na so ahon gbungo li ti zo. Ye oko, na popo ti aye kue so ayeke na fini, même akete kete nyama so zo alingbi ti bâ ni na lê ti lo senge tongaso pëpe, so ayeke gi na cellule oko, aye ayeke na yâ ni mingi na ahon gbungo li ti zo. Mbeni ye oko afa pëpe so mbeni ye so ayeke na fini abâ gigi gi lo wani tongaso. Nde na so, aye kue so ayeke na fini afa polele so mbeni wandara so ahinga ye ahon azo la aleke ni. *​—aRomain 1:20.

Tongana mo mä mbeni pendere mozoko, mo bâ mbeni pendere dessin wala mbeni ye tongana ordinateur, radio wala téléphone, mo yeke tene so aye so abâ gigi ala wani tongaso? Oko pëpe! Me tongana e haka aye so na tere ti zo so a leke ni pendere mingi nga so ahon gbungo li ti  zo, aye ni so ayeke ye oko pëpe. E yeke tene so mbeni Wasarango ye la aleke ni pëpe? Na ndo ni, mbeti ti Genèse afa so na popo ti aye kue so ayeke na fini na ndo ti sese, gi azo la a leke ala na image ti Nzapa (Genèse 1:26). Ni la, a yeke na lege ni so gi azo la alingbi ti duti na nzara ti leke aye legeoko tongana Nzapa. Ngoi na ngoi ala yeke sigigi na apendere mozoko, aye tongana adessin, ordinateur, radio wala téléphone. Bê ti e adö pëpe ti bâ so Nzapa ahinga ti leke ye pendere mingi ahon e.

Ka ti wali so a tene a leke lo na bio ti kate ti koli so, ngbanga ti nyen a yeke ngangu na ambeni zo ti mä na bê na ni? * Nzapa alingbi fade ti mû mbeni ye nde ti leke na lo, me so lo mû bio ti kate ti koli si lo leke na wali so aye ti fa mbeni kpengba ye. Lo ye si koli na wali asara mariage na ala duti na mbeni kpengba songo mo bâ mo tene ala yeke “mitele oko.” (Genèse 2:24). Koli na wali alingbi ti mû maboko na mba nga ti lê mbeni songo so akpengba. Ye so afa polele ndara nga na ndoye ti Wasarango ye.

Na ndo ni, laso awandara ayeda so azo kue abâ gigi peut-être na lege ti koli oko na wali oko. Tongaso, ye so mbeti ti Genèse afa ayeke biani tënë ti tere?

3. Tënë ti keke ti hingango ye na keke ti fini akpa gi mbeni tënë ti tere.

Tâ tënë, mbeti ti Genèse afa pëpe so akeke so ayeke na ngangu ti sara ambeni ye ti kpene. Nde na so, a yeke akeke so Jéhovah azia ni tongana fä ti mbeni ye.

Azo nga kue ayeke sara ka mara ti ye tongaso ngoi na ngoi pëpe? Na tapande, tongana a hunda na azo ti ne bendere ti kodoro, azo kue ahinga so a lingbi a ne bendere ni tongana fä ti kodoro ti ala, me ti bâ ni pëpe tongana mbeni senge yanga ti bongo. Agbia nde nde asara nga kusala na keke ti komandema nga na couronne tongana fä ti komandema ti ala.

Me akeke use so ayeke ti ala fä ti nyen? Azo afa atënë ndenge na ndenge na ndo ni. Tâ kiringo tënë ni ayeke ngangu pëpe, me ndani alï mingi. Keke ti hinga nzoni na sioni aye ti fa so Nzapa lo oko la ayeke na droit ti fa ye so ayeke nzoni na ye so ayeke sioni (Jérémie 10:23). A yeke na lege ni so tongana zo anzi lê ti keke so, a yeke siokpari. Me ti keke ti fini, a yeke fä ti matabisi so gi Nzapa la alingbi ti mû ni na zo, so ti tene fini ti lakue lakue.​—aRomain 6:23.

 4. Tënë so a tene ngbo asara tënë na zo akpa gi tënë ti tere.

Biani, e lingbi ti gi li ti e gbä na ndo ti mbage ti mbaï ti mbeti ti Genèse so, mbilimbili tongana e bi bê ti e pëpe na ambeni tënë so ayeke na yâ ti Bible. Ye oko, tënë so zo agi li ti lo na ni gbä so, Mbeti ti Nzapa azi nda ni yeke na yeke.

Nyen wala zo wa la asara si ngbo ni asara ye mo bâ mo tene lo sara tënë? Azo ti Israël ti giriri ahinga ambeni ye so amû lege na ala ti hinga kusala ti ngbo ni. Na tapande, ala hinga so atâa so anyama alingbi pëpe ti sara tënë, mbeni zo ti yingo alingbi ti sara si mbeni nyama asara ye mo bâ mo tene lo sara tënë. Moïse asû nga mbeni mbaï so asara tënë na ndo ti Balaam; Nzapa atokua lani mbeni ange ti sara si lele ti Balaam asara tënë tongana zo.​—Nombre 22:26-31; 2 Pierre 2:15, 16.

Ambeni zo ti yingo, so na popo ni a yeke wara awato ti Nzapa, alingbi ti sara amiracle? Moïse abâ lani so aprêtre ti kodoro ti Égypte so ayeke azo ti magie asara ambeni mara miracle ti Nzapa. Na tapande, ala sara si keke aga ngbo. Ngangu ti sarango na amiracle tongaso alingbi ti londo gi na azo ti yingo so ayeke awato ti Nzapa.​—Exode 7:8-12.

A yeke peut-être Moïse nga la asû lani mbeti ti Job na gbe ti yingo ti Nzapa. Mbeti so afa aye mingi na ndo ti Satan, kota wato ti Nzapa, so adë kite atene so awakua ti Jéhovah kue ayeke ngbâ be-ta-zo pëpe (Job 1:6-11; 2:4, 5). Azo ti Israël ti giriri ahinga so a yeke Satan la asara kusala lani na ngbo na yâ ti yaka ti Éden, mo bâ mo tene ngbo ni la yeke sara tënë ti handa Ève ti ngbâ be-ta-zo na Nzapa pëpe? Âmanke ala hinga ni.

Satan la ayeke lani na peko ti ngbo so? Angu mingi na pekoni, Jésus asara tënë ti Satan lo tene so Satan ayeke “zo ti mvene na babâ ti mvene.” (Jean 8:44). A yeke “babâ ti mvene” la alingbi ti tene kozo mvene na yâ ti dunia kue, ni la pëpe? A yeke na yâ ti tënë so ngbo atene na Ève la a wara kozo mvene. Nzapa atene tongana ala te lê ti keke so lo tene ala te ni pëpe so, ala yeke kui. Me ngbo ni atene: “I lingbi kui biani pëpe.” (Genèse 3:4). Biani, Jésus ahinga so Satan la asara lani kusala na ngbo so. Aye so Jésus afa na bazengele Jean aleke tënë so biaku; a iri Satan “ngbo ti giriri”.​—Apocalypse 1:1; 12:9.

A yeke ngangu ti tene mbeni ange asara kusala na mbeni ngbo ti sara si mo bâ mo tene ngbo ni la ayeke sara tënë? Même azo, so a-ange ayeke ngangu ahon ala, alingbi ti sara kusala na aye tongana apoupée mo bâ mo tene apoupée ni la ayeke sara tënë.

Kota ye so ahon atanga ni kue so zo alingbi ti dë kite na ni pëpe

Mo bâ so kite so azo ayeke na ni na ndo ti mbaï ti mbeti ti Genèse so ayeke pëpe atënë so gunda ni ayeke dä pëpe? Na mbage, mbeni kpengba ye ayeke dä so afa polele so mbaï so ayeke tâ tënë.

Na tapande, a iri Jésus Christ “témoin so ayeke be-ta-zo si ayeke tene gi tâ tënë”. (Apocalypse 3:14). So lo lingbi kue, lâ oko lo tene mvene pëpe nga lo ba yâ ti tâ tënë pëpe. Ye so ayeke kota mingi ayeke so lo tene lo yeke lani na fini angu  mingi mingi kozoni si lo ga na ndo ti sese tongana zo, so ti tene lo yeke lani na tere ti Jéhovah, Babâ ti lo “kozoni si dunia so abâ gigi.” (Jean 17:5). Tongaso, lo yeke lani dä na ngoi so fini ato nda ni na ndo ti sese. Mbeni ye so e lingbi ti zia bê ti e na ni so ahon atënë so ayeke dä?

Jésus atene so Adam na Ève ayeke azo so ayeke lani dä biani. Lo sara tënë ti mariage ti ala na ngoi so lo yeke fa so Jéhovah aleke ti tene koli asara mariage gi na wali oko (Matthieu 19:3-6). Tongana ala bâ gigi lani pëpe nga tongana tënë ti yaka ti Éden so ala yeke lani na yâ ni ayeke gi tënë ti tere, andâ Jésus ayeke zo ti mvene wala a handa lo. Zo oko alingbi ti tene mara ti tënë tongaso na ndo ti Jésus pëpe! Jésus ayeke lani na yayu, lo bâ ye ti vundu so asi lani na yâ ti yaka ti Éden. Zo alingbi pëpe ti dë kite na tënë so.

Ti tâ tënë ni, zo so amä na bê na mbaï ti mbeti ti Genèse pëpe, lo mä na bê na Jésus pëpe. Ye so a lingbi ti sara si a yeke ngangu na zo ni ti gbu nda ti ambeni kpengba tënë nga na apendere zendo so adë bê ti zo, so ayeke na yâ ti Bible. Zia e bâ ngbanga ti nyen e tene tongaso.

[Akete tënë na gbe ni]