Iñiyniyuqkunamanta yachakunapaq

Ñakʼariypi, llakiypi kachkaspa ñawpaqllamanpuni rirqa

FILISTEOSQA juk pʼunchayllapi 30.000 israelitasta atipaspa wañuchirqanku. Ñawpa maqanakupitaq 4.000 israelitas wañurqanku. Siló llaqtapitaq sunqu nanayta waqarqanku. May chhika wawas, warmis ima, familiankumanta waqarqanku: tatasninku, qusasninku, hermanosninku, churisninku ima, wañusqankurayku. Samuel kay llakiykunata qhawaspa, maytachá phutikurqa (1 Samuel 4:1, 2, 10).

Kay llakiyqa, achkha chʼampaykunamanta juknillan karqa. Kaytaq qallarirqa, sacerdote Elip churisnin Ofni, Finees ima, trato ruwasqan arcata —Israelwan Dios kachkasqanta rikuchiq— Siló llaqtamanta maypichus maqanakuchkarqanku chaykama apasqankurayku. Israelitasqa Arcata apasqankurayku ichapis atipanankutapuni yuyarqanku. Arcaqa yupaychana toldopi aswan Santo chiqapi waqaychakuq, manataq apaykachanapaq amuletojinachu karqa. Filisteosqa israelitasta atiparqanku, Elip churisnintataq wañuchirqanku, Arcatataq japʼikapurqanku (1 Samuel 4:3-11).

Arcaqa Siló llaqtapi may chhika watastaña karqa. Chayraykutaq Elí —98 watasniyuq kachkaptin— filisteos Arcata apakapusqankuta yachaytawan, sillanmanta urmaykuspa wañurqa. Chay pʼunchayllapitaq, ñuqchʼan viuda qhipakusqantawan, wawitanta nacechikuchkaspa wañurqa. Manaraq wañuchkaspataq nirqa: “Israelpa jatun kaynenqa chinkarin”, nispa. Siló llaqtaqa, mana trato ruwasqa arcawanqa, qunqasqa kanman karqa (1 Samuel 4:12-22).

Samuel chaykunata qhawaspa maytachá llakikurqa. Diospi atienekusqantaq mana llawchhiyananchu karqa. Payqa, llaqtata Dioswan allinchakunanpaq, watiqmanta jarkʼayninta japʼinanpaq ima, yanapanan karqa. Ñuqanchikpis ñakʼariypi, llakiypi ima, tarikusunman chayrayku qhawarina imatachus Samuelpa kawsayninmanta yachakusunman.

Chiqa kaqtapuni ruwarqa

Bibliaqa filisteos Arcata apakapusqankumanta jasutʼisqa kasqankuta, chantá imaynatachus kutichipusqankuta willawanchik. Biblia watiqmanta Samuelpa kawsayninmanta parlaptin, iskay chunka watasña pasarqa (1 Samuel 7:2). ¿Imatá chay wataspi ruwarqa? Biblia willawanchik.

Biblia niwanchik, maqanakuna manaraq qallarichkaptin “Samuelqa Tata Diospa tukuy willasqasninta israelitasman sutʼincha[llaqpuni]”, kaytaq profeta Diospa kamachiykunasninta willachkallasqantapuni niwanchik (1 Samuel 4:1). Maqanakuy tukukusqantawan chayllatapuni ruwarqa. Kay 1 Samuel 7:15-17 niwanchik, sapa wata kimsa llaqtasman rillaqpuni, israelitaspa chʼaqwasninta allinyachiq, Diospa kamachiykunasninta willaq ima. Chantá Rama llaqtaman kutipuq chaypi wasin kasqanrayku. Arí, chay iskay chunka watasta may ruwanasniyuq kallarqapuni.

Elip wawasnin saqrata ruwasqankurayku —khuchichakuqkuna, millayta ruwaqkuna— israelitaspa iñiyninkuta chinkachirqa. Chayraykutaq achkha israelitas lantista yupaychayta qallarirqanku. Samuel iskay chunka watasta Diosmanta willasqanmantaña israelitasman  nirqa: “Sichus qankuna tukuy sonqowan Tata Diosman kutirikunkichej chayqa, wijchʼunaykichej tiyan chay waj dioskunata, chay Astartej lantisnintapis. Chantá sonqosniykichejta wakichiychej Tata Diosllata sirvinaykichejpaj. Chaymantaraj Tata Diosqa filisteospa makinkumanta kacharichisonqachej”, nispa (1 Samuel 7:3).

Israelitasqa “filisteospa makinku[pi]” chiqamantapuni ñakʼarichkarqanku. Atipasqankurayku, enemigosninkuqa israelitasta munasqankumanjina ruwachkarqanku ni pi salvananta yuyaspa. Samueltaq Diosman kutirinankuta, kacharichisqa kanankupaq llaqtata yuyaycharqa. ¿Israelitasrí uyarirqankuchu? Arí, lantisninkuta thuñirqanku chantá “Tata Diosllataña sirverqanku”. Samuelqa may kusisqa, Jerusalén pataniq urqusninpi, Mizpa llaqtapi israelitasta tantarqa. Chaypitaq ayunarqanku, Jehovap contranpi juchallikusqankumanta pesachikurqanku (1 Samuel 7:4-6).

Filisteosqa, Diosta yupaychaqkuna tantasqa kasqankuta yachaspa, wañuchiyta munarqanku, contrankupitaq maqanakunankupaq wicharirqanku. Chayta yachaspa, israelitas mayta mancharikuspa Samuelman Jehovap yanapayninta mañananta nirqanku. Samueltaq paykunata uyarispa, uywata qʼulachispa mañakurqa. Manaraq qʼulachiyta tukuchichkaptintaq, filisteos llaqtaman maqanakunankupaq chayamurqanku. Jehovaqa mañakuyninkuta uyarispa mayta phiñakusqanrayku “sinchʼi qhon qhonkunata filisteospa patankuman kachaykamu[rqa]”, paykunataq mancharirqanku (1 Samuel 7:7-10).

Chaywanpis filisteosqa mana manchali wawasjinachu karqanku, manaqa maqanakunapaq yachasqaña karqanku. Jinapis ayqikurqanku. ¿Imataq chayjinatapuni mancharichirqa? Ichá urqus patamanta chayri mana phuyuyuq cielomanta “sinchʼi qhon qhonkunata” uyarisqanku. Chaytaq kallpasapa filisteosta mancharichirqa. Israelitas Mizpá llaqtamanta lluqsiytawan, achkha kilometrosta filisteosta qhatiykacharqanku (1 Samuel 7:11).

Mizpa llaqtapi atipasqankuqa, mana qunqanankupaqjina karqa. Samuel juezjina kawsakuchkaptin, israelitaspa jallpʼasninku yapakuchkallarqapuni, llaqtasninkutataq filisteosmanta kutichikapurqanku (1 Samuel 7:13, 14).

May chhika watas pasasqanmantaq, apóstol Pablo “justiciata ruwa[q]” profetasmanta, juecesmanta ima, Samuel juknin kasqanta nirqa (Hebreos 11:32, 33). Arí, Samuelqa Diospa ñawpaqinpi chiqa kaqta ruwakunanpaq yanaparqa. Llakiyninwantaq mana atipachikurqachu, Diospa llamkʼayninpi kallpachakullarqapuni, chantapis Jehová chʼampaykunata allinchananta pacienciawan suyarqa. Diosman agradecesqa kasqantataq rikuchirqa. Mizpa llaqtapi maqanakuypi atipaytawan, juk jatun rumita sayarichirqa, jinamanta Dios llaqtanta yanapasqanta yuyarikunankupaq (1 Samuel 7:12).

Jehovap ñawpaqinpi chiqa kaqta ruwayta munaspaqa, Samueljina pacienciayuq, kʼumuykukuyniyuq, agradecesqas ima, kananchik tiyan. ¿Pitaq mana kʼacha kaykunasniyuq kayta munanmanrí? Samuel waynallaraq kachkaspa, kʼacha kaykunata wiñachisqanqa, machuyayninpi llakiykunata,  ñakʼariykunata atipananpaq mayta yanaparqa.

“Churisniykitaj mana qan jina allintachu kawsanku”

Biblia Samuelmanta juktawan parlaptinqa, machuyasqaña kasqanta willawanchik, juezjina llamkʼanallanpaqpunitaq yanapata necesitarqa. Chayrayku iskay churisninta Joelta, Abiasta juezkuna kanankupaq churarqa. Paykunataq mana tatankujinachu ruwarqanku. Atiyniyuq kasqankurayku, qullqita munapayaspa llukʼista japʼirqanku, nitaq justiciata ruwarqankuchu (1 Samuel 8:1-3).

Israelmanta kuraqkuna tantaykukuspa Samuelman nirqanku: “Churisniykitaj mana qan jina allintachu kawsanku” (1 Samuel 8:4, 5). Imatachus wawasnin ruwachkasqankuta, ¿manachu yacharqa? Bibliaqa mana willanchu. Chaywanpis Samuel, Elí churisninta jatunpaq qhawasqanrayku Jehová imaynatachus Elita juchachasqanta qhawarqa, chayrayku Samuel maychus kaqta ruwananpaq kallpachakurqa (1 Samuel 2:27-29). Chayrayku Jehovaqa profeta Samuelpi ni ima juchata tarirqachu.

Bibliaqa Samuel churisninpa saqra ruwaykunasninkuta uyarispa imatachus sientesqanta mana willawanchikchu. Chaywanpis tatasqa, wawas mana uyarikuptinku pʼinqay, sunqu nanay ima kasqanta yachanku. Kay tiempopipis wawasqa mana kasukuyniyuq kanku. Tukuyniqpi wawas tatasninkuta mana jatunpaqchu qhawanku, nitaq kasukunkuchu (2 Timoteo 3:1-5). Wawayki kʼullu kasqanrayku, ¿sunquykita nanachikunkichu? Jina kaptinqa Samuelpa kawsayninmanta yachayqa, sunquchasunqa chantá imatachus ruwanaykita yuyaychasunqa. Payqa Jehovaman chiqa sunqullapuni karqa, nitaq karunchakurqachu. Chayrayku mana qunqanachu, wawastaqa mana parlayllawanchu yachachina, manaqa ruwayninchikwan. Jehovaman chiqa sunqu kasqaykimanta wawasniyki yachakunkuman. Chantapis Jehovaqa chiqa sunqu kasqaykimanta kusikullanqataq.

“Uj reyta ajllapuwayku”

Samuelpa churisnin, saqrata ruwasqankumanta runas phiñakunankuta mana yuyarqankuchu. Israelmanta kuraqkunataq Samuelpa churisnin saqrata ruwasqankumanta nirqanku:  “Uj reyta ajllapuwayku kamachinawaykupaj, waj nacionespi jina”. ¿Paypa contranpichu uqharikusqankuta yuyarqa? Juezjina Jehovap sutinpi achkha watastaña kamachichkarqa, llaqtataq juk reyta mañakuchkarqa. Reytapuni munarqanku, manataq profetallatachu. Tukuy llaqtasmanta israelitaslla mana reyniyuq kasqankumanta phiñasqa kachkarqanku. Kay mañakuyninkuta Samuel, ¿allinpaqchu qhawarqa? Biblia niwanchik: “Samuelpajrí chay reyta mañasqankoqa mana allinchu karqa”, nispa (1 Samuel 8:5, 6).

Samuel chay chʼampayta Jehovaman willarqa, paytaq kutichirqa: “Kasullay imastachus israelitas mañakusqankuta. Manamin qantachu qhesachashasunku, manachayqa noqatamin qhesachashawanku, ama paykunata kamachinaypaj”. Jinamanta Jehovaqa Samuelta mana payta chiqnichkasqankutachu nirqa, manaqa Jehovata qhisachachkasqankuta, chayrayku mana phutikunanta nirqa. Jehovataq Samuelniqta reyta mañakusqankuqa mana allinninkupaqchu kasqanta nirqa. Israelitasqa mana uyarikuspa reyta mañallarqankupuni: “Imapis kachun, reyta munaykupuni”, nispa. Diostaq reyta akllaytawan, aceitewan jawinanpaq Samuelta kacharqa, paytaq kasukurqa (1 Samuel 8:7-19).

¿Mana munaspallachu kasukurqa? ¿Saqra kaqwan sunqunta jayayachirqachu? Wakkunaqa jinapi rikukuspa sunqunkuta jayayachirqanku, chaywanpis Samuelqa mana. Chayrayku Dios, Saulta akllasqanqa allinpaq qhawarqa, aceitewan jawiykuspa, muchʼaykuspa ima, chiqa sunqu kayninta payman rikuchirqa. Chantapis israelitasman nirqa: “Rikunkichejñachu, Tata Dios ajllapusorqachej, chay reyta? Mana mayqin israelitapis paymanqa” rikchʼakunchu nispa (1 Samuel 10:1, 24).

Samuelqa Jehovap akllasqanpi kʼacha kaykunasninta qhawarqa, manataq pantasqasnintachu. Israelitas kamachiqta mañakusqankumanta, Samuel sunqunta jayayachinanmantaqa, wayna kasqanmantapacha Diosta sirvisqanpi sinchita sayarqa (1 Samuel 12:1-4). Chantapis ruwayninta juntʼachkallarqapuni, chayrayku israelitasman Diosmanta mana karunchakunankupaq willallarqapuni, chiqa sunqu kanankupaqtaq kallpachallarqapuni. Parlasqanqa israelitaspa sunqunta wawayachirqa, paykunataq Diosmanta mañananta nirqanku. Samueltaq kutichirqa: “Noqarí mana juchallikusajchu Tata Diospa contrampi qankunapaj mañapuyta saqerparispa. Manachayqa qankunata yachachisqaykichej imaynatachus sumajta, cheqantataj kawsanaykichejpaj”, nispa (1 Samuel 12:21-24).

¿Maykʼaqllapis ima ruwaykunallatapis qamman qusunankumanta wakmanchu qurqanku? Chayta ruwasqankumanta, ¿sunquyki nanasurqachu? Samueljina ruwasunchik chayqa, ni jaykʼaq sunqunchik jayayananta, envidiakunanta ima, saqisunchu. Jehovaqa sapa jukman kʼacha ruwaykunasta kusikunapaq quwasqanchikta yuyarina.

“[¿]Maykʼajkamataj llakikunki Saulmantari?”

Chiqamantapuni Saulqa kʼacha kaykunasniyuq karqa. Wapu runa, allin yuyayniyuq, tukuy imata ruwanapaqtaq churasqa karqa. Chantapis kamachiyta qallarichkaspa kʼacha sunquyuq, mana jatunchakuq ima, karqa (1 Samuel 10:22, 23, 27). Tukuy runasjinataq allin kaqta mana allin kaqta kawsayninpi akllayta atinanpaq ruwasqa karqa (Deuteronomio 30:19). ¿Akllayta atisqanta allintachu apaykacharqa?

Atiyniyuq, allin qhawasqa runa kaspaqa, kʼacha kaykunasninchikqa pisimanta pisi chinkapunman, astawanraq kʼacha sunqu kayninchikqa. Pisi tiempollapi Saulqa saqra runaman tukurqa. Samuelniqta Diospa kamachiykunasninta yachakusqanta kasukunanmantaqa, profetap ruwaynin kasqanta yachaspapis, usqhayllata uywata qʼulachirqa. Chayrayku Samuelqa kʼamirqa, reynoyki aylluykimanta qhichusqa kanqa nispa. Saqra ruwayninta allinchananmantaqa astawanraq juchachakurqa (1 Samuel 13:8, 9, 13, 14).

Jehovaqa Samuelniqta amalesitaspa contranpi maqanakunanta, tukuy kapuyninta chinkachinanta,  saqra rey Agagta wañuchinanta ima, kamachirqa. Chaywanpis Saulqa reyta mana wañuchirqachu, amalesitaspa allin imasninkutataq japʼikapurqa. Samuel kʼamichkaptintaq kʼacha runa kayninta chinkachisqanta repararqa. Kʼumuykukuq sunquwan uyarinanmantaqa siminakurqa, ruwasqan allin kasqanta nispa. ¡Juchallikusqanmantapis israelitasta tumparqa! Jehovaman jaywananpaqtaq sumachachaq uywasta apamusqanta nillarqataq. Samuel uyariytawantaq nirqa: “Cheqamanta aswan allin payta kasunaqa uywa wañuchisqa qʼulachinamanta nisqaqa”. Mana manchachikuspa Jehová juchachasqanta willarqa: reinoykiqa qhichusqa kanqa, aswan sumaq runamantaq qusqa kanqa nispa (1 Samuel 15:1-33).

Samuelqa Saúl ruwasqamanta mayta llakikurqa, chayrayku tutantin Jehovamanta waqaspa mañakurqa. Saúl saqrata ruwasqan, mana kasukusqan ima, maytachá Samuelpa sunqunta nanachirqa. Imaraykuchus may kʼacha runatajina riqsirqa. Manañataq jaykʼaqpis Saulta rikuyta munarqañachu. Jehovataq Samuel mayta llakikuchkasqanta rikuspa nirqa: “Maykʼajkamataj llakikunki Saulmantari? Noqaqa manaña munanichu Israel ukhupi pay reyllapuni kanantaqa. Kunanqa wajramanta ruwasqa botellaykiman aceiteta juntʼachispa, riy Isaípa wasinman, Belén llajtaman, imaraykuchus ujnin kaj churinta rey kanampaj ajllaniña”, nispa (1 Samuel 15:34, 35; 16:1).

Jehovaqa munayninta juntʼananpaq, mana juchasapa runaspichu atienekun, imaraykuchus runaqa chiqa sunqu kayta atinman, qhipamantaq manaña. Juk akllasqa kamachin wasanchaptinqa, waktañataq akllakun. Samueltaq manaña Saulmanta llakikurqachu, Belén llaqtamantaq rirqa, Isaípa wasinman akllasqa kamachita aceitewan jawinanpaq. Isaípa wawasnintaq allin rikchʼayniyuq kasqankuta repararqa. Jehovataqrí Samuelta yuyarichirqa: “Ama allin rijchʼayninta qhawaychu, nitaj sayaynintapis [...]. Runaqa ñawisnimpa rikusqallanta qhawan, noqatajrí mana runa jinallachu qhawani, manachayqa sonqota qhawani”, nispa (1 Samuel 16:7). Chaymantaraq sullkʼa kaq churinta riqsichirqanku, David sutiyuq paytaq Diospa akllasqan karqa.

Samuel manaraq wañupuchkaspa Davidta kamachiqtajina Saulpa cuentanmanta akllakusqanqa allinpaq kasqanta repararqa. Imaraykuchus Saulqa astawan saqraman tukuchkarqa, envidiakusqanrayku, chiqnikuspa runata wañuchiyta munasqanrayku Diospa contranpi sayaykurqa. Davidtaqrí valorniyuq juntʼa sunqu, chiqa sunqu, iñiyniyuq ima kasqanrayku kʼacha runajina riqsichikuchkarqa. Samuelpa iñiynin niraq wañuchkaptin astawan kallpachakurqa. Chaytaq sutʼita rikuchirqa ñakʼariypi, llakiypi kachkaptinchik, Jehová yanapayta atiwasqanchik, bendicionpitaq tukuchiyta atisqanta. Samuel wañusqanmanta israelitasqa mayta waqarqanku. Imaraykuchus Samuelqa pachak watastajina chiqa sunquwan Diosta sirvirqa. Kay tiempopipis Diosta sirviqkuna allin kanman tapurikunanku: “¿Iñiyniy Samuelpatajinachu?”, nispa.

[26 paginapi dibujo/foto]

¿Imaynatá israelitasta manchay llakiypi kachkaspa Samuel yanaparqa?

[27 paginapi dibujo/foto]

Samuelpa churisninqa mana kasukuyniyuq karqanku, ¿imataq chay llakiyninta atipananpaq yanaparqa?