May-ada Gud ba Hardin han Eden?

MAARAM ka ba han istorya mahitungod kanda Adan ngan Eva ngan han hardin han Eden? Maaram hito an mga tawo ha bug-os nga kalibotan. Alayon basaha an Genesis 1:26–3:24. Ini an ginsisiring hito:

Ginhimo ni Jehova nga Dios * an tawo tikang ha tapotapo, ginngaranan ito hin Adan, ngan ginbutang ha hardin ha usa nga lugar nga gintatawag nga Eden. An Dios mismo an naghimo hito nga hardin. Abunda ito hin tubig ngan hin mag-opay ngan namumunga nga puno. Ha butnga hito nahimumutang “an kahoy han kinaadman han kaopayan ngan han karaotan.” Igindiri han Dios ha tawo nga kumaon tikang hito nga kahoy, ngan kamatayon an sirot kon talapason ito. Paglabay hin panahon, hi Jehova naghimo hin kaupod ni Adan—hi Eva—ginhimo hiya tikang ha usa han gusok ni Adan. Ginsugo hira han Dios nga atamanon an hardin, manganak, ngan pun-on an tuna.

Han nag-uusahan hi Eva, usa nga halas an nakiistorya ha iya. Ginsulay hiya hito ha pagkaon han igindidiri nga bunga. Nagsiring ito nga an Dios nagbubuwa ngan may maopay nga butang nga diri iginhahatag ha iya, usa nga butang nga makakahimo ha iya nga magin pariho ha Dios. Nagpadára hiya ngan kinaon han igindidiri nga bunga. Ha urhi, inupod hi Adan ha iya ha pagtalapas  ha Dios. Tungod hito, ginsentensyahan ni Jehova hi Adan, hi Eva, ngan an halas. Katapos, ginpaiwas hira Adan ngan Eva ha paraiso, ngan ginbantayan han mga anghel an ganghaan hito.

Hadto, damu nga eskolar, mga intelektuwal, ngan historyador an natoo nga tinuod an asoy han Biblia ha Genesis. Kondi yana, mas damu an nagruruhaduha. May basihan ba an ira pagruhaduha? Aton usisahon an upat nga punto nga ginruruhaduhaan han kadam-an.

1. Tinuod ba nga lugar an hardin han Eden?

Kay ano nga ginruruhaduhaan man ini? Bangin tungod ito han impluwensya han pilosopiya. Ha sulod hin mga siglo, natoo an mga teologo nga ito nga hardin han Dios naeksister pa. Kondi, naimpluwensyahan hira han Griego nga mga pilosopo sugad kanda Plato ngan Aristotle, nga natoo nga waray hingpit o perpekto ha tuna. Ha langit la mabibilngan an kahingpitan. Salit naghunahuna an mga teologo nga an orihinal nga Paraiso hirani ha langit. * May mga nasiring nga ini nga hardin aadto ha pungkay han hitaas hinduro nga bukid nga hirayo hinin maraot nga tuna; an iba naghuhunahuna nga aadto ito ha North Pole o ha South Pole; samtang an iba nasiring nga aadto ito ha bulan o ha hirani hito. Salit diri urusahon nga an bug-os nga konsepto han Eden baga hin usa la nga pantasya. An pipira nga moderno nga eskolar nasiring nga waray ha mapa an lugar nga Eden ngan waray gud ito mag-eksister.

Kondi, diri sugad hito an pagkahulagway han Biblia. Ha Genesis 2:8-14, hibabaroan naton an pipira nga detalye mahitungod hito. Nahimumutang ito ha este nga bahin han lugar nga gintatawag nga Eden. Inaagosan ito hin salog nga nagsasanga ha upat. Ginngaranan inin upat nga salog ngan gin-unabi an mga direksyon nga inaagosan hito. Maiha na nga nagkainteres hini nga mga detalye an mga eskolar, ngan damu ha ira an nagsaliksik hini nga asoy han Biblia basi makakuha hin impormasyon kon hain yana an orihinal nga dapit han Eden. Kondi, nagkasumpaki an ira mga opinyon. Nangangahulogan ba ini nga sayop o susmatanon la an diskripsyon mahitungod han Eden, han hardin hito, ngan han mga salog hito?

Tagda ini: An mga panhitabo ha hardin han Eden nahitabo mga 6,000 ka tuig na an naglabay. Iginsurat ito ni Moises, nga bangin iya iginbasar ha iya mga hinbatian o ha naglabay nga mga sinurat. Kondi iginsurat niya ito mga 2,500 ka tuig na an naglabay tikang han nahitabo ito. Salit, posible ba nga an mga pangirilal-an nga nag-eksister ito, sugad han mga salog, nagbag-o paglabay hin damu ka siglo? Posible kay an porma han tuna pirme nagbabag-o. An lugar nga posible hinmumutangan han Eden pirme ginlilinog—usa nga gin-agian hin mga 17 porsyento han pinakadagku nga linog ha kalibotan. Ha sugad nga mga lugar, normal an pagburobag-o. Dugang pa, posible liwat nga nabag-o han Baha ha panahon ni Noe an porma han tuna ha paagi nga diri naton mahibabaroan yana. *

 Kondi may pipira nga kamatuoran nga maaram kita: An asoy han Genesis nasiring nga an hardin tinuod nga lugar. An duha han upat nga salog nga gin-unabi—an Euprates ngan an Tigris, o Hidekel—naeksister pa tubtob yana, ngan magkahirani la an pipira han gintikangan han mga tubig hito. Ginngaranan pa ngani han asoy an mga lugar diin naagos ito nga mga salog ngan an mga mineral nga produkto hito nga mga lugar. Para ha mga Israelita hadto, nga amo an siyahan nga nakabasa hito nga asoy, ini nga mga detalye mapulsanon gud.

Sugad ba hito an mga susmatanon ngan fairy tale? An susmatanon diri nag-uunabi hin detalye nga mahimo magpamatuod kon an asoy tinuod o diri. An fairy tale nagtitikang ha sugad hini: “Han una nga panahon, ha usa nga hirayo nga lugar.” Kondi an kasaysayan, sugad han asoy mahitungod han Eden, naglalakip gud hin impormatibo nga mga detalye.

2. Tinuod gud ba nga ginlarang han Dios hi Adan tikang ha tapotapo ngan hi Eva tikang ha usa han gusok ni Adan?

Ginpamatud-an han moderno nga syensya nga an lawas han tawo ginkukompwesto hin iba-iba nga elemento nga makikita ha tuna, sugad han hydrogen, oxygen, ngan carbon. Kondi paonan-o nagin buhi nga linarang ini nga mga elemento?

Damu nga syentista an nasiring nga an kinabuhi basta na la iniksister, tikang ha pinakasimple nga organismo tubtob nga hinay-hinay nga nagin komplikado ito paglabay hin minilyon ka tuig. Kondi, an pulong nga “simple” mahimo makawurok tungod kay an tanan nga buhi nga butang—bisan an pinakagutiay nga usa-nga-selyula nga organismo—komplikado hinduro. Waray ebidensya nga an bisan ano nga kinabuhi basta la nag-eksister o posible mag-eksister ha iya la. Lugod, an tanan nga buhi nga butang nagpapamatuod nga may intelihente nga naglarang hito. *—Roma 1:20.

Kon nakakabati ka hin maopay hinduro nga musika hin orkestra o nakakakita hin makaruruyag hinduro nga painting o hin komplikado nga imbensyon, mainsister ka ba nga waray hito naghimo? Syempre diri! Kondi an sugad nga mga obra-maestra diri makakatupong ha pagkamaopay, pagkakomplikado, o pagkawaray kapariho han disenyo han lawas han tawo. Salit paonan-o masisiring nga waray naglarang ha tawo? Dugang pa, an asoy han Genesis nasiring nga ha tanan nga may kinabuhi ha tuna, tawo la an  ginlarang ha dagway han Dios. (Genesis 1:26) Tungod hito, hira la an nakakahimo hin darayawon nga obra ha musika, art, ngan teknolohiya kay hira la an nakapanunod han hingyap han Dios ha paglarang. Salit, mahipapausa ba kita kon mas labaw an nahihimo han Dios kay ha aton?

Mahitungod ha paglarang ha babaye tikang ha gusok han lalaki, makuri ba ito para ha Dios? * An Dios mahimo gumamit hin iba nga paagi, kondi an iya paagi ha paglarang ha babaye may hilarom nga kahulogan. Karuyag niya nga an lalaki ngan babaye magin mag-asawa ngan mabugkos sugad hin “usa nga unod.” (Genesis 2:24) Diri ba an pagbinuligay han lalaki ngan babaye marig-on nga ebidensya nga may maaramon ngan mahigugmaon nga Maglalarang?

Dugang pa, ginkilala han moderno nga mga eksperto ha genes nga an tanan nga tawo posible nagtikang ha usa la nga lalaki ngan usa nga babaye. Salit, imposible ba mahitabo an asoy han Genesis?

3. An kahoy han kinaadman ngan an kahoy han kinabuhi baga hin susmatanon la.

Ha pagkamatuod, an asoy han Genesis waray magsiring nga may gahum ito nga mga kahoy. Lugod, ordinaryo la ito nga mga kahoy nga gintagan ni Jehova hin simboliko nga kahulogan.

Diri ba usahay ginbubuhat gihap ito han mga tawo? Pananglitan, an usa mahimo sumiring: ‘Diri mo gintatahod an akon balay.’ Ha pagkamatuod, diri an balay an waray tahora, kondi an katungod han tagbalay ha iya panimalay. Ha pariho nga paagi, ginagamit han mga hadi an setro ngan an korona sugad nga simbolo han ira awtoridad.

Kon sugad, ano an ginsisimbolohan hinin duha nga kahoy? Damu an nahimo nga komplikado nga teoriya. Kondi, an tinuod nga baton hito simple la pero hilarom. An kahoy han kinaadman han maopay ngan maraot nagsisimbolo ha katungod nga an Dios la an nagtatag-iya—an katungod ha paghibaro kon ano an maopay ngan kon ano an maraot. (Jeremias 10:23) Salit, usa gud nga krimen an pagkawat tikang hito nga kahoy! Ha luyo nga bahin, an kahoy han kinabuhi nagrirepresentar hin regalo nga an Dios la an makakaghatag—kinabuhi nga waray kataposan.—Roma 6:23.

 4. An halas nga nagyayakan baga hin susmatanon la.

Oo, posible makawurok ini nga asoy han Genesis, labi na kon diri naton tatagdon an iba nga bahin han Biblia. Pero, hinay-hinay nga iginpatin-aw ini han Kasuratan.

Kay ano nga nakayakan an halas? An mga Israelita han kadaan nga panahon maaram kon kay ano nga nakayakan an halas. Pananglitan, nasayod hira nga bisan kon diri nakakayakan an hayop, mahimo maniobrahon hin espiritu nga makayakan ito. Dugang pa, iginsurat ni Moises an asoy mahitungod kan Balaam; an Dios nagsugo hin anghel basi pahinaboon nga makayakan an asno ni Balaam.—Numeros 22:26-31; 2 Pedro 2:15, 16.

Mahimo ba makagbuhat hin milagro an iba nga espiritu, upod na an mga kaaway han Dios? Nakita ni Moises nga ginsusubad han mga salamangkero nga mga saserdote han Ehipto an pipira nga milagro han Dios, sugad han paghimo han tungkod nga halas. An gahum nga gin-gamit ha pagbuhat hito matin-aw nga tikang ha mga espiritu nga kaaway han Dios.—Eksodo 7:8-12.

Matin-aw nga hi Moises liwat an gin-giyahan ha pagsurat han libro han Job. Ini nga libro naghihisgot hin damu mahitungod han nangunguna nga kaaway han Dios, hi Satanas, nga nagkwestyon han integridad han tanan nga surugoon ni Jehova. (Job 1:6-11; 2:4, 5) Natoo ba an mga Israelita hadto nga hi Satanas an nagmaniobra han halas ha Eden basi ito kitaon nga amo an nagyayakan, ngan hito nga paagi nalimbongan hi Eva ngan waray makagpabilin nga maunungon ha Dios? Posible gud.

Hi Satanas ba an nagpaluyo ha halas? Gintawag ni Jesus hi Satanas nga ‘buwaon, ngan amay han buwa.’ (Juan 8:44) Diri ba an ‘amay han buwa’ an gintikangan han siyahan nga buwa? An siyahan nga buwa amo an ginsiring han halas kan Eva. Sugad nga pagkontra ha pahamangno han Dios nga an pagkaon han igindidiri nga bunga magriresulta ha kamatayon, an halas nagsiring: “Kamo diri gud mapatay.” (Genesis 3:4) Matin-aw, maaram hi Jesus nga hi Satanas an nagkukontrol han halas. Iginpatin-aw ito han Pahayag nga ginsiring Niya kan apostol Juan han gintawag Niya hi Satanas nga “an daan nga halas.”—Pahayag 1:1; 12:9.

Makuri gud ba toohan nga mahimo maniobrahon hin gamhanan nga espiritu an halas nga baga hin ito an nagyayakan? Kon an tawo nakakahimo hin pamaagi ha pagpayakan hin puppet ngan hin nakakakombinse nga mga special effect, labaw pa an gamhanan nga mga espiritu.

An Pinakamarig-on nga Ebidensya

Salit diri ka ba mauyon nga waray marig-on nga basihan an pagruhaduha ha asoy han Genesis? Ha luyo nga bahin, may-ada gud marig-on nga basihan nga tinuod an asoy hito.

Pananglitan, gintawag hi Jesu-Kristo nga “an matinumanon ngan matuod nga testigo.” (Pahayag 3:14) Tungod kay hingpit hiya, waray gud hiya magbuwa, ngan waray niya ipresenta an  kamatuoran ha sayop nga paagi. Dugang pa, nagsiring hiya nga maiha na hiya nga naeksister antes pa hiya magin tawo—ha pagkamatuod, kaupod niya an iya Amay, hi Jehova, “han waray pa an kalibotan.” (Juan 17:5) Salit buhi na hiya han magkaada kinabuhi ha tuna. Ano an siring hinin pinakamasasarigan nga testigo?

Naghisgot hi Jesus mahitungod kanda Adan ngan Eva sugad nga tinuod nga mga tawo. Gin-unabi niya an ira pag-asawa han iginsaysay niya an suruklan ni Jehova ha pagkaada usa la nga asawa. (Mateo 19:3-6) Kon susmatanon la hira Adan ngan Eva ngan an hardin han Eden, masisiring naton nga nalimbongan hi Jesus o nagbuwa hiya. Kondi, imposible gud ito! Nakadto hiya ha langit, salit nakita niya an makasurubo nga panhitabo ha hardin. May iba pa ba nga mas makakombinse nga ebidensya kay hito?

Oo, an diri pagtoo ha asoy han Genesis nagpapaluya han pagtoo kan Jesus. Dugang pa, imposible masabtan an pipira nga pinakaimportante nga tema han Biblia ngan an pinakamasasarigan nga mga saad hito kon diri kita matoo hini nga asoy. Aton kitaon kon kay ano.

[Mga footnote]