¿Yuʼun-nixbal ayin-a te tsʼunbil kʼinal Edén?

BAYAL ants winiketik yaʼiyojbeyik skʼoplal te tsʼunbil kʼinal Edén, te Adán sok te Eva, pero maʼyuk bin-ora skʼoponojik ta Biblia te bin ya yichʼ cholel skʼoplale. ¿Bin yuʼun te ma ya akʼopon ta ora ini? Yame atabey skʼoplal te bin kʼot ta pasel ta Génesis 1:26–3:24. Te bin kʼot ta pasel jaʼ ini:

Te Jehová * la spas te sbabial winik ta tsʼubil lum, la yakʼbey sbiilin Adán sok la yakʼ ta jun mukʼul nichimal kʼinal, te sbiilinej Edén. Te nichimal kʼinal ini, te jaʼnix la spas te Diose bayal jaʼ tey-a sok bayal sit teʼetik te bujtsʼaniknax ta loʼel. Ta yolil te kʼinale, te Dios la yakʼ «te teʼ scuenta cuxlejal soc te teʼ scuenta snaʼel te bintic lec soc te bintic ma lecuque», jaʼnix jich la yal te ma xjuʼ ya sloʼbeyik te sit, melel ya xlajik teme la sloʼike. Ta jun kʼajkʼal te Dios la stsakbey lokʼel jchʼix smoch bakel te Adán sok la spas-a te sbabial ants, te Eva sbiile. Ta patil la yalbey te yakuk skanantayik te nichimal kʼinal, te yakuk x-alnichʼnajik sok te yakuk snojesik te Balumilale.

Ta patilxan bael kʼalal stukel ay-a te Evae, kʼoponot yuʼun jkojt chan sok albot te yakuk sloʼbey sit te teʼ te albil te ma xjuʼ ya sloʼike. Albot te loʼlayotik yuʼun te Dios sok te yalaj xjuʼ te pajal ya xkʼotik sok te Diose. Te Eva la schʼuun te loʼlayel sok la sloʼ te sit te teʼe. Te Adán jaʼnix jich la skʼaxuntaybey smantal-euk te Diose. Ta patil te Jehová la yal te bin ya xkʼot ta stojol te Adán, Eva sok te chane. Tenotik lokʼel sok te chʼul-abatetik la smakbeyik stiʼil te yochibal te Nichimal Kʼinal.

Ta namey tal jteb ma spisiluk te historiadoretik sok te eruditoetik yuʼun te Biblia ya yalik-a te smelelil te bin ya scholbey skʼoplal te Bibliae. Pero ta ora ini bayal te machʼatik ma schʼuunikixe. ¿Bin-a te ya sjojkʼoybey sbaike? Ta ora ini ya kakʼbeytik sujtib chaneb jojkʼoyeletik te ya spasbey sbaike.

1. Teme smelelil te ay te nichimal kʼinale, ¿banti ay-a?

Bayal tal jaʼbil te teologoetik la yalik te ayniwan banti ay te Nichimal Kʼinale. Pero kʼot yorail te bitʼil te Iglesia jaʼ la stʼunbey te snopojibal yuʼun te pʼijil winik griegoetik bitʼil te Platón sok Aristóteles te ya yalik te maʼyuk ya xjuʼ te ay bin toj liʼ ta Balumilal. Jaʼ yuʼun te teólogoetik la snopik te Nichimal Kʼinal ayniwan ta jun lugar te nopol yiloj te chʼulchane. * Ayxan yantik ya yalik te ayniwan ta spat jun wits te kʼax toyol te ma xtaot yuʼun te chopol balumilal ini, ayxan yantik ya snopik te ayniwan ta schaʼjejchelul te Balumilal, o te aylaj ta U. Jaʼ yuʼun te bin cholbil skʼoplal ta swenta te Nichimal Kʼinal kʼatpʼuj ta tojol aʼiyejetiknax sok te ma smeleliluk. Jaʼ yuʼun ay chaʼoxtul pʼijil winiketik te ya snopbeyik skʼoplal ta ora ini, ya yalik te maba snujpʼuk sok te maʼyuk swentail te bin ya yalik ta swenta te banti ay-a te tsʼunbil kʼinal Edén sok ya yalik te maʼyuk bin-ora chiknaje.

Pero te bin ya scholbey skʼoplal te Biblia ta swenta te Nichimal Kʼinal yan stukel-a. Ta Génesis 2:8-14 ya scholbey skʼoplal ta lek te banti ay-a te kʼinale, tey ya yal-a te ay ta slokʼib kʼajkʼal yuʼun te jun lugar te sbiilinej Edén sok te ya x-ajtsʼesot yuʼun te mukʼul jaʼ sok ta ya xat sba ta chaneb. Jaʼnix jich ya yichʼ albeyel sbiil te jujun mukʼul jaʼe sok ya yichʼ cholbeyel skʼoplal jtebuk te banti ya xkʼax baele. Jaʼ yuʼun bayal te machʼatik ya yilbeyik skʼoplal, ya skʼan ya sleik te textoetik ini yuʼun ya yilik teme ay banti ya yalbey skʼoplal te banti ay-a te Nichimal Kʼinal ta sjajchibale, pero maʼyuk bin staojik. ¿Yabal skʼan ya yal-abi te ma meleluk te kʼalal ya yal te Biblia ta swenta te tsʼunbil kʼinal Edén sok te mukʼul jaʼetike?

Ya skʼan ya xjul ta koʼtantik te ayix wakmil jaʼbil te kʼot ta pasel. Kʼalal te Moisés la stsʼibay jaʼniwan la stsʼibay te bin cholbot yaʼiye o jaʼniwan te bin tsʼibaybil ta skʼajkʼalel-abi, ayniwan kʼaxemix dos mil quinientos jaʼbil-a te kʼot ta pasel. Jaʼnix jich te Moisés nameyix la yaʼiy-euk. ¿Jelonem te Balumilal te jayeb jaʼbil kʼaxem tale? Jelonem, melel te Balumilal jujun kʼajkʼal yak ta jelonel, jaʼnix jich te lugar te bantiniwan ay-a te tsʼunbil kʼinal Edén bayal ya xkʼax nijkel tey-a, jaʼ te ya x-ayin-a te 17% te tulan nijkeletik. Jaʼnix jich ya skʼan ma schʼay ta koʼtantik te bayalniwan jelon te Balumilal ta swenta te Pulemal te la stikun tal te Dios, jaʼ yuʼun te mukʼul jaʼetik, te witstikil sok yantikxan bayal jelon te kʼalal kʼaxem tal te jaʼbile. *

Chikan ta aʼiyel te tsʼunbil kʼinal Edén te ya yalbey skʼoplal te Génesis jaʼ jun lugar te smelelil ayine. Te chaneb mukʼul jaʼetik te ya yalbey skʼoplal, cheb te ayikto ta ora ini te jaʼ te Éufrates sok te Tigris o Hidequel, sok ya stsʼak sba te banti ya xkʼot lokʼuk te jaʼetike. Jaʼnix jich ya yichʼ alel te sbiil te jujun lugar te banti ya xbeen kʼaxel te jaʼ sok bintik ay tey-ae. Ya jnaʼtik stojol te spisil te bin la yichʼ cholbeyel skʼoplal ya snaʼbeyik sba te israeletik ta namey, melel jaʼ tsʼibaybot ta stojolik.

Te cuentoetik sok te tojol aʼiyejetike maba tsʼakal te bin ya yalike, melel ma skʼanik te ay machʼa ya yil teme melelnix-ae. Ay bayal machʼatik jich ya yalik: «Jich kʼot ta pasel jun buelta ta jun lugar te namal, namal aye...». Yan stukel te tsʼunbil kʼinal Edén ya yakʼ ta naʼel te ban lugaril kʼot ta pasel, jich ya xchiknaj te yuʼun-nix melel ayin-ae.

2. ¿Bin-utʼil ay-a te Dios la spas te Adán ta tsʼubil lum, pero yan stukel te Eva ta smoch bakel te Adán?

Te sbakʼetal te ants winik yichʼoj pasel ta bintik ya yichʼ tael liʼ ta lum kʼinal, jich bitʼil te hidrógeno, oxígeno sok te carbono, jaʼ jich staojik ta ilel-euk te cientificoetik. Jaʼ yuʼun, ¿bin-utʼil la stsob sba te elementoetik yuʼun ya yichʼ pasel-a te ants winike?

Bayal cientificoetik ya yalik te jichnax chiknaj tal te kuxlejalile. Ya yalik te kʼunkʼun jelon te bintik kuxajtik o te organismos te patik kʼatpujik ta ants winik. Pero ¿aybal jun kuxlejalil te «maʼyuk bayal bin yichʼoje»? Maʼyuk, melel spisil te bintik kuxajtik manchukme jaʼnax jun célula kʼax lek pasbil. Ta melel maʼyuk junuk prueba te ya yakʼ ta ilel te jichnax xchiknaj tal te bintik kuxajtike, jaʼ yuʼun ya yakʼ ta ilel te ay machʼa pasot yuʼun te jaʼ mero pʼijxan te bitʼil te joʼotike (Romanos 1:20). *

Kakʼtik jun ejemplo: nopanax awaʼiy te jaʼat ay bin tʼujbil yakat ta yaʼiyel jich bitʼil jun música o kʼayoj, ya awil jun tʼujbil cuadro o ya apas prueba jun aparato te lokʼeltonaxe. ¿Yabal anop te jichnax chiknajik tal te maʼyuk machʼa pasot yuʼune? Maʼuk, jaʼnix jich te bin lekik ya xjuʼ yuʼun spasel te ants winike, pero ma xjuʼ ya spajbey skʼoplal sok te bitʼil kʼax tʼujbil sok kʼax lek pasbil te jbakʼetaltike. ¿Yabal xjuʼ ya kaltik te maba pasbilotike? Jaʼnix jich te Génesis ya schol te jaʼnax te ants winiketik la spas ta slokʼomba te Dios (Génesis 1:26). Jaʼ yuʼun bayal bintik ya xjuʼ kuʼuntik spasel sok ya yakʼ ta ilel te spʼijil te Dios. Jaʼ yuʼun, ¿bin yuʼun te yanax ya kaʼiytik-a te juʼ yuʼun spasbelotik te Diose?

¿Bitʼil ay-a te Dios la stuuntesbey te smoch bakel te Adán yuʼun la spas-a te Evae? * Maba wokol la yaʼiy spasel stukel te Diose, juʼ yuʼun te yan bin la stuuntes-a te jichuke, pero jaʼ la stuuntes ini yuʼun ay swentail yuʼun te mukʼ skʼoplale. Jaʼ ya skʼan te bitʼil te Adán sok Eva yakuk xnujpunik sok te «junax ya xcʼoht schebalic» (Génesis 2:24). Melelnix-a te winik sok te ants la yichʼik pasel swenta yuʼun ya skoltay sbaik,te kʼuxuk ya yaʼiy sbaik sok te yakuk skanantay sbaik. Jich la spas te Jpaswanej kuʼuntik te ay spʼijil sok ay skʼuxul yoʼtan.

Jaʼnix jich te especialistaetik ta genética, ya yalik te ya xjuʼ te ta jtul winik sok ta jtul ants chiknajtal tal spisil te ants winiketike. Jaʼ yuʼun spisil te bin la scholbey skʼoplal te Génesis maba lotiluk.

3. ¿Bin-utʼil ay-a te ay jtejkʼ teʼ te ya yakʼ pʼijilal sok yan teʼ te ya yakʼ kuxlejalil?

Ya skʼan ya kalbeytik ta lek skʼoplal ini, te Biblia maba ya xnojpteswan te ay yuʼelik te cheb teʼetik ini, melel pajal sok te yantik teʼetike, jaʼnax te Jehová ay bin la spajbey skʼoplal sok.

Jaʼnix jich te joʼotike ay bin ya jpajbeytik skʼoplal sok te bintik ayike. Jnoptik ta stojol jun juez te ya yakʼbey castigo jtul ants winik ta swenta te la sbolkʼoptay o ma la yichʼ ta mukʼ te snail te chajpajibal. ¿Yabal skʼan yal-abi te ants winik ini maba la yichʼ ta mukʼ te mesa, silla o spajkʼul te chajpajibale? Maʼuk, te bin ya skʼan ya yale, jaʼ te jaʼ ma la yichʼ ta mukʼ te juecetik te ya xchajpanwanik tey-ae. Te yan ejemplo jaʼ ta swenta te corona sok bastonetik te ya stuuntesik te ajwaliletik te jaʼ ya yakʼ ta naʼel-a te yichʼoj mukʼ yaʼtelike.

Jich yuʼun, ¿bin ya skʼan ya yal te chaʼtejkʼ teʼ te ay ta tsʼunbil kʼinal Edén? Ay bayal te bin-utʼil ya yichʼ albeyel skʼoplal te chujkuliknax ta aʼiyele, pero te smelelil sujtib ma wokol ta ichʼbeyel swentail sok mukʼ skʼoplal ta jwentatik. Te teʼ te swenta snaʼel te bin lek sok te bin ma lekuke, jaʼ ya skʼan ya yal te jaʼnax ay sderecho te Dios yuʼun ya yal te bin lek sok te bin ma lekuke (Jeremías 10:23). Jaʼ yuʼun te Jehová mukʼul mulil la yil te sloʼel te sit te teʼe. Jaʼnix jich te teʼ swenta kuxlejal jaʼ ya skʼan ya yal te kuxinel ta sbajtelkʼinal, jun majtanil te jaʼnax ya xjuʼ ya yakʼbotik te Diose (Romanos 6:23).

4. ¿Bin-utʼil ay-a te kʼoponot yuʼun jkojt chan te Evae?

Teme ma xkichʼtik ta wenta spajkal te Bibliae, wokolniwan ya kaʼiytik te ya xkʼot ta koʼtantik te bin ya scholbey skʼoplal te Génesis. Pero te Biblia kʼunkʼun la sjamaltesbey skʼoplal.

Swenta ya xkʼot ta koʼtantik-a, ¿machʼa-a te la yakʼ kʼopojuk te kojt chane? Te israeletik ta namey bayal bin snaʼojik swenta yuʼun ya xkʼot ta yoʼtanik-a te machʼa te jich la spase. Snaʼojik te chʼul-abatetike ya xjuʼ ya spasik te ya xkʼopojik yilel te chambalametike. Jaʼnix te Moisés la stsʼibay te bin kʼot ta pasel te kʼalal ta swenta mantal yuʼun Dios, jtul chʼul-abat la yakʼ kʼopojuk te sburro te Balaame (Números 22:26-31; 2 Pedro 2:15, 16).

Jaʼnix jich te israeletik snaʼojik te pukujetik te jaʼ chul-abatetik te la skʼaxuntaybeyik smantal te Dios ay yuʼelik-euk. Jich bitʼil te Moisés la yil chaʼoxtul sacerdoteetik ta Egipto te la skʼan la skʼayinbeyik te milagro la spas te Jehová, jich bitʼil la skʼatpʼunik ta chan te snabateʼike. ¿Banti tal te yuʼelike? Ya jnaʼtik te jaʼ ta stojol te pukujetike (Éxodo 7:8-12).

Ta slajibal te israeletik ay yuʼunik-a te libro yuʼun Job te jaʼnix la stsʼibay te Moisese. Te libro ini bayal bin nojptesotik ta swenta te Satanás, te jaʼ smukʼul kontra te Jehovae, jaʼnix jich yaloj te maʼyuk jtuluk j-abat yuʼun te jun yoʼtan ta stojole (Job 1:6-11; 2:4, 5). Ta swenta spisil te bin snaʼojike, te israeletik la snaʼik stojol te jaʼ Satanás te machʼa la stuuntes te chan swenta la sloʼlay-a te Eva yuʼun jich ya skʼaxuntaybey smantal-a te Diose.

Pero ayxan yantik pruebaetik kuʼuntik te bitʼil jaʼ te pukuj te machʼa la yakʼ kʼopojuk te chan swenta la spas ta lot-a te Eva. Juluk ta koʼtantik te Jesús la yal te Satanás jaʼ mero jpaslot stukel sok «ha tatil yuʼun lot» (Juan 8:44). ¿Bin yuʼun te la yichʼ akʼel sbiilin te tatil yuʼun te jpaslot? Melel te Jesús snaʼoj-a te pukuj jaʼ la stuuntes te chan swenta la yal te sbabial lot. Te Dios yalojbey-a te Adán sok Eva te ya xlajik teme ya sloʼik te sit teʼ te yalojbey te maba ya xjuʼ ya sloʼike, pero te chan la spas lot te kʼalal jich la yal: «Ma ba ya xchamex yuʼun» (Génesis 3: 4). Jaʼnix jich te Jesuse la yalbeyxan ta patil bael te jpuk-kʼop Juan te Satanase jaʼ te «antiguo chan» (Apocalipsis 1:1; 12:9).

Ta malel maba yan sba ta aʼiyel-a te bitʼil te pukuj la yak kʼopojuk kojt chane, melel ¿mabal jichuk ya spasik-euk te machʼatik ya yakʼik kʼopojuk jun muñeco sok te machʼatik ay bintik yan ya spasike?

Jun prueba te ya yakʼ schʼuun koʼtantik

Ta swenta te bin la kilbeytikix tal skʼoplale, ¿mabal jichuk ya awil te ma snujpʼuk te ya yichʼ alel te ma smeleliluk te bin ya scholbey skʼoplal te Génesis? Melel ay pruebaetik te ya yakʼ ta ilel te smelelil te bin ya scholbey skʼoplale. Kiltikxan junuk.

Ta Biblia te Jesucristo ya yichʼ akʼbeyel sbiilin «te testigo te stalel jun yoʼtan soc te melel» (Apocalipsis 3:14). Tojil winik kʼax stukel sok maʼyuk bin-ora lokʼ ta ye jpaslot sok maʼyuk bin-ora ay machʼa la sloʼlay stukel. Jaʼnix jich te kʼalal mato xtal ta Balumilal-ae sok «te cʼalal ma to ayuc a te bahlumilale», te Jesús aynanix sok-a te sTat ta chʼulchan (Juan 17: 5). Jaʼnix jich aynanix stukel-a te kʼalal mato yichʼoj pasel-a te ants winiketike, jaʼ yuʼun te bin ya yale smelelil stukel. Jaʼ yuʼun ¿bin la yal ta swenta-euk te tsʼunbil kʼinal Edén?

Te Jesús la yalbey skʼoplal te Adán sok te Eva jich bitʼil te kʼalal la scholbey skʼoplal te mantalil yuʼun Jehová ta swenta te nujpunele, jich la yakʼ ta naʼel te yuʼun-nix ayinik-ae (Mateo 19:3-6). Te jaʼuknax jun cuento te bin ya scholbey skʼoplal te Génesis, jpaslot kʼoem te Jesús te jichuke o ya xloʼlaywan, pero te Jesús ma xjuʼ jich ya spas. Jich bitʼil la kaltikix la yil kʼalalto ta chʼulchan te bin kʼot ta pasele. ¿Bin pruebail ya xtuunxan kuʼuntik-a te bitʼil ini?

Te manchuk ya jchʼuuntik te bin ya scholbey skʼoplal te Génesis, jich wokol ya kaʼiytik te ya kakʼxan schʼuunel koʼtantik ta stojol te Jesuse. Jaʼnix jich ma xjuʼ ya xkʼot ta koʼtantik ta lek te bin ya scholbey skʼoplal te Biblia sok te bintik yalojbey skʼoplal te Diose. Kiltik bin yuʼun.

[Notaetik]