Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

“Le Laueleele o Loo Tafe ai le Suāsusu ma le Meli”

“Le Laueleele o Loo Tafe ai le Suāsusu ma le Meli”

“Le Laueleele o Loo Tafe ai le Suāsusu ma le Meli”

INA ua laveaʻiina e Ieova le Atua Isaraelu mai Aikupito, na ia folafola e na te avatu i latou “i se atunuu e lelei ma telē, i le laueleele o loo tafe ai le suāsusu ma le meli.”—Esoto 3:8.

Ina ua nofoia e Isaraelu le Nuu o le Folafolaga, na latou tausia povi, mamoe, ma ʻoti, ma e anoanoaʻi suāsusu na maua mai ai. Ae ā le meli? E manatu nisi, o nei faaupuga e faasino i sua suamalie e maua mai i fua o pama, mati, po o vine. O le tele o faamatalaga a le Tusi Paia e faasino i le meli vao, ae lē o le meli mai lagomeli, ia e atiina aʻe e tagata. (Faamasino 14:8, 9; 1 Samuelu 14:27; Mataio 3:1, 4) Pe sa “tafe” moni le meli ma le suāsusu i le atunuu?

Na maua talu ai nei mai i mea na eli aʻe i eleele o Isaraelu i aso nei, se mea e faamaonia ai. Ua faamatala mai e le Iunivesite Eperu e uiga i mea na maua: “Ua taʻua e le polofesa o (Amihai) Mazar, o le atinaʻe lea o faamoega lagomeli, e sili atu ona leva e oo mai lava i le taimi nei, na maua i le eliga o le eleele i se vaimea o Asia ma Aferika. Ma e mai i lona 10 o senituri e oo i le amatamataga o le 9 senituri T.L.M.”

Na maua e le ʻau eli eleele laina e tolu o faamoega lagomeli, e silia ma le 30 faamoega o loo iai. O la latou fua i ai, e tusa ma le 100 faamoega i lea nofoaga atoa. I le suʻesuʻeina o faamoega lagomeli, na maua ai vaega o tino o lagomeli, ma toega o gaʻo. Ua fuafuaina e tagata popoto “i tausaga taʻitasi, e mafai ona ao mai i nei faamoega lagomeli le tusa ma le ʻafa tone o meli.”

I aso anamua, sa avea le meli o se meaʻai susua, ae sa faaaogā foʻi le gaʻo mai i faamoega e gaosi ai uʻamea ma mea e fai mai i paʻu o manu. Sa fai ai foʻi laupapa e tusitusi ai, e faatumu i le gaʻo mai lagomeli lea e mafai ona faamataa ma toe faaaogā. O le ā se mea ua iloa e le ʻau eli eleele mai nei faamoega lagomeli?

Ua faaauau mai e le ʻau faasalalau le lipoti, “E lē o taʻu maia i le Tusi Paia iā i tatou e faapea, na tausia lagomeli i Isaraelu i lenā taimi, a o le mauaina o nei faamoega lagomeli i Tel Rehov na faaalia ai, o le tausia o lagomeli ma le aveesea o meli mai i faamoega, o se pisinisi iloga mai lava i tuā i le taimi o le Uluaʻi Malumalu [o Solomona]. O lea, o le faaupuga ʻmeli’ i le Tusi Paia, e faatatau tonu i meli mai i lagomeli.”

[Ē Ana le Ata i le itulau 15]

Institute of Archaeology/Hebrew University © Tel Rehov Excavations