Pe sa Iai Moni se Faatoʻaga i Etena?

PE E te iloa le tala e uiga iā Atamu ma Eva ma le faatoʻaga i Etena? Ua masani tagata o le lalolagi atoa i lenei tala. E manaia pe a e faitau i ai, ma o loo tusia i le Kenese 1:26–3:24. O le aotelega lenei o le tala:

Na faia e Ieova * le Atua le tamāloa mai i le efuefu, faaigoa iā Atamu, ma tuu i se faatoʻaga i se vaipanoa e taʻua o Etena. Na totōina e le Atua lenei faatoʻaga, sa lava le suāvai ma anoanoaʻi laau mananaia e fua tele mai. Sa iai i le ogatotonu “le laau e iloa ai le lelei ma le leaga.” Na faasā e le Atua ona ʻai e le tagata lenei laau, ma taʻu atu pe afai e lē usiusitaʻi o le a oti. Na mulimuli ane faia e Ieova se fesoasoani mo Atamu mai i sona ivi ʻasoʻaso, o le fafine lea o Eva. Na tuu mai e le Atua e la te tausia le faatoʻaga, ma fetalai ia la fanafanau ma faatumu le lalolagi.

Ina ua iai na o Eva, na tautala atu se gata iā te ia ma faaosooso e ʻai le fua o le laau na faasāina. Na faapea atu le gata e pepelo le Atua ma o loo ia taofia se mea lelei mai iā te ia, lea o le a pei ai o ia o le Atua. Sa lolo atu Eva ma ʻaina le fua o le laau na faasāina, ma mulimuli ane ʻai ai foʻi Atamu ma la lē usiusitaʻi i le Atua. Na faasalaina e Ieova  Atamu, Eva ma le gata. Ina ua tuliesea le ulugalii mai i le faatoʻaga matagofie, na leoleoina e agelu le ala i le faatoʻaga.

I aso ua mavae, sa ioe tagata popoto ma tusitala o le talafaasolopito, e moni aʻiaʻi tala o loo taʻua i le Tusi Paia i le tusi o Kenese. Ae i aso nei, ua toʻatele ē e lē talitonu i na tala. O le ā le pogai o le lē talitonu i le tala o loo i le Kenese e uiga iā Atamu, Eva ma le faatoʻaga i Etena? Seʻi o tatou iloiloina ni faitioga masani se fā.

1. Po o se nofoaga moni le faatoʻaga i Etena?

Aiseā ua lē talitonu ai tagata i lenei tala? Atonu ona o aʻoaʻoga faafilosofia. E tele tausaga na manatu ai le ʻaufailotu sa iai pea le faatoʻaga a le Atua. Peitaʻi, na taaʻina le lotu i faifilosofia Eleni e pei o Palato ma Aristotle, o ē na faapea mai e leai se mea e lelei atoatoa i le lalolagi. E na o le lagi e iai mea e lelei atoatoa. O lea na manatu ai le ʻaufailotu, sa tatau ona lata i le lagi le uluaʻi Parataiso. * Na faapea nisi sa iai le faatoʻaga i luga aʻe o se mauga matuā maualuga, lea e leʻi aafia i lenei lalolagi amioleaga. O nisi na manatu sa iai i le Pole i Mātū po o le Pole i Saute; ae o isi na manatu sa iai i le masina pe lata foʻi i le masina. Ona o nei talitonuga eseese, ua iʻu ai ina manatu tagata e lē moni le tala e uiga i le faatoʻaga i Etena. O nisi tagata popoto i aso nei ua manatu o so o se faamatalaga e uiga i Etena, e lē saʻo ma e leʻi iai se nofoaga faapena.

Peitaʻi, e lē o faapena ona faamatalaina i le Tusi Paia le faatoʻaga. E tatou te iloa mai i le Kenese 2:8-14 le tele o faamatalaga patino e uiga i lenā nofoaga. Sa iai i le itu i sasaʻe o le vaipanoa e taʻua o Etena. Sa faasūsūina i se vaitafe lea na vaevaeina ma maua ai vaitafe e fā. O loo taʻua i le Tusi Paia igoa o na vaitafe e fā ma o loo iai ni nai faamatalaga e uiga i ai. Ua tele tausaga o suʻesuʻe e tagata popoto nei mau o le Tusi Paia, ina ia iloa ai po o fea tonu i aso nei sa iai lenā faatoʻaga. Peitaʻi, o le tele o o latou manatu e feteenaʻi. Po o lona uiga la e sesē ma o se talafatu faamatalaga e uiga i Etena, le faatoʻaga ma ona vaitafe?

Seʻi manatu foʻi: O mea na tutupu i le faatoʻaga i Etena, sa tutupu i le tusa ma le 6,000 tausaga ua mavae. Na tusia e Mose na mea, o lē atonu na faaaogāina ni tala tuugutu po o ni tusitusiga na iai. Peitaʻi, na tusia e Mose i le tusa ma le 2,500 tausaga talu ona tutupu na mea, ma o le taimi lea ua lē o toe iai se nofoaga e taʻua o Etena. Atonu foʻi na suia i le tele o senituri itulagi e tatafe agaʻi i ai vaitafe. E fesuisuiaʻi pea le fogāeleele. E masani ona tutupu mafuiʻe i le vaipanoa lea atonu sa iai Etena, ma e tusa o le 17 pasene o mafuiʻe tetele i le lalolagi, o loo tutupu i lenā vaipanoa. Ua masani ona fesuisuiaʻi mea i na nofoaga. E lē gata i lea, e mautinoa na suia foliga o le lalolagi i le Lolo i aso o Noa, i ni auala e lē mafai ona tatou iloa i aso nei. *

 Ae o nisi nei o mea moni e tatou te iloa: Ua faamatalaina i le Kenese le faatoʻaga o se nofoaga moni lava. O loo tatafe pea i aso nei vaitafe e lua o vaitafe e fā na taʻua i le tala, o Eufirate ma Tikarise po o Hitekelu, ma o nisi o mea na amata mai ai ia vaitafe e felataʻi. Ua taʻua foʻi i le tala eleele na tatafe atu i ai na vaitafe, ma punaʻoa faalenatura e lauiloa i na eleele. O nei faamatalaga sa aogā i tagata Isaraelu anamua, o ē na faitau i lenei tala.

Pe e faapena talafatu ma tala faafagogo? E masani lava e lē taʻua i na tala ni nofoaga po o ni mea patino e mafai ona faamaonia ai e moni. O le tele o tala faafagogo e amata faapea: “I aso lava la i se nuu mamao.” Peitaʻi, e masani ona aofia ai i le talafaasolopito ni faamatalaga patino, e pei foʻi o le tala i Etena.

2. Pe e moni na fai e le Atua Atamu mai i le efuefu, ma fai Eva mai i se ivi ʻasoʻaso o Atamu?

Na faamaonia e le faasaienisi ua faia aʻe le tino o le tagata i elemeni eseese o loo iai i le efuefu, e pei o le haitorosene, okesene ma le kaponi. Ae e faapefea ona tuufaatasi na elemeni ina ia faia aʻe ai se tagata ola?

Ua taofi le toʻatele o saienitisi na faigofie le amataga mai o le ola, ma a o faagasolo le faitau miliona o tausaga, na tuputupu pea ma iʻu ai ina lavelave. Peitaʻi, e taufaasesē le faaupuga “faigofie,” auā o ola uma e aofia ai ma meaola ninii ua faia aʻe i se sela e tasi, e matuā lavelave lava. E leai se faamaoniga e iloa ai o so o se ola na teʻi lava ua iai. Nai lo o lea, ua faamaonia o ola uma lava, na faia e sē e sili atu ona atamai i lo o i tatou. *—Roma 1:20.

Seʻi faapea o loo e faalogologo i se musika ua tāina e se faaili toʻatele, pe matamata i se ata matagofie na valiina pe ofo foʻi i le maoaʻe o le tekinolosi i aso nei. Pe e mafai ona e finau mai e leai se isi na faia na mea? E mautinoa e leai! Ae e lē mafai ona faatusatusa atu nei mea i le lavelave, le matagofie ma le atamai o le auala na faia ai le tino o le tagata. E faapefea la ona tatou manatu e leai Sē na foafoaina le tagata? E lē gata i lea, ua faamatalaina i le tala i le Kenese, e ese mai i isi ola uma i le lalolagi, e na o tagata na faia i le faatusa o le Atua. (Kenese 1:26) O lea la, e  na o tagata e mafai ona faaatagia atu le faanaunauga o le Atua ia faia aʻe ni mea, auā e mafai ona latou faia musika, galuega taulima ma tekinolosi. E lē tatau la ona faateʻia i tatou i le sili atu o le atamai o le Atua i le faia aʻe o mea, nai lo o i tatou.

E lē faigatā ona fai se fafine mai i se ivi ʻasoʻaso o se tamāloa. * Sa mafai ona faaaogā e le Atua isi mea, ae e iai se uiga tāua o le auala na ia faia ai le fafine. Sa finagalo ia faaipoipo le tamāloa ma le fafine ma ia māfana le la mafutaga, e pei ua “tino e tasi” i laʻua. (Kenese 2:24) Ona o le talafeagai lelei o le tamāloa ma le fafine, ma faia aʻe se la mafutaga malosi ma lelei, o le faamaoniga sili lea o Sē na faia mea e atamai ma alofa.

E lē gata i lea, ua taʻua e tagata e suʻesuʻeina tino o tagata, e foliga mai e tasi le tamāloa ma le fafine na tupuga mai ai tagata uma. O lea la, po o se tala faafagogo le tala o loo taʻua i le Kenese?

3. O le laau e iloa ai le lelei ma le leaga ma le laau o le ola, o se talafatu.

E lē o aʻoaʻoina i le tala i le Kenese e faapea sa iai i na laau se mana uigaese pe e sili atu i le malosi o le tagata. Peitaʻi, o ni laau moni lava na tuu i ai e Ieova ni uiga faafaatusa.

Pe e lē faia foʻi e tagata se mea faapena? O se faaaʻoaʻoga, e ono lapataʻi mai se faamasino o se solitulafono le lē usitaʻia o le faamasinoga. E lē o meafale o le potu faamasino lea e uiga i ai le faamasino ua lē usitaʻia, ae o le faatulagaga o le faasologa o le faamasinoga. Ua faaaogā foʻi e tupu le tootoo ma le palealii e fai ma ata o o latou tulaga pule.

O ā la mea na faaāta mai e nei laau e lua? Ua tele manatu lavelave ua faia e tagata. Peitaʻi e faigofie ae loloto le tali saʻo. O le laau e iloa ai le lelei ma le leaga, na faaāta mai ai se faaeaga e na o le Atua e mauaina—o le aiā lea e pule ai i le mea e lelei ma le mea e leaga. (Ieremia 10:23) E lētioa a avea o se solitulafono le gaoi mai i lenā laau! Ae o le laau o le ola, na faaāta mai ai se meaalofa e na o le Atua e mafai ona tuuina mai, o le ola lea e faavavau.—Roma 6:23.

 4. E foliga mai o se fagogo le tala i se gata e tautala.

Atonu e faigatā ona malamalama i lenei vaega o le tala i le Kenese, aemaise pe afai e tatou te lē malamalama i isi vaega uma o le Tusi Paia. Peitaʻi, ua faasolosolo ona faamanino mai e le Tusi Paia lenei tala.

Aiseā e foliga mai ai na tautala lenā gata? Sa iloa e tagata Isaraelu anamua e iai isi mea na aogā e malamalama ai i le mea na faia e lenā gata. O se faaaʻoaʻoga, na latou iloa e ui lava e lē tautatala ni meaola, ae e mafai e se foafoaga agaga ona faia se meaola ia foliga mai o loo tautala. Na tusia foʻi e Mose le tala e uiga iā Palaamo; na auina atu e le Atua se agelu ina ia faatautala le asini a Palaamo e pei o se tagata.—Numera 22:26-31; 2 Peteru 2:15, 16.

Pe e mafai e isi foafoaga agaga e aofia ai ma fili o le Atua, ona faia vavega? Na vaai Mose i ositaulaga o Aikupito e faia faiga faaagaga, o faataʻitaʻi i nisi o vavega a le Atua, e pei o le faaliu gata o se tootoo. O na vavega e mautinoa na māfua mai i foafoaga agaga leaga, o fili o le Atua.—Esoto 7:8-12.

Na tusia foʻi e Mose le tusi o Iopu. E tele mea ua taʻua i lenā tusi e uiga i le fili sili o le Atua, o Satani, o lē na luʻia ma le pepelo le faamaoni o auauna uma a Ieova. (Iopu 1:6-11; 2:4, 5) Pe na manatu tagata Isaraelu anamua na faaaogā e Satani le gata i Etena, e foliga mai o loo tautala ma faasesē Eva ia lē faamaoni i le Atua? Atonu o le tulaga lenā.

Po o Satani na faapogaia le gata ia tautala pepelo? Na mulimuli ane faasino atu Iesu iā Satani “o sē e pepelo ma [o] le tamā o le pepelo.” (Ioane 8:44) Pe afai o ia o le “tamā o le pepelo,” o lona uiga o ia lea na muaʻi faia se pepelo. O le uluaʻi pepelo e maua i upu a le gata na fai atu iā Eva. Na lapataʻi atu le Atua iā i laʻua o le a la feoti pe a ʻaina le fua o le laau ua faasāina. Ae na pepelo atu le gata: “E lua te lē oti lava.” (Kenese 3:4) E manino mai, na silafia e Iesu na faaaogā e Satani le gata. E manino lenei mea i le faaaliga na avatu e Iesu iā Ioane, i le taʻua o Satani “o le uluaʻi gata.”—Faaaliga 1:1; 12:9.

Pe e faigatā ona talitonu e mafai e se foafoaga agaga malosi ona faaaogā se gata, ia faafoliga mai o loo tautala? E ui lava e leai se mana o tagata e pei o foafoaga agaga, ae e mafai foʻi ona latou faia ni togafiti e faafoliga mai e tautala se pepe meataalo, ma faia mea ofoofogia e pei ona faaalia i ata tifaga.

Le Faamaoniga Sili

E leai ni māfuaaga moni o le lē talitonu o tagata i le tala i le Kenese. Ae e iai le faamaoniga malosi e iloa ai o se tala moni lenei tala.

 O se faaaʻoaʻoga, ua taʻua Iesu Keriso “o le molimau faamaoni ma le moni.” (Faaaliga 3:14) Talu ai e lelei atoatoa, e leʻi pepelo lava o ia pe faauigasesē le upu moni. E lē gata i lea, sa ia aʻoaʻoina ua leva ona soifua o ia a o leʻi afio mai i le lalolagi. Na soifua o ia faatasi ma lona Tamā o Ieova, “a o leʻi faia tagata i le lalolagi.” (Ioane 17:5) O lona uiga, ina ua faia le tagata i le lalolagi, ua leva ona soifua Iesu. O le ā na taʻua e lenei molimau maufaatuatuaina e uiga i le tala i Etena?

Na fetalai Iesu e uiga iā Atamu ma Eva o ni tagata moni lava. Sa ia faasino i le la faaipoipoga ina ua ia taʻua le faatulagaga a Ieova e uiga i le tasi o le avā po o le tane. (Mataio 19:3-6) Pe ana faapea e la te leʻi soifua moni ma o se talafatu le faatoʻaga i Etena, o lona uiga la na faasesēina Iesu pe na talapepelo foʻi. E lē talafeagai na manatu. Na soifua Iesu i le lagi, ma silafia mai le mea leaga na tupu i le faatoʻaga. O le ā la se isi faamaoniga e sili atu i lo o lenā?

O le mea moni, o le lē talitonu i le tala o loo i le Kenese, e faavaivaia ai le faatuatua iā Iesu. E lē mafai ai foʻi ona malamalama i nisi o mataupu e sili ona tāua, ma folafolaga matagofie a le Tusi Paia. Seʻi o tatou iloilo lenā tulaga.

[Faamatalaga pito i lalo]