Tanginina Lukwikilu Lwandi

Wazizidila Kana una vo Wakala ye Lukendalalu

O SAMUELE wakendalala kikilu. Wantu awonso muna mbanza a Silo bakazanga. Muna nzo zayingi akento yo wana badilanga vava bawá vo mase, akala, wana ye mpangi zau ke bevutuka diaka ko! Tuzeye wo vo muna vita antete banwana ye Afelesetia, 4.000 ma makesa ma Isaele bavondwa, i bosi, ke vavioka kolo ko 30.000 ma makesa bavondwa diaka.—1 Samuele 4:1, 2, 10.

E kiaki kimosi muna sumbula yayingi yababwila. Ele wa Ngang’ambuta, wana wole a yimpumbulu kakala au, Kofene yo Finekase, yau banata nkele ekangu avauka kuna mbazi a mbanza a Silo. E nkele yakalanga muna suku diavauka dia saba kiakala nze tempelo, yakala se sinsu kia Nzambi. Kansi, o nkangu banata e Nkele kuna vita kadi bayindula vo yilenda kubatanina yo kubasadisa mu sunda e vita. Kansi, Afelesetia bakutumuna e Nkele yo vonda Kofene yo Finekase.—1 Samuele 4:3-11.

E Nkele yakala muna saba se mvu miayingi kuna Silo. Owau yakutumunwa. Ele wakala ye kimbuta kia mvu 98 vava kawá nsangu zazi, obwidi mambemba vana fulu kiandi, ofwidi. Mwan’andi a longo wasala kinsona, wafwila vana wutilu muna lumbu kiakina. Una kafwidi ko wavova vo: “O nkembo ukatukidi muna Isaele.” Kieleka, mbanza a Silo ke yasala diaka una yakala ko.—1 Samuele 4:12-22.

Samuele aweyi kalenda zizidila lukendalalu lwalu? Nga lukwikilu lwandi lwamfila mu sadisa nkangu wavidisa lutaninu ye dienga dia Yave? O unu, yeto awonso tulenda bwila mpasi ezi zilenda yoyesa lukwikilu lweto, muna kuma kiaki tubadika dina tulenda longoka muna mbandu a Samuele.

‘Wavanga edi Diansongi’

Owau lusansu lwalu lwa Nkand’a Nzambi ke luyikanga diaka Samuele ko. Kansi, luyikanga e mpasi bamona Afelesetia vava bakutumuna Nkele avauka. E mpasi zazi zabafila mu baka nzengo za vutula e Nkele. I bosi, vioka mvu 20 o lusansu lwavutukila yika diaka oma ma Samuele. (1 Samuele 7:2) Adieyi kavanga mu mvu miami miawonso? O Nkand’a Nzambi ukutuzayisanga dina kavanga.

Nkand’a Nzambi ukutuzayisanga vo una kolo kiakina ke kiayantikidi ko, “e diambu dia Samuele dizidi kwa Isaele awonso.” (1 Samuele 4:1) Lusansu lusonganga vo vava kolo kiakina kiafokoka, Samuele wakingulanga mbanza tatu muna Isaele mvu ke mvu, kakwenda zieti kafundisa Isaele kwakuna. I bosi wavutukanga kuna Rama kwakala nzo andi. (1 Samuele 7:15-17) Kieleka, Samuele salu kiayingi kakala kiau, mayingi mpe kavanga muna mvu 20 miamina.

E zumba ye umpumbulu wa ana Ele wafwasa lukwikilu lwa nkangu. Muna kuma kiaki, ndonga bavutukila sambila nzambi za teke. Kansi vava kiavioka mvu 20 mia salu kiayingi, Samuele wavovesa nkangu vo: “Ovo nuviluka kwa Yave ye nsi eno a ntima, ozevo nukatula nzambi zanzenza, ya Asetaro vovo  nwina, nusikidisa ntima mieno muna Yave, yandi kaka nusadila: okunukôla vana koko kwa Afelesetia.”—1 Samuele 7:3.

“Koko kwa Afelesetia” kwa zita kuna kwa Isaele. Wau vo vu kia Isaele kiatufakeswa, Afelesetia babangikanga nkangu a Nzambi, ke bakala diaka ye wonga wa landwa kunda ko. Kansi Samuele wakasakesa nkangu vo kele vo bavutukidi kwa Yave mambu soba mesoba. Nga bakala ye luzolo lwa vanga dio? Nkangu bakatula teke yau yo ‘sadila kaka Yave’, ediadi diayangidika kikilu Samuele. I bosi, Samuele wakutakesa nkangu awonso a Isaele kuna mbanza Misepa yakala kuna node a Yerusaleme. Nkangu wafionkonona yo viluka ntima mun’esumu diau dia sambila teke.—1 Samuele 7:4-6.

Kansi, Afelesetia vava bawá nsangu za lukutakanu lwalu, babadikila dio nze lau dia fwasa asambidi a Yave. Muna kuma kiaki, batuma e vu kia makesa mau kuna Misepa. Aneyisaele bawá vonza kiafinamanga. Bamwene wonga yo lomba kwa Samuele kasamba muna wete diau. Wavanga wo yo futumuna lukau. Vava kafutumunanga lukau, Afelesetia bafinama yo nwanisa Isaele. Yave wavana mvutu za sambu kia Samuele. Ozevo, makasi ma Yave mafusukidi muna Afelesetia. “Obâkisi mwandazi angolo vana Afelesetia.”—1 Samuele 7:7-10.

Nga Afelesetia awaya bakala nze yindende betininanga muna nkata za ngudi zau vava bewanga miandazi miangolo? Ve kikilu! Mabamba-ngolo bakala, bayukulukila nwana vita. Nanga, e mwandazi wauna waswaswana wakala, ke bateka wo wá ko. Nga zú diangolo dia “mwandazi” diabavumisa? Nga ezulu ke diakala ye matuti ma mvula ko? Nga zú diangolo dia mwandazi diatuka diaka muna mongo dia batunganisa? Ka lukatikisu ko, e zú dia mwandazi diavumisa yo tunganisa Afelesetia. Muna kuma kiaki, yau bakala se abangiki, bayantika bangikwa. Aneyisaele bavaikidi kuna Misepa, babalakamene, babatufakesa yavana baluaka kuna weste a Yerusaleme.—1 Samuele 7:11.

E vita yayi yasoba ngindu za nkangu a Nzambi. Afelesetia ke banwanisa diaka Isaele ko muna lumbu yawonso Samuele kakala nze mfundisi. Malembe-malembe, mavata ma Isaele mana bakutumuna Afelesetia mavutuka kwa Isaele.—1 Samuele 7:13, 14.

Vioka mvu miayingi, Paulu wa ntumwa wayika mpe Samuele vana vena afundisi ye ngunza zakwikizi ana bavanga ‘edi diansongi.’ (Ayibere 11:32, 33) Kieleka, Samuele wasadisa nkangu mu vanga edi diambote ye nsongi vana meso ma Nzambi. Kana una vo wakendalala kwayingi, nluta miayingi kavwa muna kwamanana mu salu kiandi yo vingila kwa Yave yo luzindalalu lwawonso. Wasonganga mpe luyangalalu. Vava basunda e vita kuna Misepa, Samuele obongele etadi, osidi dio vana kati kwa Misepa yo Sene muna sungamesa o nkangu una Yave kabasadisila.—1 Samuele 7:12.

 Nga zolele vanga mpe ‘edi diansongi’? Avo i wau, diambote walongoka mbandu a Samuele ya songa luzindalalu, lulembamu ye luyangalalu. Nani muna yeto olembi yangalelanga fu yayi? Olongoka fu yayi tuka muna kileke diasadisa Samuele mu zizidila mpasi zambwila kuna ntwala.

“O Wan’aku ke Bediatila Muna Nzila Zaku Ko”

Vava lusansu lwa Nkand’a Nzambi lwavutukila vovela Samuele, se ‘nunu’ kakala. Muna kolo kiakina, Samuele wakala yo wana wole Yoele ye Abiya, wabavana kiyekwa kia kunsadisa muna salu kia fundisa. Diankenda kikilu, kadi oyau ke bafwanukina kiyekwa kiaki ko. Kana una vo Samuele nkwa unsongi kakala, wan’andi basadila wisa kiau mun’eloko. Bayantika tambula mbabu yo tekomona nzengo.—1 Samuele 8:1-3

Lumbu kimosi Mbuta zawonso za Isaele bakutakene oku kwa Samuele yo kumvovesa vo: “O wan’aku ke bediatila muna nzila zaku ko.” (1 Samuele 8:4, 5) Nga Samuele wazaya diambu diadi? O lusansu ke lusasilanga dio ko. Kansi, nswaswani yo Ele, Samuele kakala ye kuma ko muna vilwa wa wan’andi. Yave watumba Ele wau kayambulwila o bi wa wan’andi yo luta kubazitisa ke mu Nzambi ko. (1 Samuele 2:27-29) Yave kamona vilwa wau ko kwa Samuele.

Lusansu ka luvovanga ko vo Samuele wamona nsoni ye lukendalalu yovo watokana mu kuma kia fu yambi ya wan’andi. Kansi, mase mayingi balenda bakula una Samuele kamona. Mu lumbu yayi yampasi tuzingilanga, e fu kia kolamena wisa ye malongi ma mase kiwokelanga. (2 Timoteo 3:1-5) E mbandu a Samuele yilenda sadisa awana benwananga ye diambu diadi mu solola luludiku ye lufiaulwisu. Samuele kayambula ko vo fu kia kondwa lukwikilu kia wan’andi kiasoba mpila zingu kiandi. Sungamena dio vo, kana una vo wana ke belemvokelanga malongi ye luludiku ko, e mbandu ambote ya mase ilenda kubasadisa. Mase bavwidi elau dia yangidika Yave wa Nzambi wa S’au ezulu, nze una kavanga Samuele.

 ‘Utusolela Ntinu’

Wan’a Samuele ka bayindulanga e mfwilu mia eloko diau ko. Akuluntu a Isaele balomba kwa Samuele vo: ‘Utuyekel’o ntinu katufundisa nze zula yawonso.’ Nga muna ndomba yayi Samuele kaka babembola? Samuele, mvu miayingi kafundisa nkangu muna nkumbu a Yave. Kansi owau, ntinu akaka bavavanga kakala se mfundisi au ke Samuele wa ngunza ko. Wau vo e zula yabazunga bakala yo ntinu, Aneyisaele mpe bazola kubatanginina. Samuele adieyi kavanga? “Diayiva diadi” muna meso mandi.—1 Samuele 8:5, 6.

Tala dina Yave kavova vava Samuele kanzayisa diambu diadi muna sambu: “Wila nding’a nkangu muna mawonso bekuvovesa, kadi ke bàbembwele ko, kansi mono babembwele, kiakala ntinu au ko.” Ediadi, diakasakesa Samuele kansi ke diayangidika Nzambi wa Mpungu ko. Yave ovovese ngunz’andi kimana kalukisa Aneyisaele e mpasi zikubabwila muna yalwa kwa ntinu. Vava Samuele kazayisa diambu diadi, bakwamanana vova vo: “Ke wau ko, tukala kaka yo ntinu.” Muna lemvokela Nzambi andi, Samuele wayenda kusa ntinu ona kasola Yave.—1 Samuele 8:7-19.

Nkia lemvo kasonga Samuele? Nga wa kivunina yo lukendalalu? Nga wayambula vo lukendalalu ye ntantu zayala ntim’andi? Wantu ayingi nanga i diau badi vanga, kansi Samuele kavanga dio ko. Wakusa Saulu se ntinu, kadi wazaya wo vo yandi kibeni Yave wansola. Muna songa lusakalalu lwandi kwa ntinu ampa, wafiba Saulu yo kunsambula. I bosi, wavova kwa nkangu vo: “Nutala, o Yave oyu kasolele muna nkangu awonso, ke ven’on’ofwananini yandi ko.”—1 Samuele 10:1, 24.

Samuele wasia sungididi muna fu yambote ya ndiona kasola Yave ke mu vilwa wandi ko. Wasia sungididi kia soneka lusansu lwa kwikizi kiandi muna Nzambi ke mu vilu-vilu kia nkangu ko. (1 Samuele 12:1-4) Walungisa kiyekwa kiandi ye kwikizi kiawonso, walukisa nkangu mu kuma kia vonza kia mwanda bakala kiau yo kubakasakesa batatidila kwikizi kiau muna Yave. Elongi diandi diasimba ntima miau, diafila nkangu mu lomba kwa Samuele kasamba muna wete diau. Wabavana mvutu zazi zambote: “Sabi-sabì tu yasumukina Yave muna lembi kunusambila: ikunulongela muna nzil’ambote yansongi.”—1 Samuele 12:21-24.

Nga wakendalala kala mu kuma kia muntu akaka wavewa kiyekwa? Mbandu a Samuele lulukisu lwampwena, lusonganga vo ka tufwete yambula ko vo nsongo yovo ntantu zayala ntim’eto. Nzambi salu kiayingi kavana kwa konso selo kiandi kia kwikizi.

‘Nkia Kolo Odidila Saulu?’

Samuele ndungidi kakala yau mu sia sungididi muna edi diambote kavanganga Saulu; kadi muntu ambote kakala. Vana ntandu a mote, ntela ye unkabu, kuna lubantiku nlembami ye nsakaladi kakala. (1 Samuele 10:22, 23, 27) Vana ntandu a fu yayi, wakala mpe ye nswa wa kuyisolela, i sia vo wafwana baka nzengo muna mambu ma zingu kiandi. (Nsiku 30:19) Nga wasadila nswa andi wa kuyisolela mu mpila yambote?

Diankenda kikilu, kadi vava muntu kevewanga e wisa, nkumbu miayingi o lusakalalu i fu kiantete kevidisanga. Ke vavioka kolo kiayingi ko, Saulu wakituka nkwa lulendo. Wayantika kolamena nkanikinu mia Yave muna Samuele. Lumbu kimosi, muna kuma kia konda luzindalalu, Saulu wakela kimenga kina vo Samuele kaka wakala ye nswa wakela kio. Samuele wantumba ye wanzayisa vo Kintinu ke kisikila muna nzo andi ko. Vana fulu kia longoka diambu muna tumbu kiaki, Saulu wakwamanana kolama.—1 Samuele 13:8, 9, 13, 14.

Muna Samuele, Yave wakanikina Saulu kanwana yo Amaleke. Yave wankanikina mpe  kavonda Angangi wa ntinu ambi. Kansi, Saulu wavuluza Angangi ye lekwa yakaka yambote yafwana fwaswa. Vava Samuele kansingika, Saulu wasonga vo wasoba kikilu. Vana fulu kia tambulwila elongi, Saulu wavava kuma muna kilungisa yo vana ngyelele kwa nkangu. Saulu muna venga tumbu wavova vo wavukisa sanzu diakaka mu kela dio kimenga kwa Yave. Kansi, Samuele wamvovesa mvovo emi mitomene zayakana: “Tala, o wila kusundidi yimenga.” Kuna unkabu wawonso, Samuele wantumba yo kunzayisa nzengo za Yave vo: E kimfumu kikatulwa kwa Saulu yo vana kio kwa ndiona sundidi o wete.—1 Samuele 15:1-33.

Samuele wakendalala mu kuma kia vilwa wa Saulu. Fuku wawonso wadodokela Yave mu kuma kia diambu diadi. Wadila nkutu mu kuma kia Saulu. Samuele wakala ye vuvu muna Saulu, wamona fu yayingi yambote kakala yau, owau e vuvu kiandi kidimbukidi. O Saulu ona kateka zaya wasoba, wavidisa fu yandi yambote yo kolamena Yave. Samuele kazola mona diaka Saulu ko. Kansi, Yave wasingika ngindu za Samuele vo: “Nkia kolo wadidila Saulu, wau vo imbembwele e kintinu kia Isaele? Zadisa mpak’aku yo mazi, wenda, ikutuma kuna kwa Yisai wa mwisi Beteleme: kadi nsolwele ntinu muna wan’andi.”—1 Samuele 15:34, 35; 16:1.

Yave muna lungisa ekani diandi, kevavanga lusadisu lwa wantu alembi lunga ko, kadi ezak’e ntangwa befunganga muna songa kwikizi. Avo muntu ovengomokene, Yave osololanga wakaka muna vanga luzolo Lwandi. Muna kuma kiaki, Samuele wayambula dila mu kuma kia Saulu. Muna lutumu lwa Yave, Samuele wayenda ku nzo a Yisai kuna Beteleme, kuna kawanana ye ulolo wa wan’andi bakala ye mpw’ambote. Muna kuma kia mwan’antete Yave wavova vo: “Kutadi ndose andi ko ngatu ntel’andi; . . . kadi o Yave kemwena una kemwena muntu ko; kadi muntu otala ndose, o Yave otala ntima.” (1 Samuele 16:7) I bosi, Samuele wamona Davidi wa mwan’ansakila ona wasolwa kwa Yave.

Kuna mbaninu a zingu kiandi, Samuele wabakula vo Yave diansongi kavanga muna vingisa Davidi vana fulu kia Saulu. Muna kuma kia nsongo, Saulu wavava vonda Davidi yo kituka se mbendomoki. Kansi, Davidi wasonga fu yambote nze unkabu, ziku, lukwikilu ye kwikizi. Kuna mbaninu a zingu kia Samuele, lukwikilu lwandi lwakumama kikilu. Wamona vo ka vena lukendalalu lusundidi mpasi ko kuna kwa Yave luna kalendi sukisa ko yovo kitula lo se nsambu. I bosi, Samuele wafwa yo sisa lusansu lwambote lwa zingu kiandi kia tezo kia nkam’a mvu. Kiaki i kuma nkangu awonso a Isaele badidila muntu ndioyo wa nkwa kwikizi. O unu, diambote selo ya Yave bakiyuvulanga: ‘Nga ndenda tanginina lukwikilu lwa Samuele?’

[Foto ina muna lukaya lwa 27]

Samuele aweyi kalenda sadisila nkangu andi mu zizidila mpasi ye lukendalalu?

[Foto ina muna lukaya lwa 28]

Samuele aweyi kazizidila lukendalalu mu kuma kia umpumbulu wa wan’andi?