‘Tiko Leri Khulukaka Ntswamba Ni Vulombe’

LOKO Yehovha Xikwembu a kutsula Vaisrayele aEgipta, u va tshembise ku va yisa “etikweni lerinene leri pfulekeke, etikweni leri khulukaka ntswamba ni vulombe.”—Eksoda 3:8.

Loko Vaisrayele va fika eTikweni leri Tshembisiweke, va fuwe tihomu, tinyimpfu ni timbuti kutani a va kuma ntswamba wo tala. Kambe ku vuriwa yini hi vulombe? Van’wana va ehleketa leswaku rito leri ri vula vulombe byo tsokombela lebyi endliweke hi mihandzu ya ncindzu, makuwa kumbe madiriva. Hakanyingi loko Bibele yi vulavula hi vulombe bya tinyoxi yi kombetela eka lebyi kumekaka enhoveni ku nga ri ekaya. (Vaavanyisi 14:8, 9; 1 Samuwele 14:27; Matewu 3:1, 4) Xana hakunene tiko rero a ri ‘khuluka’ vulombe ni ntswamba?

Swilo leswi swa ha ku tshuburiwaka eIsrayele wa manguva lawa swi hi pfuna leswaku hi twisisa mhaka leyi. Malunghana ni leswi kumiweke, phepha-hungu ra le Yunivhesiti ya Hebrew ri tshahe Profesa (Amihai) Mazar loko a ku: “Swisaka swa tinyoxi leswi nga lo endliwa kunene leswi vayimburi va ha ku swi tshubulaka swi ta tivisiwa ku nga ri khale le Near East ya khale. Swilo sweswo leswi tshuburiweke i swa lembe-xidzana ra vukhume ku ya eka lembe-xidzana ra vukaye B.C.E.”

Vayimburi va kume swisaka swo tlula 30 leswi tinyoxi a ti hlayisiwa eka swona eka tilayini tinharhu naswona va gimete hi ku vula leswaku endhawini yoleyo, swi nga ha endleka leswaku a ku ri na swin’wana swa kwalomu ka 100 leswi fanaka na swona. Va tlhele va kuma swirho swa mimiri ya tinyoxi ni mhula wa tinyoxi. Kutani swidyondzi swi vule leswaku “vulombe byo ringana hafu ya thani byi nga hakutiwa kwalaho lembe ni lembe.”

Eminkarhini ya khale, vulombe a ku nga ri swakudya swo nandziha ntsena kambe a byi tlhela byi tirhisiwa ku endla ntsompfu ni dzovo. Byin’wana a byi tirhisiwa ku hlanganisa mapulanga lawa a ku endliwa tibodo to tsalela eka tona, naswona lebyi salaka eka mhula wa tinyoxi a byi n’okisiwa loko byi lava ku tirhisiwa. I yini leswi vayimburi va gimeteke ha swona eka leswi va swi tshubuleke?

Loko phepha-hungu rero ri ya emahlweni ri te: “Hambileswi Bibele yi nga vuliki leswaku eIsrayele hi nkarhi wolowo a ku ri ni vanhu lava a va fuwa tinyoxi, ku tshuburiwa ka swisaka leswi tinyoxi a ti hlayisiwa eka swona le Tel Rehov, ku kombisa leswaku ku hlayisiwa ka tinyoxi, ku hakutiwa ka vulombe ni swihlenge, a ku ri yin’wana ya mintirho ya nkoka hi nkarhi wa Tempele yo Sungula [leyi akiweke hi Solomoni]. Kutani swi nga ha endleka leswaku rito leri nge ‘vulombe’ eBibeleni ri vula vulombe bya tinyoxi.”

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 15]

Institute of Archaeology/Hebrew University © Tel Rehov Excavations