Riyul’ ni Immoy fare Milay’ nu Eden?

GA MANANG fare chep u murung’agen Adam nge Efa nge fare milay’ nu Eden? Manang e girdi’ u ga’ngin yang e fayleng e re n’ey. Mang fan ndab mu beeg e re chep ney ngam nang fan? Re n’ey e bay ko Genesis 1:26–3:24. Baaray fan e re chep ney:

Ke sunumiy Jehovah a Adam ko but’ me tay nga reb e milay’ ni immoy ko fare binaw ni Eden fithingan. Got e ke fal’eg e re milay’ nem, ma ba gaman e ran riy, boor mit e wom’engin e gek’iy ni bay riy, ma rib fel’ yaan. Ma lulukngun e re gi woldug nem e ba’ “fare ke gek’iy ni ma tamilangnag an’uy ko tin nib fel’ nge tin nib kireb.” Ke yog Got ndab ni kay wom’engin e re ke gek’iy nem, ya faanra ni kay ma yira yim’. Munmun me sunumiy Got Efa u reb e yumiyaw rok Adam ni nge mang ppin rok. Me pi’ e maruwel ngorow ni ngar ayuwegew fare milay’, me yog ngorow ni ngar diyengow nge yoor pi fakrow nge wer e piin owcherow nga gubin yang e fayleng.

Nap’an ni immoy Efa u milay’ ni goo ir me non fare porchoyog ngak ni be waliy ni nge kay fare wom’engin ni yog Got ndab ni kay. Miki yog Satan ngak ni ke bannag Got ma bay ban’en nib fel’ nde pi’ Got ngak nra n’igin nge bod Got. Me kay Efa fare wom’engin e gek’iy  ni ka nog ndab ni kay ma ki un Adam ngak ngar kew. Arfan ni ke weliy Jehovah ngak Adam, nge Efa, nge fare porchoyog wenegan e togopuluw ni kar ted. Tomuren ni kan chuwegrow u lan fare milay’ me par boch e engel ko garog ko fare milay’ nu Eden ni nge dabiyog ni nga ranow ngaram.

Piin llowan’ nge piin ni ma yoloy chepin e girdi’ e yad ma yog ni thin ni bay ko fare babyor ni Genesis u Bible e ba riyul’. Machane ngiyal’ ney e ke yoor e girdi’ nde mich e re chep ney u wan’rad. Mang fan ni ke maruwar u wan’ e girdi’ fare thin ko Genesis ni be weliy murung’agen Adam nge Efa nge fare milay’ nu Eden? Ngad yaliyed aningeg ban’en ni ka rogned.

1. Riyul’ ni immoy ba milay’ ni ka nog e Eden ngay?

Mang fan ni immoy boch e girdi’ nde mich e re n’ey u wan’rad? Reb i fan e bochan e llowan’ ko girdi’. U lan boch e chibog kakrom ma piin ni yad ma fil murung’agen e teliw nge Got e kar susunnaged ni ka bay fare milay’ rok Got u bang. Machane pi Kristiano ni googsur e ke mich u wan’rad e machib ni ke wereg Plato nge Aristotle ndariy ban’en u fayleng nib flont. Kemus ni tharmiy e ba flont urngin ban’en riy. Ere piin ni ma fil murung’agen e teliw e ka rogned ni fare paradis kakrom e immoy nib chugur nga tharmiy. b Ma boch e girdi’ e ka rogned ni immoy fare milay’ u daken e burey nrib tolang ni aram fan nde af e kireb nu fayleng ngay; ma boch e girdi’ e yad ma yog ni immoy fare paradis ko North Pole ara South Pole; maku boch e girdi’ e yad ma yog ni immoy u daken e pul fa ba chugur ngay. Ere dab ni gin ngay ni boor e girdi’ ni yad be lemnag ni fare chep u murung’agen e Eden e de riyul’. Ere boch e girdi’ nib llowan’ e ngiyal’ ney e yad be yog ni urngin ban’en ni yibe weliy u murung’agen fare ngi milay’ nu Eden e dariy fan ya gathi riyul’ ni immoy.

Machane gathi aram e n’en ni be weliy e Bible u murung’agen fare milay’ nu Eden. U Genesis 2:8-14 e kad filed boch murung’agen e re binaw nem riy nib tamilang. Re milay’ nem e immoy ko ngek ko fare binaw ni Eden fithingan. Bay ba pa’ i lul’ riy ni yan nge yan i aningeg pa’. Ra ba pa’ e re lul’ nem ma bay fithingan, ma kan weliy murung’agen e gin ni yan ngay. Pi n’ey e ke pi’ e athap ngak e piin ni yad ma fil murung’agen boch ban’en ni yad be athamgil ni ngar nanged e gin ni immoy fare milay’ nu Eden riy. Machane ba thilthil e n’en ni yad be lemnag u murung’agen e re thin nu Bible ney. Gur, re n’ey e be yip’ fan ni pi n’en ni kan weliy u murung’agen fare Eden nge milay’ riy nge fa yu pa’ i lul’ e de riyul’?

Mu lemnag e re n’ey: Sogonap’an nel’ biyu’ e duw ni ke yan ma kan nang e n’en ni ke buch u lan fare milay’ nu Eden. Ba tamilang ni Moses e ke yoloy e pi n’em ya sana bay boch e girdi’ ni ke weliy ngak ara immoy boch e babyor e ngiyal’ nem ni ke beeg. Ere sogonap’an 2,500 e duw nga tomuren mfini yoloy Moses e pi n’en ni buch. Ere ke kakrom e pi n’em ni yoloy Moses. Tomuren ni ke yan bokum e chibog ma rayog ni nge thil yaan e re binaw nem, fa? Ma thilthil yaan e binaw. Fare binaw ni  immoy e milay’ nu Eden riy e ba ga’ ni ma yib e durru’ ngay, kan weliy ni sogonap’an 17 e pasent ko pi durru’ nib gel e ke aw ngay. Ere dabisiy ni ke thil yaan e re binaw nem. Maku fare Ran ni Tharey e fayleng u nap’an Noah e ba mutrug ni kari thilyeg yaan e pi binaw ni ke mo’maw’ ni ngad nanged fan e ngiyal’ ney. c

Machane bay boch ban’en nib riyul’ ni gad manang: Thin ko Genesis e be weliy ni fare milay’ nu Eden e ba riyul’. L’agruw ko fa aningeg pa’ i lul’ ni bay ko re chep nem ni aram e Euphrates nge Tigris, ara Hiddekel e ka bay e chiney ma gin ni sum e gal pa’ i lul’ nem riy e ba chugur nga taabang. Pi thin ney e be weliy fithingan fapi binaw ni yan fa yu pa’ i lul’ riy nge boch ban’en ni bay ko pi binaw nem. Pi thin ney e ba ga’ fan ngak piyu Israel kakrom.

Aram rogon ni yima weliy murung’agen e chep fa yat nde riyul’, fa? Ara dab ra weliyed ban’en nib tamilang ya nge dabin nang nde riyul’ e n’en ni yad be weliy murung’agen? Som’on e yad ma yog ko yat rorad fare thin ni “kakrom ni kakrom u reb e binaw nib palog.” Machane chepin e girdi’ nib riyul’ e ra weliy boor ban’en nib tamilang, ni bod fare chep u murung’agen fare binaw nu Eden.

2. Riyul’ ni ke sunmiy Got Adam ko but’ ma Efa e kan sunmiy ko yumiyaw rok Adam?

Girdien e science e kar nanged ni downgin e girdi’ e kan sunmiy u boch ban’en ni bay u fithik’ e but’. Machane uw rogon ni kan tay e pi n’ey nga taabang ke sum e girdi’ riy?

Boor e girdi’ ko science ni yad ma lemnag ndariy be’ ni ke sunmiy e yafas, ya kemus ni sum u bochi ban’en nrib achig me munmun me yan bokum milyon e duw me yoor, miki yoor mit. Machane bin riyul’ riy e urngin mit e yafas e ba mo’maw’ ni ngan nang fan. Dariy e mich riy ni bay ba mit e yafas ni yigi sum rok. Ya ba tamilang e mich riy ni urngin ban’en nib fas e bay be’ ni ke sunmiy ni kab ga’ e gonop rok ngodad. d—Roma 1:20.

Faanra ga be motoyil ko musik nib fel’ ara ga be yaliy reb e sasing nib fel’ yaan ara kam ngat nga rogon ni be maruwel boch e masin ma gur, rayog ni nga mog ni dariy be’ ni ke sunmiy e pi n’ey? Danga’! Machane kab mo’maw’  rogon ni kan sunmiy downgin e girdi’ ko pi n’ey. Uw rogon ni ngad lemnaged ndariy be’ ni ke sunmiydad? Maku fare thin ko Genesis e be weliy ni kemus ni girdi’ e kan sunmiy ni bod yaan Got. (Genesis 1:26) Aram fan ni kemus ni girdi’ e yad baadag ni ngar fal’eged boch ban’en ni bod e musik, sasing, nge boch e masin. Ere dab da gingad ngay ni Got e kab salap rogon ni ma ngongliy ban’en ngodad.

Mang e rib mo’maw’ riy ni kan fek reb e yumiyaw rok Adam kan sunmiy Efa riy? e Riyul’ ni ku rayog rok Got ni nge fanay yugu boch ban’en ni nge sunmiy Efa, machane n’en ni ke rin’ e bay fan. Ya baadag Got ni Adam nge Efa e ngar mabgolgow nge fel’ e tha’ u thilrow mar parew ni kar “taab girdi’gow.” (Genesis 2:24) Bochan ni pumoon nge ppin e rayog ni ngar maruwelgow u taabang maku rayog ni ngar maruweliyew ni nge fel’ e tha’ u thilrow, ma ireray e mich riy ni bay Got nib gonop ni ke sunmiyrow.

Maku piin ni ka nog e geneticists ngorad e ka rogned ni urngin e girdi’ e kar sumgad u reb e pumoon nge reb e ppin. Ere faanra aram rogon ma riyul’ e n’en ni be yog e Genesis.

3. Be m’ug ni fare ke gek’iy ni ma tamilangnag an’uy nge ke fare gek’iy ni ma pi’ e yafos e de riyul’.

Fare thin u Genesis e de weliy ni bay gelngin e gal ke gek’iy nem. Gal ke gek’iy nem e ke fanay Jehovah ni nge fanathinnag ban’en.

Gathi bay yu ngiyal’ ni ma rin’ e girdi’ ban’en ni aram rogon? Ni bod ni nap’an ni ka nog ngak e girdi’ u reb e nam ni ngar ted fan e falak ko re nam nem, ma yad manang nthingar ra ted fan fare falak rorad ni gathi kemus ni bangi mad ya be yip’ fan e nam rorad. Maku boch e pilung e ku yad ma fanay e sog rorad nge teeliyaw ni aram e be yip’ fan e liw rorad nib tolang.

Mang e be yip’ fan e gal ke gek’iy nem? Ba thilthil rogon ni be lemnag e girdi’ fan. Machane bin riyul’ e fulweg e aram fare ke gek’iy ni ma tamilangnag an’uy ko tin nib kireb nge tin nib fel’ e be yip’ fan mat’awun Jehovah ni nge dugliy e tin nib fel’ nge tin nib kireb. (Jeremiah 10:23) Aram fan nib kireb ni ngan fek wom’engin e re ke gek’iy nem. Fare ke gek’iy ni ma pi’ e yafas e be yip’ fan fare tow’ath ko yafas ni manemus ni kemus ni yigoo Jehovah e rayog ni nge pi’ ngodad.—Roma 6:23.

 4. Fare porchoyog ni ma non e be m’ug nde riyul’.

Riyul’ ni pi thin ney ko Genesis e ba mo’maw’ ni ngan nang fan, nib ga’ ni faanra dawor da beeged e yu yang ni ka bay u Bible. Machane thin nu Bible e be tamilangnag e re n’ey ni buchuuw ma buchuuw.

Mini’ ara mang e ke k’aring ni gowa fare porchoyog e be non? Girdi’ nu Israel kakrom e yad manang boch ban’en u murung’agen e re porchoyog nem. Bod ni yad manang ni yugu aram rogon nder ma non e gamanman, machane rayog rok reb e kan ni nge non u l’ugun reb e gamanman. Ki yoloy Moses fare chep u murung’agen Balaam. Ke l’og Got reb e engel ni nge gagiyegnag fare donkey rok Balaam ni nge non ni bod e girdi’.—Numbers 22:26-31; 2 Peter 2:15, 16.

Gur, yugu boch e kan nib muun e kan ni kar manged e toogor rok Got e ku yad ma fal’eg e maang’ang? Ke guy Moses e pi prist nu Egypt ni ta pig ni ku kar fal’eged boch e maang’ang ni ke fal’eg Got ni reb riy e thilyeg reb e sog nge ngal ni porchoyog. Ba tamilang ni pi toogor rok Got ni aram e pi kan nib kireb e kar ayuweged e pi prist nem ni ngar fal’eged e pi maang’ang nem.—Exodus 7:8-12.

Ba tamilang ni Moses e ke yoloy fare babyor u Bible ni Job. Re babyor nem e be weliy boor e thin ni murung’agen Satan nge rogon ni ke magawonnag e yul’yul’ rok urngin e tapigpig rok Jehovah. (Job 1:6-11; 2:4, 5) Ere gur, piyu Israel kakrom e ka rogned ni Satan e ke gagiyegnag fare porchoyog u Eden ni nge m’ug ni gowa be non ni be bannag Efa ni nge togopuluw ngak Got? Dabisiy ni aram rogon.

Ere Satan e ir e ke gagiyegnag ni nge m’ug ni gowa be non, fa? I yog Jesus ni Satan e “ir e chitamangin urngin e malulifith.” (John 8:44) Fare “chitamangin urngin e malulifith” e gathi susun ir e som’on ni ke lifith l’ugun, fa? Bin som’on e malulfith e ireram e thin ni ke yog fare porchoyog ngak Efa. Ke togopuluw Satan ko thin ni yog Got nra yim’ Efa ni faanra kay fare wom’engin e gek’iy ni ka nog ni dab ni kay. I non u daken fare porchoyog ni gaar: “De riyul’ e re bugithin nir; ya gathi gimew ra yim’.” (Genesis 3:4) Ba tamilang ni manang Jesus ni Satan e ke gagiyegnag ni nge m’ug ni gowa be non. Fapi n’en ni dag Jesus ngak apostal John ni bay ko Revelation e ke tamilangnag e re n’ey, ya ke yog ni Satan e “ir fare porchoyog ni ke kakrom.”—Revelation 1:1; 12:9.

Ere mo’maw’ ni nge mich u wan’uy nra yog rok reb e kan nib gel gelngin ni nge gagiyegnag ni nge m’ug ni gowa be non fare porchoyog, fa? Mus ko girdi’ e rayog ni ngar fal’eged boch e liyos ni nge m’ug ni gowa be non.

Mich Riy Nrib Tamilang

Dariy e maruwar riy ni riyul’ e thin ni bay ko Genesis. Bay e mich riy nrib tamilang ni chepin e girdi’ ni be weliy murung’agen e ba riyul’.

Ka nog ni Jesus Kristus e “ir e mich nib yul’yul’ ma ba riyul’.” (Revelation 3:14) Bochan ni  ir be’ nib flont, ere der ma ban ma ri dabi thilyeg e tin riyul’. Ke yog ni immoy nib fas u m’on ni yib nga fayleng nib girdi’, ma immoy u tooben Jehovah ni Chitamangin “ko ngiyal’ ndawor ni sunumeg e fayleng riy.” (John 17:5) Ere immoy nib fas u nap’an nni tabab i sunmiy e tin nib fas u fayleng. Jesus e ir be’ nri yima pagan’uy ngak, ere mang e ke yog?

Ke weliy Jesus murung’agen Adam nge Efa ni riyul’ ni yow e girdi’. Nap’an ni ke yog Jesus murung’agen e motochiyel rok Jehovah ko mabgol me weliy murung’agen e mabgol rok Adam nge Efa. (Matthew 19:3-6) Faanra gathi riyul’ ni immoy Adam nge Efa nge fare milay’ ni ur pirew riy, ma rayog ni nga nog ni kan bannag Jesus ara ir e ke lifith l’ugun. Dariy reb e re n’ey nib riyul’. Immoy Jesus u tharmiy ni be yaliy e n’en ni be buch u lan fare milay’ nu Eden. Ere n’en ni ke yog Jesus u murung’agen Adam nge Efa e rayog ni nge pagan’dad ngay.

Bin riyul’ riy e faanra dabi mich u wan’dad e thin ni bay ko Genesis ma re n’ey e be yip’ fan nder mich Jesus u wan’dad. Maku faanra der mich e n’en ni buch u Genesis u wan’dad ma kub mo’maw’ ni ngad nanged fan boch ban’en ni be yog e Bible nge tin ni kan micheg ngodad. Ngad guyed ko mang fan ni riyul’ ni aram rogon.

[Footnotes]