“Daga a Pagay-ayusan ti Gatas ken Diro”

IDI inispal ni Jehova a Dios dagiti Israelita manipud Egipto, inkarina nga ipanna ida “iti maysa a daga a nasayaat ken nalawa, iti maysa a daga a pagay-ayusan ti gatas ken diro.”​—Exodo 3:8.

Bayat a nagindeg dagiti Israelita iti Naikari a Daga, nagtarakenda kadagiti baka, karnero, ken kalding, isu a naaddaanda iti nawadwad a suplay ti gatas. Ngem apay a naikuna met nga aglaplapusananda iti diro? Patien ti dadduma a dagita a sasao ket tumukoy iti nasam-it nga arnibal manipud iti datiles, igos, wenno ubas. Ngem, ti kaaduan a panangdakamat ti Biblia mainaig iti diro ti uyokan ket tumukoy iti atap a diro, saan a ti produkto ti panagtaraken iti uyokan. (Uk-ukom 14:8, 9; 1 Samuel 14:27; Mateo 3:1, 4) Talaga kadi a dayta a daga ket “pagay-ayusan” ti diro ken gatas?

Adda impormasion nga ipalgak ti nabiit pay a natakuatan dagiti arkeologo iti agdama nga Israel. Kunaen ti Hebrew University maipapan iti dayta a takuat: “Daytoy ti kaunaan a pagtaraknan iti uyokan [apiary] a natakuatan agingga ita iti panagkabakab dagiti arkeologo iti Nagkauna a Makintengnga a Daya, kinuna ni Prof. (Amihai) Mazar. Napetsaan dayta iti maika-10 agingga iti maika-9 a siglo K.K.P.”

Adda nabirokan dagiti arkeologo a nasurok a 30 a balay ti uyokan a nayurnos iti tallo nga intar, ket pinattapattada nga adda idi agarup 100 a balay ti uyokan sadiay. Idi nasukimat dagita a balay ti uyokan, nasarakan ti nabati a paspaset ti bagi dagiti uyokan ken dagiti molekula ti allidda. Pattapattaen dagiti eskolar a “nasurok a kagudua a tonelada a diro ti mabalin nga apiten iti tinawen kadagitoy a balay ti uyokan.”

Idi nagkauna a tiempo, saan laeng a naimas a pagtaraon ti diro ken rara no di ket maar-aramat ti allidna kadagiti produkto a metal ken lalat. Mausar pay ti allid kas pagsuratan no maiparukpok dayta iti kayo a tabla sa maikur-it iti dayta ti mensahe; ket mabalin a runawen tapno mausar manen. Ania ti konklusion dagiti arkeologo gapu iti daytoy a takuat?

“Nupay awan ti ibaga kadatayo ti Biblia maipapan iti panagtaraken iti uyokan idiay Israel iti daydi a tiempo,” intuloy ti report, “ti pannakatakuat iti dayta a pagtaraknan iti uyokan iti Tel Rehov ipamatmatna a narang-ay ti panagtaraken iti uyokan ken panagapit iti diro ken rara ti uyokan idi panawen ti Umuna a Templo [ni Solomon]. No kasta, posible a ti termino a ‘diro’ iti Biblia ket talaga a tumukoy iti diro dagiti uyokan.”

[Picture Credit Line iti panid 15]

Institute of Archaeology/Hebrew University © Tel Rehov Excavations