Ndi Ama Ọfiọk?
Ndi Ama Ọfiọk?
Sia ndaeyo ekesinen̄erede ebịghi ke Israel eset, mme owo ẹkesinam didie ẹnyene mmọn̄?
▪ Edịm ama esidep ọtọn̄ọde ke October esịm April ke Israel eset, ndien ndusụk ini, udiọn̄edịm emi ama esikabade “idịm.” Edi “idịm” emi ama esisat ke ndaeyo, ndien edịm ekeme ndinyụn̄ ntre ndidep ke ediwak ọfiọn̄. Mbon eyo oro ẹkesinam didie ẹnyene mmọn̄?
Mmọ ẹma ẹsitọn̄ọ ke enyọn̄ obot ẹsiak afua tutu ke obube udọn̄ mmọn̄ mmọ, man edịm ama edep, akpasan̄a ke afua oro odụk. Ẹma ẹsinyụn̄ ẹnam ọkọmufọk enen̄ede ewet man edịm ama ededep, mmọn̄edịm ekpewet inikiet inikiet odụk obube udọn̄ mmọn̄. Ediwak owo ẹma ẹsinyene obube udọn̄ mmọn̄ emi mmọ ẹsikoide mmọn̄ ẹn̄wọn̄ ẹnyụn̄ ẹda ẹnam mme n̄kpọ eken.—2 Ndidem 18:31; Jeremiah 6:7.
Nditọ Israel ẹma ẹsinyụn̄ ẹn̄wọn̄ mmọn̄ idịm. Edịm emi ekesidepde ke ini etuep ke n̄kan̄ oro etiede obot obot ama esidụk ata esịtisọn̄ ekesịm itiat, onyụn̄ ewet ke enyọn̄ itiat okodụk idịm. Ndikot ndusụk obio nte En-shemesh, En-rogel, ye En-gedi owụt ke ediwak obio ẹkedu ẹkpere idịm (sia mme En emi ẹwetde ẹdian mme enyịn̄ obio emi ọwọrọ idịm ke usem Hebrew). (Joshua 15:7, 62) Ẹma ẹsiak afan̄ mmọn̄, emi adade mmọn̄ odụk obio, ke itiat ke Jerusalem.—2 Ndidem 20:20.
Ke ebiet emi idịm mîkodụhe, ẹma ẹsitịbi obube mmọn̄ (emi ẹkotde beʼer ke usem Hebrew) enen̄ede otụn̄ọ tutu ẹkesịm mmọn̄, utọ nte enye emi ẹketịbide ke Beer-sheba. (Genesis 26:32, 33) André Chouraqui ọdọhọ ke se nditọ Israel “ẹkesinamde man ẹnyene mmọn̄ enen̄ede akpa owo idem tutu esịm mfịn emi.”
Nso utọ ufọk ke Abram (Abraham) okodụn̄?
▪ Abram ye n̄wan esie ẹkedụn̄ ke Ur ke Chaldea emi ekenen̄erede oforo. Edi mmọ ẹma ẹkpọn̄ do ẹkedụn̄ ke mme tent nte Abasi eketemede. (Genesis 11:31; 13:12) Kere ban̄a utọ n̄waidem oro mmọ ẹkenamde.
Ke ufan̄ isua 1922 ye 1934, Leonard Woolley, ataifiọk emi esidọkde isọn̄ oyom n̄kpọeset ama okụt ebiet emi Ur okodude ke Iraq. Ke otu ediwak ufọk oro enye okokụtde, enye ama okụt n̄ko ufọk 73 emi ẹkedade kọrikọri ẹbọp. Ke ediwak ufọk emi, ẹkesibọp mme ubet ẹkanade okụre oro ẹkekọkde ke itiat. Okụre emi ama esitụhọ ke ufọt ufọt man mbabari mmọn̄ ewet do ebe. Ke ata ikpọ ufọk, ẹma ẹsinyene itie uken̄idem ke esịt ufọkisen. Mme ubet eken ke ufọkisọn̄ ẹma ẹsinyene otụn̄ikan̄, ebiet emi ẹbarade ikan̄ man ufọk ofiop, ye mme ubet ifịn. Mme enyeneufọk ẹkesidụn̄ọ ke enyọn̄, ndien ẹkesisan̄a ke udịghi ukot ẹdọk. Ẹkesisan̄a ke udịghi ukot emi ẹsịm etehe ufọkenyọn̄ emi ẹkedade eto ẹnam ẹkanade ofụri okụre oro, ndien ẹkesisan̄a do ẹdụk mme ubet kiet kiet ke ufọkenyọn̄ oro.
Woolley ọdọhọ ete: ‘Ndikenyene ufọk emi ẹdade itiat ẹbọp okụre, ẹyetde afia ndom, ẹsịnde usụn̄ mmọn̄ ye ediwak ubet, owụt ke mbon eyo oro ẹma ẹnen̄ede ẹtat enyịn. Ndien utọ ufọk emi ke mme owo nte mme anyamurua, mme ewetn̄wed, ye mme owo ntre, ẹkesidụn̄ọ.’
[Ndise ke page 19]
Obube udọn̄ mmọn̄ ke Horvot Mezada ke Israel
[Ebiet ẹdade n̄kpọ ẹto]
© Masada National Park, Israel Nature and Parks Authority
[Ndise ke page 19]
Ufọk eyo Abraham ekesitie ntem
[Ebiet ẹdade n̄kpọ ẹto]
© Andiwet ndise emi: A. S. Whitburn