Jardín Eden iha duni ka lae?

ITA hatene istória kona-ba Adão ho Eva no jardín Eden ka lae? Ema barak iha mundu tomak hatene kona-ba neʼe. Ita rasik bele lee istória neʼe iha Génesis 1:26–3:24. Rezumu ba istória neʼe mak hanesan tuirmai:

Maromak Jeová * kria mane ida husi rai-rahun no hanaran mane neʼe Adão, no Maromak tau Adão iha jardín ida iha área neʼebé hanaran Eden. Maromak rasik mak halo jardín neʼe. Jardín neʼe iha bee barak no iha ai-hun oioin neʼebé fó fuan. Iha jardín nia klaran iha “ai-hun neʼebé hanaran nuʼudar ai-hun koñesimentu kona-ba buat diʼak no aat”. Maromak bandu ema atu han ai-fuan husi ai-hun neʼe, no Maromak fó sai katak se sira kontra ninia mandamentu neʼe, rezultadu mak mate. Liutiha tempu balu, Maromak kria pár ida ba Adão hodi uza Adão nia ruin knosen no hanaran feto neʼe Eva. Maromak fó knaar ba sira atu tau matan ba jardín neʼe no haruka sira atu iha oan no bei-oan hodi halo nakonu rai.

Bainhira Eva mesak, samea ida koʼalia ho nia hodi tenta nia atu han ai-fuan neʼebé Maromak bandu. Samea neʼe dehan katak Maromak koʼalia bosok no hanetik buat diʼak ruma husi Eva, neʼebé bele halo nia sai hanesan Maromak. Eva monu ba tentasaun neʼe no han ai-fuan neʼebé Maromak bandu. Ikusmai, Adão mós apoia Eva hodi kontra Maromak. Tan neʼe, Maromak Jeová fó-kastigu ba Adão, Eva, no mós samea neʼe. Bainhira Maromak duni sai tiha ema husi jardín neʼebé hanesan paraízu, anju sira taka netik dalan atu tama ba jardín neʼe.

Uluk matenek-naʼin sira no istória-naʼin sira dehan katak istória neʼebé hakerek iha livru Génesis mak loos. Maibé agora, ema barak dehan katak istória neʼe bosok deʼit. Maibé tanbasá ema duvida ho istória kona-ba Adão, Eva, no jardín Eden? Mai ita haree razaun haat neʼebé halo ema barak la fiar istória neʼe.

1. Jardín Eden mak fatin neʼebé eziste duni ka lae?

Tanbasá ema duvida kona-ba tópiku neʼe? Karik tanba ema nia filozofia. Ba tinan atus ba atus, ema neʼebé estuda teolojia dehan katak jardín neʼebé Maromak halo nafatin eziste iha fatin ruma. Maibé tuir loloos, ideia neʼe mosu tanba matenek-naʼin kona-ba filozofia Gregu nian hanesan Plato no Aristóteles fó influénsia ba igreja sira. Matenek-naʼin sira-neʼe hatete katak la iha buat ida iha rai mak perfeitu. Lalehan deʼit mak perfeitu. Tan neʼe, ema neʼebé estuda teolojia esplika katak Paraízu neʼebé Maromak halo karik besik liu ba lalehan. * Ema balu dehan katak jardín neʼe iha foho tutun neʼebé aas liu hotu. Jardín neʼe aas tebes toʼo la hetan influénsia husi mundu neʼebé aat ona. Ema seluk dehan katak jardín neʼe iha parte norte liu ka parte súl liu husi mundu. No ema seluk tan dehan katak jardín neʼe besik ka iha fulan. Tan neʼe mak ema komesa haree istória kona-ba jardín Eden nuʼudar istória neʼebé ema mak inventa deʼit. Matenek-naʼin balu iha tempu agora dehan katak fatin neʼebé Maromak halo jardín Eden mak la lójiku, no fatin hanesan neʼe nunka eziste.

Maibé Bíblia nunka esplika kona-ba jardín Eden iha dalan hanesan neʼe. Iha Génesis 2:8-14, ita aprende buat espesífiku oioin kona-ba fatin neʼe. Maromak halo jardín neʼe iha parte leste husi área neʼebé hanaran Eden. Bee iha jardín neʼe mai husi mota ida, no ikusmai mota neʼe fahe ba mota haat. Bíblia temi mota haat neʼe nia naran, no Bíblia mós esplika uitoan kona-ba fatin neʼebé mota sira-neʼe suli liu. Esplikasaun klaru sira-neʼe dada matenek-naʼin balu nia atensaun, no sira balu estuda didiʼak eskritura sira-neʼe atu hatene jardín Eden nia fatin. Maibé ikusmai sira fó sai ideia oioin neʼebé la hanesan. Neʼe katak jardín Eden nia fatin no mota sira-neʼe mak falsu ka ema mak inventa deʼit ka lae?

Hanoin toʼok ida-neʼe: Jardín Eden eziste maizumenus tinan 6.000 liubá. No Moisés mak ikusmai hakerek kona-ba istória neʼe. Karik Moisés hatene istória sira-neʼe husi buat neʼebé ema konta tutan ka karik husi dokumentu neʼebé iha ona. Moisés hakerek istória neʼe tinan 2.500 depois ida-neʼe akontese. Iha momentu neʼebá, jardín Eden la iha ona. Karik iha posibilidade katak fatin neʼe inklui mota sira neʼebé troka ona nuʼudar tinan barak liu daudaun. Rai no mota sira sempre iha mudansa. Área neʼebé Maromak tau jardín Eden mak área neʼebé sempre mosu rai-nakdoko, no tuir loloos rai-nakdoko boot porsentu 17 neʼebé akontese iha mundu mosu iha área neʼe. Tan neʼe, mudansa mak buat neʼebé normál. Liután neʼe, ita la hatene Rai-Nabeen iha Noé nia tempu mós karik hamosu mudansa saida ba área neʼe. *

Maibé iha faktu balu neʼebé ita hatene. Livru Génesis konta katak jardín Eden mak iha duni. Mota rua neʼebé temi iha istória neʼe, Eufrates no Tigris ka Hídekel, sei iha toʼo ohin loron, no mota sira-neʼe nia ulun mak besik malu. Istória kona-ba jardín Eden mós temi kona-ba rai sira neʼebé mota sira-neʼe suli liu no esplika kona-ba rekursu naturais neʼebé eziste iha área sira-neʼe. Ema Izraél antigu neʼebé foufoun lee istória sira-neʼe, bele aprende buat barak husi esplikasaun klaru neʼe.

Istória neʼebé ema inventa bele hanesan neʼe ka lae? Ka dala barak sira la temi buat espesífiku neʼebé karik ema bele verifika ka nega? Baibain istória neʼebé ema inventa hahú hanesan neʼe: “Iha tempu uluk, iha rai neʼebé dook liu.” Maibé baibain istória sira neʼebé loos sei temi buat espesífiku oioin. Istória kona-ba jardín Eden mós hanesan neʼe.

2. Ita bele fiar katak Maromak kria Adão husi rai-rahun no Eva husi Adão nia ruin knosen ka lae?

Ohin loron sientista sira konfirma katak ema nia isin forma husi elementu oioin, hanesan idrojéniu, oksijéniu, no karbonu. Elementu hotu neʼe ita bele hetan iha rai-rahun. Maibé oinsá elementu sira-neʼe bele forma kriatura neʼebé moris?

Sientista barak fó sai teoria katak moris mosu mesak deʼit. Sira dehan katak neʼe hahú ho buat simples no durante tinan millaun ba millaun, neineik-neineik, buat sira-neʼe sai komplikadu liután. Maibé liafuan “simples” bele fó sai ideia neʼebé sala, tanba buat moris hotu, inklui buat neʼebé ema bele haree ho mikroskópiu mak komplikadu tebes. La iha evidénsia neʼebé hatudu katak moris hotu mosu mesak deʼit. Tuir loloos, iha evidénsia neʼebé klaru katak buat hotu neʼebé moris kria ho matenek no ema nia matenek la toʼo atu kumpre ida-neʼe. *​—Roma 1:20.

Bainhira Ita rona ba múzika furak, haree dezeñu kapás, ka teknolojia foun, Ita sei nunka dehan katak buat sira-neʼe mosu mesak deʼit, loos ka lae? Klaru katak lae! Tuir loloos, buat furak sira-neʼe seidauk komplikadu liu ka kmanek liu se kompara ho ema nia isin-lolon. Entaun oinsá mak ema bele dehan katak la iha Kriadór neʼebé kria ema nia isin-lolon? Liután neʼe, livru Génesis esplika katak husi kriatura moris hotu iha mundu neʼe, só ema deʼit mak kria tuir Maromak nia illas. (Génesis 1:26) Tan neʼe, ema deʼit mak bele haleno Maromak nia hakarak kona-ba kria buat ruma, no dala ruma ema kria múzika, arte, no teknolojia neʼebé kmanek. Maibé klaru katak buat neʼebé Maromak kria mak diʼak liu fali buat neʼebé ema kria.

Tuir loloos, la susar ba Maromak atu kria feto ida husi mane nia ruin knosen. * Maromak bele uza buat seluk atu kria feto, maibé ninia dalan atu kria feto hodi uza mane nia ruin knosen iha signifikadu neʼebé importante. Nia hakarak mane no feto atu kaben no forma relasaun neʼebé besik, neʼe hanesan sira “isin ida deʼit”. (Génesis 2:24) Tanba feto no mane ida bele kompleta malu, iha relasaun neʼebé metin no mós lori benefísiu ba sira naʼin-rua, neʼe hatudu ho klaru katak sira-nia Kriadór mak matenek no hatudu domin, loos ka lae?

Liután neʼe, matenek-naʼin kona-ba jenétiku rekoñese katak karik ema hotu mak bei-oan husi mane no feto ida deʼit. Tan neʼe, la susar atu fiar istória iha livru Génesis.

3. Ai-hun koñesimentu kona-ba buat diʼak no aat, no mós ai-hun moris nian mak istória neʼebé ema inventa deʼit ka lae?

Livru Génesis la hanorin katak ai-hun sira-neʼe iha kbiit májiku. Maibé neʼe mak ai-hun neʼebé eziste duni no Jeová uza ai-hun sira-neʼe iha dalan simbóliku atu reprezenta buat ruma.

Dala ruma ema mós uza buat ruma iha dalan simbóliku. Porezemplu, karik juís ida fó avizu kona-ba krime kontra tribunál. Buat neʼebé juís neʼe defende laʼós sasán sira ka tribunál neʼe rasik, maibé nia defende sistema judisiál neʼebé tribunál mak reprezenta. Liurai balu mós uza ai-tonka no koroa nuʼudar buat simbóliku neʼebé reprezenta sira-nia autoridade.

Entaun ai-hun sira-neʼe reprezenta saida? Ema fó sai teoria oioin neʼebé komplikadu atu esplika ida-neʼe. Maibé tuir loloos fasil deʼit atu komprende ai-hun sira-neʼe reprezenta saida. Ai-hun koñesimentu nian kona-ba buat diʼak no aat reprezenta priviléjiu neʼebé Maromak deʼit mak iha, neʼe mak direitu atu deside saida mak diʼak no saida mak aat. (Jeremias 10:23) Tan neʼe atu foti ai-fuan husi ai-hun neʼe mak krime ida. Kona-ba ai-hun moris nian, neʼe reprezenta prezente neʼebé Maromak deʼit mak bele fó, neʼe mak moris rohan-laek.​—Roma 6:23.

4. Samea neʼebé koʼalia mak istória neʼebé ema inventa deʼit ka lae?

Istória kona-ba neʼe iha livru Génesis, dala ruma halo ema konfuzaun, liuliu se sira la kompara ho parte seluk iha Bíblia. Maibé tuir loloos, neineik-neineik Eskritura sira esplika ho klaru kona-ba istória neʼe neʼebé halo ema konfuzaun.

Saida mak halo samea neʼe haree hanesan koʼalia? Ema Izraél antigu hatene buat oioin kona-ba samea neʼe nia knaar. Porezemplu, sira hatene katak maski animál la koʼalia, maibé kriatura espíritu ida bele halo animál ida haree hanesan koʼalia. Moisés mós hakerek istória kona-ba Balám. Maromak haruka ninia anju ida atu halo Balám nia kuda-burru koʼalia hanesan ema.​—Números 22:26-31; 2 Pedro 2:15, 16.

Kriatura espíritu seluk, inklui Maromak nia inimigu sira, bele halo milagre ka lae? Moisés haree ona ema Ejitu nia amlulik sira halo tuir milagre oioin neʼebé Maromak halo ona, hanesan halo ai-tonka sai samea. Amlulik sira-neʼe nia kbiit atu halo milagre sira mai husi kriatura espíritu sira neʼebé sai Maromak nia inimigu.​—Éxodo 7:8-12.

Moisés mós hakerek livru Job. Livru neʼe fó sai informasaun barak kona-ba Maromak nia inimigu boot, Satanás, neʼebé uza lia-bosok hodi hamosu duvida kona-ba Jeová nia atan barak nia integridade. (Job 1:6-11; 2:4, 5) Tan neʼe, ita bele fiar katak karik ema Izraél iha tempu uluk fiar katak Satanás mak uza samea iha jardín Eden no halo samea neʼe haree hanesan koʼalia hodi lohi Eva atu la laran-metin ba Maromak.

Maibé Satanás mak uza duni samea neʼe atu fó sai lia-bosok ka lae? Liutiha tinan barak Jesus koʼalia kona-ba Satanás nuʼudar “bosok-teen no lia-bosok nia aman”. (João 8:44) “Lia-bosok nia aman” mak hun ba lia-bosok primeiru, loos ka lae? Ita bele haree lia-bosok primeiru iha samea nia liafuan ba Eva. Samea neʼe fó sai informasaun neʼebé la hanesan ho Maromak nia avizu kona-ba labele han ai-fuan neʼebé Maromak bandu neʼebé sei lori rezultadu mate. Samea neʼe dehan: “Tuir loloos, imi sei la mate.” (Génesis 3:4) Klaru katak, Jesus hatene Satanás mak uza samea neʼe atu fó sai lia-bosok. Iha livru Apokalipse, Jesus fó sai informasaun ida ba apóstolu João, no bolu Satanás nuʼudar “samea uluk nian”.​—Apokalipse 1:1; 12:9.

Tuir Ita-nia hanoin, susar ba kriatura espíritu neʼebé kbiit boot atu halo samea ida haree hanesan koʼalia ka lae? Tuir loloos, ema balu maski iha kbiit kiʼik liu fali kriatura espíritu sira, maibé sira iha matenek atu uza sira-nia lian hodi halo boneka haree hanesan koʼalia atu halo ema hakfodak.

Evidénsia importante liu

Tuir loloos, ema neʼebé kritika kona-ba istória iha livru Génesis la iha evidénsia neʼebé klaru. Maibé ita iha evidénsia forte neʼebé hatudu katak istória neʼe mak loos.

Porezemplu, Bíblia bolu Jesus Kristu nuʼudar “testemuña neʼebé laran-metin no loos”. (Apokalipse 3:14) Tanba nia mak ema perfeitu, nia nunka bosok, no nunka bobar lia. Liután neʼe, nia hanorin katak nia iha ona antes nia moris iha rai nuʼudar ema, neʼe katak nia moris hamutuk ho ninia Aman Jeová “antes mundu iha”. (João 17:5) Entaun, nia moris ona bainhira Maromak komesa kria kriatura moris hotu iha rai. Testemuña neʼebé laran-metin neʼe fó sai informasaun saida deʼit?

Jesus koʼalia kona-ba Adão no Eva nuʼudar ema neʼebé eziste duni. Nia temi kona-ba sira-nia moris kaben nian bainhira nia esplika kona-ba Maromak nia hakarak atu ema iha kaben ida deʼit. (Mateus 19:3-6) Se sira la eziste no jardín neʼebé sira hela bá mak istória bosok deʼit, entaun neʼe katak Jesus fiar ba lia-bosok ka nia mak bosok-teen. Ideia hanesan neʼe mak la lójiku. Uluk Jesus moris iha lalehan, no nia haree buat neʼebé akontese iha jardín Eden. Neʼe mak evidénsia neʼebé forte liu.

Tuir loloos, se ita la fiar ba istória husi livru Génesis, neʼe mós hatudu katak ita la fiar ba Jesus. Neʼe mós halo susar ba ita atu komprende tema importante husi Bíblia no mós promesa importante sira. Mai ita haree tanbasá.

[Nota-rodapé]