Mantaletik sventa utsʼ-alaliletik

Albo lekil mantaletik ti xuʼ xkoltaatik li avalab anichʼnabike

Jun meʼil likem ta México ti Loida * sbie, xi chale: «Ta skoj ti tspukik kondon li ta chanob vunetike, li chex jchʼieletike muʼyuk chopol chilik li chiʼinejbail ta vayele, jaʼ noʼox la venta mi chchabi sbaike».

Jun meʼel likem ta Japón ti Nobuko sbie, xi chale: «Kʼalal la jakʼbe jkerem kʼusi skʼan spas mi stuk kom xchiʼuk slekome, “mu jnaʼ”, xi la stakʼbun».

KʼALAL lik xchan xanbal li atseb o akereme, la achabiik sventa muʼyukuk kʼusi spas. Laj van amakik ti bu cha tsakanik ta lus li kʼusitike, laj van anakʼik li kʼusitik oy sniʼ ti xuʼ xyayijesvane xchiʼuk laj van avakʼbeik smak li eskalera sventa mu xmuyike.

Pe li avi ti chʼiik xa li avalabike, mas xa tsots li svokolike xchiʼuk mas xa tsots ti kʼuyelan skʼanik chabiele. Yikʼaluk van oy cha jakʼbe abaik mi oy van tskʼel pornografia li akeremike, o mi oy van slokʼtaoj sba atsebik sventa tstak batel ta mensaje ti lek xa chakʼ ta ilel sbekʼtale. Jech noxtok yikʼaluk van mu x-och avayelik ta skoj ti xi cha nopike: «¿Mi oy xa van buchʼu xchiʼinoj ta vayel li jkerem o jtsebe?».

Lek xa chabibil avuʼun avaloj

Jlom totil-meʼiletike tsnopik ti mi chchabiik kʼakʼal akʼobal li yalab xnichʼnabike mu la kʼusi chopol tspasik. Pe ta tsʼakale chakʼik venta ti lek xa chanem yalab xnichʼnabik sventa mu x-ilatik li kʼusi tspasike o sventa nakʼal tspasik li kʼusi mu ox xakʼbeik spase.

Lek xvinaj ti maʼuk xa lek chbatik mi te tijilutik ta spat xokonik sventa ta jkʼeltik skotol kʼusitik tspasik li alab-nichʼnabiletike. Li Jeova Diose mu jechuk tspas sventa chchʼunbat smantal yuʼun li spasbentake (Deuteronomio 30:19). Mi jech taje, ¿kʼusitik xuʼ xa pasik sventa lek xtojobik ta stʼujel kʼusi tspasik xchiʼuk sventa lek noʼox sak stalelalik li avalab anichʼnabike? (Proverbios 27:11.)

Jtos ti kʼusi tsots skʼoplal ta pasele jaʼ ti nopolik noʼox xi jloʼilaj xchiʼuk jkerem o jtsebtik ta sventa li chiʼinejbail ta vayele. Lek ti ta sbikʼtalik onoʼox xkalbetik tale, pe skʼan mu xaviktabeik-o yalbel akʼo mi chex jchʼieletik xaʼox (Proverbios 22:6). * Naʼik me ti voʼoxuk noʼox xuʼ jamal xavalbeik ta sventa taje. Jun tseb ti likem ta Gran Bretaña ti Alicia sbie, xi chale: «Oy buchʼutik chalik ti jaʼ la  mas lek chkaʼikutik ti xi loʼilajkutik sventa chiʼinejbail ta vayel xchiʼuk li kamigotakkutike, pe mu jechuk, jaʼ mas ep ti mas lek chkaʼikutik ti jaʼ xi yalbunkutik smelolal li jtot jmeʼkutike. Yuʼun jaʼ mas stakʼ chʼunel li kʼusi chalike».

Skʼanik chanubtasel sventa lekil talelaletik

Mi jchex jchʼieletik xa li akerem o atsebe, snaʼojik xa kʼuxi ch-ayan tal li neneʼetike. Pe maʼuk noʼox skʼan snaʼik taje. Yuʼun skʼan «xchanojic xa lec, ti cʼun xa ta tʼujel chaʼyic li cʼusi leque xchiʼuc li cʼusi chopole» (Hebreos 5:14). Li kerem-tsebetike skʼan xojtikinik lekil mantaletik sventa li chiʼinejbail ta vayele xchiʼuk skʼan oyuk lek ta yoʼontonik xchʼunel li mantaletik taje. Pe, ¿kʼusi xuʼ xa pasik sventa jechuk spas li avalab anichʼnabike?

Baʼyel, skʼan xa kʼelik li kʼusitik lekil mantaletik sventa chiʼinejbail ta vayel achʼunojik voʼoxuke. Yikʼaluk van achʼunojik ti jaʼ tsatsal mulil ti chchiʼin sbaik ta vayel li krixchanoetik ti muʼyuk to nupunemike (1 Tesalonicenses 4:3). Li atseb o akeremike snaʼojik ta melel ti jech achʼunojike xchiʼuk ti komem van ta sjolik tekstoetik ta Vivlia ti chal ti chopole. Jaʼ yuʼun, kʼalal chichʼik jakʼbel kʼuyelan chilik ti chchiʼin sbaik ta vayel li buchʼutik muʼyuk nupunemike, ta anil noʼox chalik ti chopole.

Pe maʼuk noʼox skʼan pasel taje. Jlik livro ti jaʼ sbi Sex Smart, ti chalbe skʼoplal chiʼinejbail ta vayele, chal ti epal kerem-tsebetike jaʼ noʼox chchaʼalilanik li kʼusi ch-albatik yuʼun stot smeʼike, yuʼun «muʼyuk to yakʼoj ta yoʼontonik li kʼusitik lek ta pasele». Xi to chal xtoke: «Kʼalal mi oy kʼusi la snuptanik ti anil xa skʼan snopik ti kʼusi lek ta pasele, mu snaʼ kʼusi tspasik». Jaʼ yuʼun toj tsots skʼoplal ti xojtikinik lekil mantaletik li akerem o atsebike. ¿Kʼuxi xuʼ xa koltaik?

Albeik li kʼusitik lek achʼunojike. Totil o meʼil, ¿mi jaʼ lek chavaʼiik ti jaʼ to xuʼ chchiʼin sbaik ta vayel jun vinik xchiʼuk jun ants kʼalal nupunemike? Mi jeche, nopolik noʼox xchiʼuk lek jamal xavalbeik li akerem o atsebike. Jlik livroe chal ti lek la vinajem ti «kʼalal li totil-meʼiletik chalilanbeik yalab xnichʼnabik ti muʼyuk lek chilik ti chchiʼin sbaik ta vayel li chex jchʼieletik ti muʼyuk nupunemike, li kʼusi tspasik li alab-nichʼnabiletike jaʼ ti tsmalaik toe» (Beyond the Big Talk).

Tana un, kʼuchaʼal kiltik xae, manchuk mi xojtikinik lek li mantaletik xchʼunoj stot smeʼik li alab-nichʼnabiletike, maʼuk skʼan xal ti jech xa chchʼunik batele. Pe xuʼ onoʼox xtun yuʼunik sventa xlik yakʼ ta yoʼontonik spasel li kʼusitik lekil talelaletike. Jech xtok, li buchʼutik chchanbeik skʼoplal stalelal kerem-tsebetike, chalik ti chlik spasik li lekil talelaletik xchʼunoj stot smeʼik li kerem-tsebetike, akʼo mi muʼyuk toʼox la xchʼunik kʼalal chexik toʼoxe.

¿KʼU YUʼUN MU JECHUK XA PASIK LIʼE? Sventa xal li kʼusitik lekil talelaletik xchʼunoj li akerem o atsebike, albeik skʼoplal junuk notisia sventa xa likes-o aloʼilik xchiʼuk. Jech kʼuchaʼal liʼe, mi oy jun notisia ti jaʼ chalbe skʼoplal ti oy bu lajik ta ilbajinel tsebetike, xuʼ xi xavalbeike: «Toj echʼ xa noʼox chopol ti oy viniketik ti jaʼ xa noʼox sventa tslutsʼik ta vayel chilik li antsetike, ti mu xa kʼusi mas stu chilike. ¿Kʼu yuʼun jech tspasik xa naʼ?».

Jamal xavalbeik skotol ta sventa li chiʼinejbail ta vayele. Melel onoʼox ti skʼan xkalbetik kalab jnichʼnabtik kʼusitik xibal sba xuʼ xkʼot ta pasel ta skoj li chiʼinejbail ta vayele (1 Corintios 6:18; Santiago 1:14, 15). Pe teuk me ta ajol ti chakʼ ta ilel Vivlia ti jaʼ jun matanal yakʼoj li Jpasvaneje, ti maʼuk sventa spetsʼ Satanás laj yakʼe (Proverbios 5:18, 19; Cantares 1:2). Mi jaʼ noʼox chaval li kʼusitik chopol ta sventa li chiʼinejbail ta vayele, xuʼ muʼyuk xa lek chilik avalab anichʼnab ta tsʼakal ta sventa taje, manchuk mi mu jechuk smelolal xchiʼuk mu jechuk chal li Vivliae. Kʼelo avilik li kʼusi chal Corrina jun tseb ti likem ta Franciae: «Ta skoj ti jaʼ noʼox chalilanbikun tajek jtot jmeʼ ti chopol li mulivajele, ta tsʼakale akʼo mi nupunemik li krixchanoetike, muʼyuk xa lek skʼoplal chkil li chiʼinejbail ta vayele».

Jaʼ yuʼun paso persa ti xavalbe skotol sventa chiʼinejbail ta vayel li avalab anichʼnabe. Jun meʼil ti likem ta slumal México ti Nadia sbie, xi chale: «Oy ta koʼonton ti snaʼikuk kalabtak ti stalel onoʼox chchiʼin sbaik ta vayel li krixchanoetike, ti jaʼ jun kʼupil sba matanal yakʼoj Dios ta sventa li buchʼutik nupunemike. Ta jkʼan ti xaʼibeik smelolal ti mi lek tstunesik li matanal taje xuʼ x-akʼbatik muyubajel, yan mi muʼyuk lek tstunesike xuʼ x-akʼbatik at-oʼonton».

¿KʼU YUʼUN MU JECHUK XA PASIK LIʼE? Ta yan velta mi la loʼilajik ta sventa li chiʼinejbail ta  vayele, lekuk noʼox skʼoplal xa tsutses li aloʼil ta sventa taje. Mu xa kʼexavik ta yalbel avalab anichʼnabik ti jaʼ jun matanal yakʼoj Dios li chiʼinejbail ta vayele xchiʼuk xuʼ xavalbeik ti jaʼ to xuʼ skʼupinik mi nupunike. Akʼbo yilik ti apatoj avoʼontonik ti chchʼunik li beiltaseletik ta Vivlia yoʼ to mu xnupunike.

Akʼbeik snop kʼusitik xuʼ xkʼot ta pasel. Maʼuk noʼox skʼan snaʼik kʼusi lek xchiʼuk kʼusi chopol sventa lek xtojobik stʼujel li kʼusi tspasike. Skʼan snaʼik skʼelel li kʼusitik xuʼ spasike, mi lek ti jech tspasike o mi muʼyuk. Jun ants yajtsʼaklom Cristo likem ta Australia ti Emma sbie, xi chale: «Lek xa onoʼox xkojtikinbe smantaltak Dios kʼalal ta jtsebal toʼoxe. Pe muʼyuk mas kʼotem ta koʼonton. Kʼalal oy kʼusitik yolbaj chopol la jpase jaʼ to te laj kakʼ venta ti skʼan jnaʼtik kʼu yuʼun jaʼ lek ti jchʼuntik li mantaletike xchiʼuk li kʼusi xuʼ jnuptantik mi muʼyuk la jchʼuntike».

Li Vivliae toj jtunel ta sventa taje, maʼuk noʼox te tsʼibabil li smantaltak Diose, yuʼun chalbutik xtok li kʼusitik ta jnuptantik mi muʼyuk la jchʼuntike. Li ta Proverbios 5:8, 9 te ta jtatik jun skʼelobil. Chalbe skʼoplal jun kerem ti ch-albat mu xmulivaje, vaʼun ch-albat ti srasonale: jaʼ sventa «mu xbat ta yan li [s]lequilale». Yuʼun li buchʼu tslutsʼ ta vayel yan krixchano ti maʼuk snup xchiʼile, chakʼ ta yan li slekilale xchiʼuk mu xichʼ sba ta kʼux. Maʼuk noʼox taje, yuʼun muʼyuk xa lek chil sba xchiʼuk li Jeovae xchiʼuk muʼyuk xa mas kʼupil sba ilbil jech kʼuchaʼal li buchʼu xchabioj sbae. Mi tsnop li svokoltak xuʼ sta ta sbekʼtal stakopal, ta mantal xchiʼuk ti chopol chaʼi yoʼonton ti muʼyuk chchʼun li smantaltak Dios li avalab anichʼnabe, jaʼ chtijbat-o yoʼonton sventa xchʼun li beiltaseletik ta Vivliae. *

¿KʼU YUʼUN MU JECHUK XA PASIK LIʼE? Sventa xaʼibe lek smelolal ti toj tsots skʼoplal skʼan xchʼun beiltaseletik ta Vivlia li atseb o akeremike, skʼan xa koʼoltasik ta kʼusitik li kʼusi chavalbeike. Xuʼ van xi xavalbeike: «¿Mi koʼol van xa naʼ jun kolemal kʼokʼ xchiʼuk li kʼokʼ bu ta jpas jveʼeltike? ¿Kʼusi jelel? Ta skoj li kʼusitik chkʼot ta pasel yuʼun li kʼokʼe, ¿mi xuʼ van jkoʼoltastik xchiʼuk li kʼusi chkʼot ta pasel ta skoj li chiʼinejbail ta vayele? Jech ek, ¿kʼusi xuʼ xkʼot ta pasel mi mu jchʼuntik li kʼusi chal Dios ta sventa li chiʼinejbail ta vayele?». Vaʼun kʼelbo Proverbios 5:3-14 sventa snopbe skʼoplal li kʼusitik chopol chkʼot ta pasel yuʼun li mulivajele.

Akʼo mi jaʼ ta jkʼan ta jpastik li kʼusi leke, mu kʼunuk ta pasel. Jun kerem likem ta Japón ti vaxaklajuneb sjabilal ti Takao sbie, xi chale: «Jnaʼoj lek li kʼusi skʼan jpase, pe toj vokol chkaʼi ta jpajtsan jba». Mi jech chaʼi sba li akerem o atsebe, albeik ti mu stukuk noʼox jeche. Li jtakbol Pablo ti yakʼoj ta ilel ti tukʼ yoʼontone, xi laj yal eke: «[Kʼalal] ta jcʼan ta jpas li cʼusi leque, [...] jaʼ xaʼox liʼ oy ta jtojol li cʼusi chopole» (Romanos 7:21).

Jech xtok, lek ti jech chakʼ persa spasel li jun kerem o jun tsebe, yuʼun jaʼ chkoltaat-o sventa xaʼi sba kʼuyelan: mi chkʼot ta jun krixchano ti mu snaʼ spajtsan li kʼusi tskʼan yoʼontone, mi jaʼ chchʼunbe li yantike o mi jaʼ jun krixchano ti tukʼ chakʼ sba sventa tspajtsan li kʼusi tskʼan yoʼonton akʼo mi muʼyuk buchʼu ch-albate. Mi lek mantaletik yichʼoje lek li kʼusitik chkʼot ta pasel yuʼune.

[Tsʼibetik ta yok vun]

SJAKʼOBILTAK SVENTA CHICHʼ NOPEL

▪ ¿Mi yakal chakʼ ta ilel jkerem ti lek kʼotem ta yoʼonton spasel li lekil talelaletike?

▪ Kʼalal chi loʼilaj xchiʼuk kalab jnichʼnab ta sventa li chiʼinejbail ta vayele, ¿mi chkakʼ ta aʼyel ti jaʼ jun matanal yakʼoj li Diose o mi jaʼ chkakʼ ta aʼyel ti jaʼ spetsʼ li Satanase?

[Rekuadro ta pajina 12]

Li Vivliae jtunel-o kuʼuntik

Jlik livro ti chchanbe skʼoplal stsʼitesel alab-nichʼnabiletik ti chexik toe, xi tsots skʼoplal chale: «Li tojobtaseletik chal Vivlia sventa li chiʼinejbail ta vayele, toj jtunelik-o tajek xchiʼuk xuʼ jpat-o koʼontontik. Xuʼ xkakʼtik venta li kʼuyelan yakal chil svokolik li kerem-tsebetik ta skoj ti toj chexik to ta xchiʼin sbaik ta vayele: xuʼ van chopol chaʼi sbaik, oy svokolik ta skoj ti chchiʼin komel yolik kʼalal muʼyuk to nupunemike, ti chchʼamik chamel jech kʼuchaʼal sidae. Lek jamal xvinaj chaʼa, li tojobtasel chakʼ Vivlia ti jaʼ to xuʼ xchiʼin sbaik ta vayel jun vinik xchiʼuk jun ants mi nupunike [...] jaʼ li kʼusi mas leke, xchiʼuk mas sta-o jech xichʼ pasel li avie» (Parenting Teens With Love and Logic).