Naa Tsimu Ya Edeni Yo Vhuya Ya Vha Hone?

NAA ni a ḓivha nga ha Adamu na Eva na tsimu ya Edeni? Vhathu vhanzhi vha a ḓivha enea mafhungo. Na inwi ni nga ḓivhalela one, a wanalea kha Genesi 1:26–3:24. Mbuno dza ndeme khedzi:

Yehova Mudzimu * o vhumba muthu nga buse a ri u pfi Adamu, a mu vhea tsimuni ya Edeni. Mudzimu o tou lima yeneyi tsimu. Yo sheledzwa zwavhuḓi nahone hu na mitshelo minzhi yo fhambanaho, vhukati ha yeneyo tsimu hu na “muri wa u ḓivha zwivhuya na zwivhi.” Mudzimu o vhudza Adamu uri a songo ḽa mutshelo wa wonoyo muri, a mu vhudza uri u ḓo fa arali a sa thetshelesa. Nga murahu, Yehova o vhumba mufumakadzi ane a vha Eva, a tshi shumisa luvhabvu lwa Adamu. Mudzimu a vha ṋea mushumo wa u ṱhogomela tsimu, a vha vhudza uri vha vhe na vhana, vha ḓadze ḽifhasi.

Musi Eva e eṱhe, ṋowa yo amba nae ya mu vhudza uri a ḽe mutshelo we a vha a songo tendelwa u u ḽa. Ṋowa yo mu vhudza uri Mudzimu o mu zwifhela, arali Eva a ḽa wonoyo mutshelo o vha a tshi ḓo fana na Mudzimu. Eva o thetshelesa yeneyo ṋowa a ḽa wonoyo mutshelo, nga murahu na Adamu o ḽa wonoyo mutshelo. Yehova a haṱula Adamu, Eva na ṋowa. Adamu na Eva vha pandelwa tsimuni ya Edeni ha lindwa nga vharuṅwa.

Tshifhingani tsho fhiraho, vhunzhi ha vhathu vho funzeaho, vho vha vha tshi tenda zwo ṅwaliwaho kha bugu ya Bivhili ya Genesi. Fhedzi ṋamusi hu na vhathu vhanzhi vhane vha timatima zwine Bivhili ya zwi amba. Ndi ngani? Kha ri haseledze zwiitisi zwiṋa.

1. Naa tsimu ya Edeni yo vha i hone zwa vhukuma?

Ndi ngani vhaṅwe vhathu vha tshi timatima uri tsimu ya Edeni yo vhuya ya vha hone? Vhaṅwe vharangaphanḓa vha kereke vho ḓivhudzisa lwa miṅwaha minzhi arali tsimu ya Edeni i tshi kha ḓi vha hone. Zwenezwi zwo itiswa nga zwo ambiwaho nga vhaḓivhi vha pfunzo dza vhaṱali vha Vhagerika vhe vha amba uri zwithu zwo fhelelaho ndi zwa ṱaḓulu fhedzi. Ndi ngazwo vhagudi vha zwa vhurereli, vho humbula uri pharadisoni ndi tsini na ṱaḓulu. * Vhaṅwe vho amba uri tsimu ya Edeni yo vha i nṱha ha thavha i re nṱha-nṱha, kule na ḽifhasi ḽi re na vhathu vha re na tshivhi. Ngeno vhaṅwe vha tshi ri tsimu ya Edeni yo vha i North Pole kana South Pole, vhaṅwe vha tshi ri yo vha i ṅwedzini kana tsini na ṅwedzini. Zwenezwo zwo ita uri vhaṅwe vhathu vha thome u vhona u nga tsimuni ya Edeni ho vha hu si fhethu ha vhukuma. Ṋamusi vhaṅwe vhaḓivhi vha amba uri ri nga si fhulufhele zwine Bivhili ya zwi amba nga ha fhethu he tsimu ya Edeni ya vha i hone nahone a vha zwi tendi.

Ṱhogomelani zwine Bivhili ya zwi amba. Kha Genesi 2:8-14 ri guda zwithu zwinzhi nga ha henefho fhethu. Yeneyo tsimu yo vha i kha tshipiḓa tsha vhubvaḓuvha ha Edeni. Yo vha i tshi sheledzwa nga mulambo we wa khethekanyiwa wa vha milambo miṋa. Ri a ḓivha madzina a yeneyi milambo miṋa na nḓila ye ya ṱaluswa ngayo. Vhaḓivhi vha Bivhili vho lingedza u wana he tsimu ya Edeni ya vha i hone vha tshi shumisa zwenezwi zwidodombedzwa. Fhedzi a vho ngo i wana. Naa zwenezwi zwi amba uri tsimu ya Edeni a yo ngo vhuya ya vha hone?

Humbulani nga ha hezwi: Ho no shanduka zwithu zwinzhi u bva tshee tsimu ya Edeni ya vha hone miṅwahani ya 6 000 yo fhiraho. Sa tsumbo, milambo i nga vha i tshi vho elela i tshi vho ya kha iṅwe thungo nahone hu nga vha ho vha na midzinginyo minzhi henefho fhethu. Khamusi na Maḓi Mahulu e a vha hone misini ya Noaxe o shandula zwiṅwe zwithu. Ndi ngazwo zwi tshi konḓa u ḓivha zwavhuḓi he tsimu ya Edeni ya vha i hone. Zwiṅwe hafhu, ni songo hangwa uri musi Mushe a tshi ṅwala nga ha tsimu ya Edeni yo vha i si tsheeho. *

Khezwi zwine Bivhili ya zwi amba: I amba uri tsimu ya Edeni ndi fhethu ha vhukuma, samusi zwo ṅwaliwa kha bugu ya Genesi. Mulambo wa Yufuratha na wa Thigirisi une wa dovha wa vhidzwa Hidekele, i kha ḓi vha hone na ṋamusi nahone tshisima tshayo tshi henefho tsini. Bivhili i dovha ya amba nga ha mashango ane yeneyi milambo ya pfukekanya khao. Vhathu vha Bivhilini vha a ḓivha nga ha enea mafhungo.

Zwine Bivhili ya zwi amba nga ha tsimu ya Edeni zwo fhambana na zwiṅwe zwiṱori. Bivhili i ṋea zwidodombedzwa zwinzhi zwine vhathu vha nga zwi sedzulusa, fhedzi a zwo ngo ralo kha zwiṱori.

2. Naa ri nga tenda uri Mudzimu o vhumba Adamu nga buse, a vhumba Eva nga luvhabvu lwa Adamu?

Vhorasaintsi vho wanulusa uri muvhili washu wo vhumbiwa nga zwithu zwi wanalaho mavuni. Fhedzi zwo ḓa hani uri muthu a vhumbee nga zwenezwo zwithu?

Vhorasaintsi vhanzhi vha tenda uri vhutshilo ho sokou vha hone, ho thoma nga zwithu zwiṱuku ha ya hu tshi serekana nga u ya ha tshifhinga. Fhedzi zwithu zwoṱhe zwi tshilaho zwo serekana. A hu na we a vhuya a bva na vhuṱanzi ha uri vhutshilo ho sokou vha hone. Fhedzi zwithu zwoṱhe zwi tshilaho, zwi sumbedza uri zwo sikwa nga muthu o ṱalifhaho u ri fhira. *​—Vharoma 1:20.

Musi ni tshi pfa muzika wavhuḓi, u vhona tshifanyiso tsho olwaho zwavhuḓi kana mutshini wo serekanaho, ni nga si vhuye na ri zwo sokou vha hone. Fhedzi zwenezwi zwithu a zwo ngo serekana u fana na muvhili wa muthu. Ri nga amba hani uri a hu na Musiki? Zwiṅwe hafhu, bugu ya Genesi i sumbedzisa uri kha tsiko yoṱhe i re kha ḽifhasi, ndi vhathu fhedzi vhe Mudzimu a vha sika a tshi ḓifanyisa. (Genesi 1:26) Ndi ngazwo hu vhathu fhedzi vhane vha kona u ita muzika, u ola na u ita zwithu zwa thekinolodzhi. A zwi ri mangadzi uri Mudzimu u tou vha makone musi zwi tshi ḓa kha u sika zwithu.

Mudzimu a nga si balelwe u dzhia luvhabvu kha munna, a sika mufumakadzi ngalwo. * Mudzimu o vha a tshi nga vha o sika mufumakadzi nga iṅwe nḓila. Fhedzi o mu sika nga yeneyi nḓila u itela u sumbedza uri munna na mufumakadzi vha tea u vha “ṋama nthihi.” (Genesi 2:24) Nḓila ye Mudzimu a sika ngayo munna na mufumakadzi uri vha vhe tsini na tsini na uri vha shumisane, zwi sumbedza uri o ṱalifha na uri u a ri funa.

Vhaḓivhi vhanzhi vha tenda uri ri bva kha Adamu na Eva. Ri nga fhulufhela zwine Bivhili ya zwi amba nga ha tsiko.

3. Zwine Bivhili ya zwi amba nga ha muri wa u ḓivha zwivhuya na zwivhi na muri wa vhutshilo zwi sokou vha tshiṱori.

Yeneyi miri yo vha i sa iti zwithu nga lwa vhuṱolo, fhedzi Yehova o vha o i vhea henefho ngauri hu na zwine ya imela zwone zwo khetheaho.

Ri nga ita uri enea mafhungo a kone u pfesesea khwine. Musi hu tshi ambiwa uri ri tea u ṱhonifha muvhuso, a zwi ambi uri ri tea u ṱhonifha tshifhaṱo tshine miraḓo ya wonoyo muvhuso ya ṱangana khatsho. Fhedzi zwi amba uri ri tea u ṱhonifha vhane vha vhusa.

Zwino yeneyi miri i imela mini? Vhathu vha humbula zwithu zwo fhambanaho. Fhedzi ngoho yo leluwa nahone ndi ya ndeme. Muri wa u ḓivha zwivhuya na zwivhi wo vha u tshi imela ndugelo ine Mudzimu a vha nayo ya u ri vhudza uri zwo lugaho na zwi songo lugaho ndi zwifhio. (Yeremia 10:23) Ndi ngazwo zwo vha zwi si maḓi maṱuku musi Adamu na Eva vha tshi tswa kha wonoyo muri. Muri wa vhutshilo u imela vhutshilo vhu sa fheli, vhune ha nga ṋewa nga Mudzimu fhedzi.​—Vharoma 6:23.

4. Zwa mafhungo a ṋowa ine ya kona u amba ndi zwa tshiṱorini fhedzi.

Enea mafhungo a nga vhonala a tshi ḓaḓisa, fhedzi Bivhili i a ri thusa u pfesesa zwe zwa itea tsimuni ya Edeni.

Ndi nnyi kana ndi mini tsho itaho uri yeneyi ṋowa i kone u amba? Vhaisiraele vha kale vho vha vha tshi ḓivha maṅwe mafhungo ane a nga vha thusa u pfesesa zwe zwa itea tsimuni ya Edeni. Sa tsumbo, vho vha vha tshi zwi ḓivha uri tshipuka a tshi koni u amba, fhedzi vha tshi zwi ḓivha uri muruṅwa a nga ita uri tshi kone u amba. Zwiṅwe hafhu, Mushe o ṅwala nga ha zwe zwa itea kha Bileamu, Mudzimu o vha o ruma muruṅwa wawe uri a ite uri donngi ya Bileamu i kone u amba.​—Numeri 22:26-31; 2 Petro 2:15, 16.

Naa madimoni a nga ita vhuṱolo vhu fanaho? Mushe o vhona vhotshifhe vhane vha gwadamela midzimu ya mazwifhi, vha tshi shandula thonga ya vha ṋowa. Maanḓa a u ita honoho vhuṱolo o vha a tshi khou bva kha madimoni.​—Ekisoda 7:8-12.

Hu na vhuṱanzi ha uri Mushe ndi ene o ṅwalaho na bugu ya Yobo. Yeneyo bugu i ri funza zwinzhi nga ha Saṱhane ane a timatima u fhulufhedzea ha vhashumeli vhoṱhe vha Yehova. (Yobo 1:6-11; 2:4, 5) Zwi vhonala uri Vhaisiraele vho vha vha tshi tenda uri Saṱhane o shumisa ṋowa u itela u fhura Eva uri a si thetshelese Yehova Mudzimu.

Naa ndi Saṱhane o itaho uri ṋowa i kone u amba? Yesu o amba uri Saṱhane ndi “muzwifhi na khotsi a vhane vha zwifha.” (Yohane 8:44) Zwenezwi zwi amba uri ndi ene wa u tou thoma u zwifha. Zwenezwi zwo itea musi a tshi vhudza Eva uri a nga ḽa mutshelo wa wonoyo muri nahone a “nga si fe.” (Genesi 3:4) Yesu o vha a tshi zwi ḓivha uri Saṱhane o shumisa ṋowa u itela u amba na Eva. Nahone Saṱhane u vhidzwa “ḽiṋowa ḽa kale na kale.”​—Nzumbululo 1:1; 12:9.

Zwi a konadzea uri muruṅwa a ite uri ṋowa i vhonale i tshi khou amba. Na vhathu vha a kona u ita uri zwi vhonale u nga tshipuka kana mupopi u khou amba.

Vhuṱanzi Vhu Sa Hanedzwi Nga Ha Tsimu Ya Edeni

Hu na vhuṱanzi ho khwaṱhaho, ha uri bugu ya Genesi i khou amba ngoho.

Sa tsumbo, Yesu Kristo u vhidzwa “ṱhanzi i fhulufhedzeaho na ya ngoho.” (Nzumbululo 3:14) O vha e si na tshivhi nahone ho ngo vhuya a zwifha. Zwiṅwe hafhu, o amba uri ndi kale a tshi khou tshila, e tsini na Khotsi awe Yehova, musi “shango ḽi sa athu u vha hone” na musi a sa athu u ḓa u tshila kha ḽifhasi. (Yohane 17:5) Zwenezwi zwi amba uri o vha a tshi khou tshila musi hu tshi sikwa zwithu kha ḽifhasi. Yesu o ri mini?

Musi Yesu a tshi amba nga ha mbingano o amba nga ha Adamu na Eva sa vhathu vha vhukuma. (Mateo 19:3-6) Arali Adamu na Eva na tsimu ya Edeni zwi songo vha hone zwi amba uri Yesu o vha a tshi khou zwifha. Hezwi a zwi pfali! Ngoho ndi ya uri Yesu o vha e ṱaḓulu musi Adamu na Eva vha tshi ita zwa u sa thetshelesa Mudzimu tsimuni ya Edeni. Ri nga fhulufhela zwe Yesu a zwi amba.

Ngoho ndi ya uri arali vhathu vha sa tendi zwine bugu ya Genesi ya zwi amba, zwi amba uri a vha tendi Yesu. Arali ri sa tendi uri tsimu ya Edeni yo vhuya ya vha hone, a ri nga koni u pfesesa zwiṅwe zwa zwithu zwine Bivhili ya zwi funza na u zwi fhulufhedzisa. Ri ḓo guda zwo engedzeaho kha thero i tevhelaho.

[Ṱhaluso dzi re magumoni a siaṱari]