Na Ruri Jesu o Hwetše Sefapanong?

SAEKLOPEDIA e nngwe e re: “Sefapano ke seka se se tlwaelegilego kudu sa Bokriste.” Diswantšho tše dintši tša bodumedi le mediro ya bokgabo di bontšha Jesu a kokotetšwe sefapanong. Ke ka baka la’ng seka se se tletše Bojakaneng? Na ruri Jesu o hwetše sefapanong?

Ba bantši ba šupa Beibeleng ge ba araba. Ka mohlala, go ya ka King James Version, nakong ya ge Jesu a be a bolawa, babogedi ba ile ba kwera Jesu gomme ba mo hlohla ka gore a ‘fologe sefapanong.’ (Mateo 27:40, 42) Dibeibele tše dingwe tše dintši di balega ka tsela e swanago. Today’s English Version e bolela ka Simone wa Kirene gore: “Mašole a mo gapeleditše gore a rwale sefapano sa Jesu.” (Mareka 15:21) Ditemaneng tše, lentšu “sefapano” le fetoletšwe go tšwa lentšung la Segerika la staurosʹ. Na go na le motheo o tiilego wa gore le fetolelwe bjalo? Ke’ng seo se bolelwago ke lentšu leo la mathomong?

Na e be e le Sefapano?

Go ya ka seithuti sa Segerika e lego W. E. Vine, lentšu staurosʹ “ge e le gabotse le bolela kota goba phate e otlologilego. Disenyi di be di kokotelwa go yona gore di bolawe. Bobedi leina le lediri stauroō, go tlemelela koteng goba phateng, mathomong di swanetše go fapantšhwa le sebopego sa kereke sa sefapano sa dikota tše pedi.”

The Imperial Bible-Dictionary e bolela gore lentšu staurosʹ “ge e le gabotse le bolela kota, phate e tsemilwego goba phate ya legora yeo godimo ga yona go ka fegwago selo se sengwe, goba yeo e ka dirišwago go ageletša lefelo.” Pukuntšu e tšwela pele ka gore: “Gaešita le gare ga Baroma, ruri crux (ka Selatine, yeo go yona go ntšhitšwego sefapano [cross] sa rena) e bonagala e le yeo e bego e le kota e tsemilwego mathomong.” Ka gona, ga go makatše gore The Catholic Encyclopedia e bolela gore: “Go sa šetšwe tše ka moka, ruri sefapano mathomong e be e le kota e otlologilego, yeo e betlilwego ntlha ka godimo.”

Go na le lentšu le lengwe la Segerika, xyʹlon, leo bangwadi ba Beibele ba le dirišitšego go hlalosa selo seo Jesu a bolaetšwego go sona. A Critical Lexicon and Concordance to the English and Greek New Testament e hlalosa xyʹlon e le “pala, kota.” E tšwela pele ka gore go swana le staurosʹ, xyʹlon “e be e fo ba pala e otlologilego goba kota yeo Baroma ba bego ba kokotela bao go bego go thwe ba a bapolwa.”

Ka go dumelelana le se, re lemoga gore King James Version go Ditiro 5:30 e balega ka gore: “Modimo wa botatawešo o tsošitše Jesu, yo le mmolailego la mo fega sehlareng [xyʹlon].” Diphetolelo tše dingwe, gaešita le ge di fetolela staurosʹ e le “sefapano,” le tšona di fetolela xyʹlon e le “sehlare.” Go Ditiro 13:29, The Jerusalem  Bible e bolela ka Jesu gore: “Ge ba phethile tšohle tšeo mangwalo a di boletšego e sa le pele ka yena ba ile ba mo fegolla sehlareng [xyʹlon] gomme ba mmoloka.”

Ka go dumelelana le tlhaloso ya motheo ya mantšu a Segerika a staurosʹ le xyʹlon, Critical Lexicon and Concordance yeo e tsopotšwego ka mo godimo e re: “Mantšu a a mabedi ga a dumelelane le kgopolo ya mehleng yeno ya sefapano, yeo re tlwaelanego le yona ka baka la diswantšho.” Ka mantšu a mangwe, seo bangwadi ba Diebangedi ba se hlalosago ge ba diriša lentšu staurosʹ se tloga se sa swane le seo batho lehono ba se bitšago sefapano. Ka baka leo, Phetolelo ya Lefase le Lefsa ya Mangwalo a Makgethwa e diriša ka mo go swanetšego polelwana “[kota] ya tlhokofatšo” go Mateo 27:40-42 le ditemaneng tše dingwe tšeo lentšu staurosʹ le tšwelelago go tšona. Ka mo go swanago, Complete Jewish Bible e diriša polelwana e rego “kota ya polao.”

Mathomo a Sefapano

Ge e ba Beibele e sa nape e bolela gore Jesu o bolaetšwe sefapanong, gona ke ka baka la’ng dikereke ka moka tšeo di bolelago gore di ruta Beibele le go e latela—Katholika, Protestanta le Orthodox—di kgabiša meago ya tšona ka sefapano le go se diriša e le seka sa tumelo ya tšona? Go tlile bjang gore sefapano se feleletše e le seka se se rategago gakaakaa?

Karabo ke gore sefapano ga se dirišwe feela ke batho bao ba tsenago kereke bao ba rego ba latela Beibele eupša se dirišwa le ke batho bao ba sa latelego Beibele le bao bodumedi bja bona bo bilego gona pele ga dikereke tšeo go thwego ke tša Bokriste. Dipuku tše dintši tša ditšhupetšo tša bodumedi di bolela gore go dirišwa ga difapano tše di fapafapanego ka dibopego go thomile mehleng ya morago kua ya tlhabologo ya batho. Ka mohlala, mongwalo wa diswantšho wa Egipita ya bogologolo le diswantšho tša medimo le medimogadi ya gona gantši o bontšha sefapano sa sebopego sa T seo se nago le nkgokolo ka godimo. Se bitšwa sefapano sa ansate, goba sa mokgoko, gomme go naganwa gore ke leswao la bophelo. Ge nako e dutše e eya, seswantšho sa mohuta wo se ile sa amogelwa le go dirišwa kudu ke Kereke ya maCopt le tše dingwe.

Go ya ka The Catholic Encyclopedia, “mohuta wa mathomo wa sefapano go bonagala e be e le wo o bego o bitšwa sefapano sa ‘gamma’ (crux gammata), seo se tsebjago kudu ke diithuti tša bophelo bja ka Bohlabela le diithuti tša boepi bja marope bja pele ga histori ka leina la sona la seSanskrit la swastika.” Leswao le le be le dirišwa kudu ke Mahindu a India le Mabuddha a Asia ka bophara gomme le sa dutše le bonwa dilong tša go kgabiša mafelong ao.

Ga go nape go tsebja ka go lebanya gore sefapano se amogetšwe neng e le seka seo go thwego ke sa Bokriste. Expository Dictionary of New Testament Words ya Vine e re: “Bogareng bja ngwagakgolo  wa bo-3 A.D., dikereke di be di tlogetše goba di gobošitše dithuto tše itšego tša tumelo ya Bokriste. E le gore go tle go oketšwe seriti sa tshepedišo ya bohlanogi ya kereke, baheitene ba ile ba amogelwa dikerekeng ka ntle le go tswalwa lefsa ka tumelo gomme ba dumelelwa go kgomarela bontši bja dika tša bona le maswao a boheitene,” go akaretša le sefapano.

Bangwadi ba bangwe ba šupa go seo se boletšwego ke morapedi wa modimo wa letšatši Constantine gore ka 312 C.E., ge a be a le go le lengwe la masolo a gagwe a bohlabani, o bile le pono ka sefapano seo se lego godimo ga letšatši gotee le moano wa Selatine wa “in hoc vince” (ka phenyo ye). Lebakeng le lengwe ka morago, leswao leo go thwego ke la Bokriste le ile la bewa godimo ga difoka, dikotseng le ditlhamong tša mašole a gagwe. (Bjalo ka ge le bontšhitšwe ka go le letshadi.) Go thwe Constantine o ile a sokologela Bokristeng, gaešita le ge a se a ka a kolobetšwa go ba go fihla nywageng e 25 ka morago, ge a be a babja wa go hwa. Ba bangwe ba ile ba belaela morero wa gagwe. Puku ya The Non-Christian Cross e re: “O be a dira dilo bjalo ka ge eka o be a fetoša Bokriste gore e be selo seo a bego a nagana gore se tla amogelwa ke balata ba gagwe e le bodumedi bja katholika [bja lefase ka moka], go e na le gore go be bjalo ka ge eka o be a fetošitšwe ke dithuto tša Jesu wa Natsaretha.”

Ga e sa le go tloga ka nako yeo, go ile gwa dirišwa difapano tša dibopego tša mehutahuta. Ka mohlala, The Illustrated Bible Dictionary e re botša gore seo se bitšwago sefapano sa St. Anthony “e be e le sa sebopego sa tlhaka e kgolo ya T, seo ba bantši ba naganago gore se tšerwe leswaong la modimo Tammuz [wa Babilona], tlhaka ya tau.” Gape go be go ena le sefapano sa St. Andrew, seo se lego ka sebopego sa tlhaka ya X, gotee le sefapano se se tlwaelegilego sa dikota tše pedi seo kota e phekaganego e lego tlasana. Sefapano se sa mohuta o tlwaelegilego, seo se bitšwago sefapano sa Selatine, ka phošo “se tšewa e le sebopego sa sefapano seo Morena wa rena a hwetšego go sona.”

Seo Bakriste ba Lekgolong la Pele la Nywaga ba Bego ba se Dumela

Beibele e bontšha gore lekgolong la pele la nywaga, ba bantši bao ba kwelego Jesu ba ile ba fetoga badumedi gomme ba amogela mohola o lopollago wa lehu la gagwe la sehlabelo. Beibele e bolela gore ka morago ga ge moapostola Paulo a dirile boboledi go Bajuda kua Korinthe le go hlatsela gore Jesu ke Kriste, “Krispo, e lego molaodi yo a okamelago wa sinagoge, o ile a dumela go Morena, yena le ba lapa la gagwe ka moka. Le ba bantši ba Bakorinthe ba ba kwelego ba dumela gomme ba kolobetšwa.” (Ditiro 18:5-8) Go e na le go ba bontšha seka goba seswantšho seo ba bego ba tla se diriša borapeding bja bona, Paulo o ile a laela Bakristegotee le yena gore ba “[tšhabe] borapedi bja medimo ya diswantšho” le mokgwa le ge e le ofe wo o tšwago borapeding bja boheitene.—1 Bakorinthe 10:14.

Boradihistori le banyakišiši ga se ba hwetša bohlatse bja go tiiša taba ya gore Bakriste ba pele ba be ba diriša sefapano. Se se tsošago kgahlego ke gore puku ya History of the Cross e tsopola mongwadi wa mafelelong a lekgolo la bo-17 la nywaga yo a botšišitšego gore: “Na Jesu yo a šegofaditšwego a ka thabišwa ke go bona barutiwa ba Gagwe ba tumiša seswantšho sa sedirišwa sa kotlo e sehlogo yeo [go thwego] O ile a e kgotlelela ka go se fele pelo le go hloka molato gotee le go hlabišwa dihlong?” O be o ka araba bjang?

Modimo ga a amogele borapedi bjo bo dirišago dika goba diswantšho. Paulo o ile a botšiša gore: “Tempele ya Modimo e na le tumelelano efe le medingwana?” (2 Bakorinthe 6:14-16) Ga go moo Mangwalo a šišinyago gore borapedi bja Mokriste bo swanetše go akaretša tirišo ya selo seo se swanago le sedirišwa seo Jesu a kokotetšwego go sona.—Bapiša le Mateo 15:3; Mareka 7:13.

Bjale ke’ng seo Bakriste ba therešo ba tsebjago ka sona? Ga ba tsebje ka sefapano goba leswao le ge e le lefe le lengwe, eupša ba tsebja ka lerato. Jesu o boditše balatedi ba gagwe gore: “Ke le nea taelo e mpsha ya gore le ratane; go etša ge ke le ratile, gore le lena le ratane. Bohle ba tla tseba ka se gore le barutiwa ba ka, ge e ba le ratana.”—Johane 13:34, 35.

[Ntlhakgolo go letlakala 19]

Seo bangwadi ba Diebangedi ba se hlalosago se tloga se sa swane le seo batho lehono ba se bitšago sefapano

[Seswantšho go letlakala 18]

Seswantšho sa lekgolong la bo-17 la nywaga sa motho yo a bolaelwago godimo ga staurosʹ, se se tšwago go “De Cruce” ya Lipsius

[Seswantšho go letlakala 19]

Seswantšho sa lebotong sa Egipita (mo e ka bago lekgolong la bo-14 la nywaga B.C.E.) seo se bontšhago sefapano sa ansate, leswao la bophelo

[Mothopo]

© DeA Picture Library/Art Resource, NY

[Seswantšho go letlakala 19]

Sefapano sa gamma Tempeleng ya Laxmi Naraya ya Mahindu

[Mothopo wa Seswantšho go letlakala 20]

From the book The Cross in Tradition, History, and Art (1897)