Skip to content

Skip to table of contents

Wakaliyumya Nomuba Mumapenzi

Wakaliyumya Nomuba Mumapenzi

Amwiiye Lusyomo Lwabo

Wakaliyumya Nomuba Mumapenzi

Samuele wakali mubuumba naakali ku Silo. Kwakali kulibonya mbuli kuti bantu boonse bakali mubuumba. Ino mbangaye bamakaintu abana bakali kulila akaambo kamulumbe wamause wakali kujatikizya bamaalumi abasankwa batakapiluka kuŋanda? Tuzyi buyo kuti bana Israyeli basikalumamba basika ku 30,000 bakazundwa abana Filisti kakwiindide buyo kaindi kasyoonto kuzwa nobakafwa bali 4,000 munkondo imbi.—1 Samuele 4:1, 2, 10.

Eeli ndipenzi lyomwe lili akati kamapenzi aakacitika. Mupaizi Mupati Eli wakajisi bana batakali kumvwa ba Hofeni a Pinehasi, bakaloboka abbokesi lyacizuminano. Eeli bbokesi lyakali kukkala mubusena busalalisya bwatempele—ilyakali kwiimina Leza. Mpoonya nobakainka kunkondo, bakalitoleezya bbokesi kabayeeya kuti bayookwabililwa akuzunda munkondo. Pele bana Filisti bakabanyanga bbokesi akubajaya ba Hofeni a Pinehasi.—1 Samuele 4:3-11.

Tempele lyaku Silo lyakali kulemekwa akaambo kabbokesi lyakali mumo kwamwaanda wamyaka. Lino tiilyakaciliko. Eli iwakajisi myaka iili 98 naakamvwa mulumbe ooyu, wakasandamuka acuuno cakwe akufwa. Awalo mukamwanaakwe iwakafwidwa, wakafwa antumbukila buzuba mbubwenya oobo. Katanafwa wakaamba kuti: “Bulemu bwalonga kuzwa ku-Israyeli.” Masimpe, munzi wa Silo taukabi limbi mbowakabede.—1 Samuele 4:12-22.

Ino Samuele naakacita buti amapenzi aaya aataambiki? Sena naakazumanana kuba alusyomo naakali kugwasilizya bantu batakajisi lukwabililo alugwasyo lwa Jehova? Andiswe, zimwi ziindi tulakonzya kuswaanganya buyumu-yumu amapenzi aasunka lusyomo lwesu, aboobo atubone ncotukonzya kwiiya kuli Samuele.

‘Wakacita Ziluleme’

Bbaibbele aawa lyaleka kwaamba zya Samuele akutalika kwaamba zya bbokesi lisetekene, kutondezya mbobakapenga ba Filisti akaambo kakubweza bbokesi alimwi eeci cakabapa kuti balipilusye. Bbaibbele lyakaamba alimwi zya Samuele nokwakainda myaka iili 20. (1 Samuele 7:2) Ino wakali kucita mulimo nzi mumyaka eeyo? Bbaibbele lilatwaambila.

Twayiya kuti kacitanasika ciindi eeci, “ijwi lya Samuele lyakasika kuba-Israyeli boonse.” (1 Samuele 4:1) Zilembedwe zitondezya kuti nicakainda ciindi eeci, Samuele wakaba acilengwa cakuswaya madolopo otatwe mu Israyeli myaka yoonse, kubamba twaambo akwiingula mibuzyo. Kumane wakali kupiluka kucisi cokwabo ku-Rama. (1 Samuele 7:15-17) Masimpe, Samuele wakajisi bubi lyoonse alimwi mumyaka iili 20 njakalela, wakajisi zyakucita zinji.

Kutalilemeka akutasyomeka kwabana ba Eli kwakamana lusyomo lwabantu. Kulangilwa kuti banji bakatalika kukomba mituni akaambo kaceeci. Nokwakainda myaka iili makumi obilo, Samuele wakaambila bantu kuti: “Kuti mwapiluka kuli-Jehova camoyo woonse, amugwisye mizimo myeenzu kuzwa mukati kanu, abalo ba-Astoreti amubagwisye. Amubambe myoyo yanu kuli-Jehova, mumanine nguwe luzutu milimo, kuti amuvune kuzwa mumaanza aaba-Filisti.”—1 Samuele 7:3.

‘Maanza aaba Filisti’ akali kubapenzya bantu. Basikalumamba bana Israyeli nobakazundwa, ba Filisti bakalimvwa kwaanguluka kupenzya bantu ba Leza nokuba kuti kunyina cibi ncobakacita. Pele Samuele wakabasyomezya bantu kuti naa bajokela kuli Jehova zyintu zyakali kukonzya kucinca. Sena bakazumina? Cakamukkomanisya Samuele ncakuti, bana Israyeli bakaleka kukomba mituni “akumanina Jehova luzutu milimo.” Samuele wakababunganya bantu ku-Mizipa, dolopo lili munsi amalundu cisi ca Jerusalemu nkocili kunyika. Bantu bakabungana, bakaliimya kulya akweempwa kuzibi zyabo zyakukomba mituni.—1 Samuele 7:4-6.

Nokuba boobo, ba Filisti bakazyiba kuti bana Israyeli bakajisi muswaangano mupati alimwi bakabona kuti eeci cakali coolwe cabo. Bakatuma basikalumamba babo ku Mizipa kuyoolwana bakombi ba Jehova aaba. Bana Israyeli bakaamvwa makani aaya aayoosya. Kabayoowede, bakaambila Samuele kuti abapailile. Samuele wakacita oobo, alimwi wakapa acituuzyo kuli Jehova. Aciindi eeci camuswaangano, basikalumamba bana Filisti bakasika ku Mizipa. Mpoonya Jehova wakaingula mupailo wa Samuele. Elyo ndilyona, Jehova wakavwuluma cabukali. Jehova “wakandindima ajwi ipati mubuzuba obo kuba-Filisti.”—1 Samuele 7:7-10.

Sena tweelede kuyeeya kuti ba Filisti bakali mbuli bana basyoonto bayoowa akuyuba kuli bamanyina bamvwa kuzuma kwavwula? Peepe, aaba bakali basikalumamba ncobeni bazyibide kulwana. Aboobo, kulibonya kuti kundindima ooku cakababeda cintu ceenzu. Sena bakayoowa kusabila kwa ‘jwi ipati’? Sena lyakazwida kujulu kakunyina makumbi aamvwula naa lyakazwida kumbali amalundu? Kufumbwa mbocakabede, pele ba Filisti bakayoowa akunyongana. Kabacinyongene, zyintu zyakacinca mpoonya-mpoonya. Bamaalumi bana Israyeli bakazwa ku Mizipa akubalwana ba Filisti akubatandaanya kwamakkilomita aali mbwaabede, kuya ku Jerusalemu nkoili kumusanza lwaambo.—1 Samuele 7:11.

Eeyi nkondo yakali kuyandika kapati kucinca bantu ba Leza. Ba Filisti bakali kuyoowa kulwana mumazuba oonse Samuele ngaakali mubetesi. Minzi yoonse yakatalika kweendelezyegwa abantu ba Leza.—1 Samuele 7:13, 14.

Nokwakainda mwaanda wamyaka, Mwaapostolo Paulo wakamubikkilizya Samuele aali baabo babetesi abasinsimi bakali kusyomeka “bakacita ziluleme.” (Bahebulayo 11:32, 33) Ncobeni Samuele wagwasyilizya kucita zyintu zili kabotu alimwi ziluzi mumeso a Leza. Wakazumanana kusyomeka akaambo kakuti wakali kulangila kuli Jehova, kasyomeka kumulimo ngwaakapedwe nomuba mumapenzi. Alimwi wakatondezya muuya wakulumba. Naakazunda ku Mizipa, Samuele wakaimika cilengelezyo cakumuyeezya Jehova mbwaakagwasya bantu bakwe.—1 Samuele 7:12.

Sena mulayanda ‘kucita ziluleme’? Kuti kacili boobo, muyoocita kabotu kwiiya Samuele kulindila, kulicesya akuba amuuya wakulumba. Ino ngwani wandiswe uutayandi bube oobu? Cakali kabotu kuli Samuele kuba abube oobu akubutondezya naakacili mwana, akaambo kakuti wakaswaanganya mapenzi aindene-indene naakakomena.

“Bana Bakwe Teebakali Kweenda Munzila Zyakwe”

Ciindi naakabonwa alimwi Samuele ‘wakalicembeede.’ Aciindi eeci Samuele wakalijisi bana basankwa bobilo bapati, ba Joeli a Abiya, alimwi wakabapa mulimo wakumugwasya kubeteka. Cuusisya ncakuti, tiibakasyomeka. Nokuba kuti Samuele wakali kusyomeka akucita ziluleme, bana bakwe bakabelesya zyuuno kuyandaula mpindu zyabo, akubisizya lubeta akutambula makulo.—1 Samuele 8:1-3.

Bumwi buzuba, bapati boonse baba Israyeli bakabungana akwaambila Samuele kuti: “Bana bako tabeendi munzila zyako.” (1 Samuele 8:4, 5) Sena Samuele wakalaazyi makani aaya? Bbaibbele talitwaambili. Kwiimpana a Eli, Samuele wakali muzyali ubikkila maano. Jehova wakamusubula Eli akaambo kakukakilwa kugwasya bana bakwe bakali kucita zyintu zibi alimwi akaambo kakulemeka bana bakwe kwiinda Leza. (1 Samuele 2:27-29) Jehova kwiina naakajana bubi oobu muli Samuele.

Bbaibbele takwe noliyubununa kuusa, kupenga mumoyo, kutyompwa kwa Samuele naakazyiba zibi nzyobakali kucita bana bakwe. Nokuba boobo, bazyali banji balakonzya kuzyiba kabotu mbwaakalimvwa. Munyika iino iili mumudima, kuzangila bweendelezyi alulayo lwabazyali bwaba bulwazi butasilikiki. (2 Timoteyo 3:1-5) Bazyali balwana penzi eeli balakonzya kujana luumbulizyo amalailile mucikozyanyo ca Samuele. Samuele kwiina naakaleka kusyomeka akaambo kabana bakwe. Nokuba kuti majwi akakilwa kucinca myoyo yabana banu, mutalubi kuti cikozyanyo canu ncecibelesyo ciyandika kapati kwiisya bana banu. Alimwi bazyali balijisi coolwe cakukkomanisya Taateesu Jehova Leza—mbuli mbwaakacita Samuele.

“Lino Utubikile Mwami”

Bana ba Samuele tiibakayeeya cakali kukonzya kucitika akaambo kabulyato akuliyanda kwabo. Bapati baba Israyeli bakaambila Samuele kuti: “Lino utubikile mwami wakutubeteka mbuli misyobo yoonse.” Sena kuyanda kwabantu ooku kwakaboneka mbuli kuti bamukaka Samuele? Aciindi eeci Samuele ngowakali kubeteka bantu ba Jehova kwamyaka iili makumi otatwe. Bakali kuyanda muntu utali buyo munsinsimi mbuli Samuele, pele mwami kuti abe mubetesi wabo. Izisi zyakaliko zyakajisi bamami aboobo bana Israyeli abalo bakali kuyanda mwami. Ino Samuele wakacita buti? Tubala kuti makani aaya, “akabija” mumeso aa-Samuele.—1 Samuele 8:5, 6.

Amubone mbwaakamwiingula Jehova ciindi Samuele naakapaila kulinguwe: “Swiilila majwi aabantu mbuli makani oonse ngobakwaambila, nkaambo kakuti teensi nduwe ngubasampaula, ndime ngubasampaula kutaba mwami kulimbabo.” Eelyo kaka wakaumbulizyigwa Samuele, nokuba kuti eeci cakamucisa Leza Singuzu Zyoonse! Jehova wakaambila musinsimi wakwe kuti acenjezye bana Israyeli mbobakali kuyoopenga akaambo kakuba amwami muntunsi. Ciindi Samuele naakabaambila, balo bakaamba kuti: “Ne! ncobeni tuleelede kuba amwami.” Akaambo kakusyomeka lyoonse kuli Leza, Samuele wakamunanika mwami ngwaakasala Jehova.—1 Samuele 8:7-19.

Ino Samuele wakalivwa buti naakacita boobu? Sena wakacita oobu kacimidwe akwiinzya buyo mulawo? Sena kutyompwa kwakwe kwakamupa kubisya moyo akuba alusulo? Mubukkale buli boobu bunji bwabantu nobakacita munzila eeyi, pele kutali Samuele. Samuele wakamunanika Saulo akuzumina kuti ooyu wakasalidwe a Jehova. Wakamumyonta Saulo, citondezyo cakumutambula alimwi akulibombya kumwami mupya. Samuele wakaambila bantu kuti: “Sa mwamubona oyu ngwaasala Jehova? Taakwe umbi uuli boobu akati kabantu boonse.”—1 Samuele 10:1, 24.

Samuele kunyina naakabikkila maano kuzibi zyamuntu ooyu ngwaakasala Jehova, pele kububotu bwakwe bwalo. Wakabikkila maano kulusyomo lwakwe kuli Leza kutali kutasyomeka kwabantu bamwi. (1 Samuele 12:1-4) Alimwi wakaubeleka mulimo wakwe cakusyomeka, kulaya bantu ba Leza kujatikizya ntenda zyakumuuya nzyobakaswaanganya akubakulwaizya kuzumanana kusyomeka kuli Jehova. Lulayo lwakwe bakalukkomanina kapati alimwi bantu bakamulomba Samuele kuti abapailile. Wakabaingula kabotu naakati: “citacitiki kuti mebo mbisizye Mwami Leza mukutamukombela. Alimwi ndinoomwiisya makani aanzila mbotu iiluzi.”—1 Samuele 12:21-24, BT.

Sena kuli nomwakatyompedwe akaambo kakuti umwi wapegwa mukuli mumbungano? Cikozyanyo ca Samuele cituyiisya kuti tatweelede kuba amunyono naa lusulo. Leza ulijisi mulimo ukonzya kukkomanisya babelesi bakwe boonse basyomeka.

“Ino Kusikila Kuciindinzi Ncocinoolilila Saulo?”

Samuele wakaliluzi kubona bubotu muli Saulo nkaambo wakalizyibidwe. Wakali mulamfu alimwi wakali mubotu, wakali sicamba alimwi wakalicizi kubamba twaambo. (1 Samuele 10:22, 23, 27) Kuyungizya abube oobu, wakalijisi acipego cimwi cibotu kapati—ikucikonzya kulisalila cakucita mubuumi bwakwe. (Deuteronomo 30:19) Sena wakacibelesya kabotu cipego eeci?

Cuusisya ncakuti, ikuti muntu wapegwa nguzu kulibombya nkokusaanguna kumana. Kakutanainda ciindi Saulo wakatalika kulisumpula. Wakatyola milawo ya Jehova, njaakapedwe kwiinda muli Samuele. Ciindi cimwi, Saulo cakamukatazya kulindila, aboobo wakatuula cipaizyo cakeelede kutuulwa a Samuele. Samuele wakamululamika Saulo cakutainda aambali aakumwaambila kuti bwami tabukazumanani mumukwasyi wakwe. Muciindi cakutobela lulayo ndwaakapegwa, Saulo wakazumanana kucita zyintu zibi.—1 Samuele 13:8, 9, 13, 14.

Kwiinda muli Samuele, Jehova wakaambila Saulo kulwana bana Amaleki. Malailile a Jehova akali kubikkilizya kujaya mwami mubyaabi Agagi. Nokuba boobo, Saulo kunyina naakamujaya Agagi azyintu zyakeelede kunyonyoonwa. Ciindi Samuele naakaboola kululamika Saulo, wakajana kuti Saulo wakali cincide. Muciindi cakutambula lulayo cakulibombya, wakalibotya-botya, akulipa cilitamizyo, akuubya-ubya zibi zyakwe, akuzimaazya kaambo, alimwi wakaamba kuti bantu mbabakapa kuti alubizye. Saulo naakasola kuubya-ubya lulayo kwiinda mukwaamba kuti zyintu nzyaatakanyonyoona wakali kuyanda kutuula kuli Jehova, Samuele wakaamba majwi aakuti: ‘Bona! Kuswiilila nkubotu kwiinda kupaizya.’ Cakutayoowa, Samuele wakamukalalila mwaalumi ooyu akumwaambila makanze a Jehova kuti: Uyoonyangigwa bwami bwako akubupa kumuntu uumbi—uuli kabotu.—1 Samuele 15:1-33.

Samuele wakanyema kapati akaambo kakulubizya kwa Saulo. Samuele wakalila busiku boonse kuli Jehova kujatikizya makani aaya. Wakamulila muntu ooyu. Samuele wakali mubwene Saulo kuti wakali kukonzya kucita zyintu zibotu kapati, lino bulangizi bwakwe bwakamana. Muntu ngwaakazyi wakacinca—bube bwakwe bubotu bwakamana alimwi wakamuzangila Jehova. Samuele wakakaka kubonana a Saulo alimwi. Mukuya kwaciindi, Jehova wakamupa lulayo Samuele naakati: “Ino kusikila kuciindinzi ncocinoolilila Saulo? Mebo ndamukaka kuba mwami waba-Israyeli. Kozuzya luja lwako mafuta, unyamuke, ndakutuma kuli-Jese waku-Betelehemu, nkaambo ndalisalila mwami akati kabana bakwe”—1 Samuele 15:34, 35; 16:1.

Makanze aa Jehova taayeeme abantu batalondokede, batasyomeki lyoonse. Kuti muntu omwe waleka kusyomeka, Jehova uyoojana umbi kutegwa acite kuyanda Kwakwe. Aboobo Samuele wakacileka kumulila Saulo. Samuele wakatobela malailile aa Jehova akuunka kuŋanda ya Jese ku Betelehemu ooko nkwaakajana balombwana bakali kuboneka kabotu. Kuzwa kumatalikilo, Jehova wakamuyeezya Samuele kuti: “Utalangi ciwa cakwe nibuba bulamfu bwacimo cakwe . . . Nkaambo Jehova talangi mbuli mbwalanga muntu pe. Muntu ulabona busyu buyo, pele Jehova ulabona moyo.”(1 Samuele 16:7) Kumamanino, Samuele wakamujana mwana musankwa, Jehova ngwaakasala—Davida.

Kalaafwaafwi kufwa, Samuele wakalibonena kabotu kaambo Jehova ncaakasalila Davida kutali Saulo. Saulo wakaba amunyono calo cakamupa kuti ayande kujaya Davida alimwi wakatalika bukombi bwakubeja. Davida wakatondezya bube bubotu bwabusicamba akusyomeka. Samuele naakali aafwaafwi akufwa, lusyomo lwakayuma. Wakabona kuti kwiina penzi mpati ndyatakonzyi kumana Jehova alimwi kuti ulakonzya kucinca penzi kuba cilongezyo. Kumane, Samuele wakafwa akusiya mpuwo mbotu njaakajisi naakali kupona. Bana Israyeli boonse bakamulila muntu wakali kusyomeka. Kusikila sunu, babelesi ba Jehova beleede kulibuzya kuti, ‘Sena inga ndaciiya cikozyanyo ca Samuele cakusyomeka?’

[Cifwanikiso icili apeeji 27]

Ino Samuele naakabagwasya buti bantu kuti bacikonzye kukkala amapenzi akusweekelwa akutyompwa?

[Cifwanikiso icili apeeji 28]

Ino Samuele naakacikonzya buti kukkala apenzi lyakuba abana bakali kucita zibi?