Go na content

Go na table of contents

Yesus dede trutru na wan kroisi?

Yesus dede trutru na wan kroisi?

Yesus dede trutru na wan kroisi?

„A KROISI na a moro prenspari sani di sma e gebroiki na ini a Kresten bribi”, na so wan buku e taki. Furu skedrei nanga tra moimoi sani na ini kerki e sori fa Yesus spikri na wan kroisi. Fu san ede so furu sma na ini a Krestenhèit e gebroiki a kroisi? Yesus dede trutru na wan kroisi?

Furu sma e taki dati Bijbel e gi piki tapu na aksi dati. Fu eksempre, soleki fa a King James Version e taki, dan na a ten fosi Yesus dede, sma ben spotu en èn den ben taigi en fu „saka komoto fu a kroisi” (Mateyus 27:40, 42). Furu tra Bijbelvertaling e taki a srefi sortu sani. Today’s English Version e taki fu Simon fu Sireine: „Den srudati dwengi en fu tyari a kroisi fu Yesus” (Markus 15:21). Na ini den vers disi, a wortu „kroisi” vertaal fu wan Griki wortu staurosʹ. Krin buweisi de taki na so a wortu disi musu vertaal? San a wortu disi wani taki na ini Grikitongo?

A ben de wan kroisi?

Soleki fa a Griki sabiman W. E. Vine e taki, dan staurosʹ „abi fu du moro furu nanga wan postu di tanapu leti-opo. Na den postu disi sma ben spikri ogriman di ben kisi dedestrafu. A wortu stauroō di wani taki dati wan sani fasi na wan postu, no de a srefi leki san sma e gebroiki na ini kerki, èn dati na wan kroisi di meki fu tu pisi udu.”

Wan wortubuku e taki dati a wortu staurosʹ wani taki „wan postu di tanapu leti-opo èn pe sma ben kan anga iniwan sani, noso sma ben kan naki a postu na ini a gron”. A wortubuku e taki moro fara: „Soleki fa a sori, dan srefi gi den Romesma a crux (a wortu kroisi teki puru fu a Latijntongo wortu disi) ben de wan postu di tanapu leti-opo” (The Imperial Bible-Dictionary). Dati meki a no e fruwondru wi taki a buku The Catholic Encyclopedia e taki: „Awansi fa a no fa, a de seiker taki fositen a kroisi ben de wan postu di tanapu leti-opo èn a ben srapu na tapusei.”

Bijbel skrifiman e gebroiki wan tra Griki wortu, xyʹlon, fu sori na sortu sani Yesus dede. Wan buku e taki dati xyʹlon na „wan pisi udu, noso wan udu postu” (A Critical Lexicon and Concordance to the English and Greek New Testament). A e taki moro fara taki neleki staurosʹ, dan xyʹlon „ben de wan postu di tanapu leti-opo, èn pe den Romesma ben spikri sma”.

Disi tru fu di te wi e luku Tori fu den Apostel 5:30 na ini a King James Version, dan a e taki: „A Gado fu wi afo gi wan opobaka na Yesus di unu kiri èn anga na wan bon [xyʹlon].” Ma tra Bijbelvertaling di e vertaal staurosʹ leki „kroisi” e vertaal xyʹlon leki „bon” tu. Na ini Tori fu den apostel 13:29, The Jerusalem Bible e taki disi fu Yesus: „Di den du ala den sani kaba di ben skrifi fu en, dan den puru en fu a bon [xyʹlon] èn den beri en.”

Te wi e luku san den Griki wortu staurosʹ nanga xyʹlon wani taki trutru, dan wan buku di wi ben kari kaba, e taki: „Nowan fu den tu wortu abi fu du nanga a fasi fa sma e denki now fu wan kroisi, soleki fa wi gwenti si dati na tapu prenki.” Sobun, a sani di den Evangelie skrifiman ben taki fu en di den gebroiki a wortu staurosʹ, no ben de leki a sani di sma e kari wan kroisi tide na a dei. Dati meki a fiti taki a Nyun-Grontapuvertaling fu den Santa Buku fu Bijbel, e gebroiki a wortu „pina-postu” na ini Mateyus 27:40-42 èn na tra presi pe a wortu staurosʹ ben skrifi. Na so a de tu taki a Complete Jewish Bible e gebroiki den wortu „postu pe den e kiri sma di kisi dedestrafu”.

Pe a kroisi komoto?

Bijbel no e taki dati Yesus dede na wan kroisi. Ma toku ala den kerki di e taki dati den e leri sma sani di komoto fu Bijbel, èn di e taki dati den e du san Bijbel e taki, e moi den kerki fu den nanga a kroisi èn den e gebroiki en na ini na anbegi fu den. Fu san ede den sma na ini den kerki disi, iya, den Lomsu kerki, den Protestant kerki nanga den Orthodox kerki e du dati? Fa a du kon taki den e gebroiki a kroisi so furu?

We, a no den kerkisma nomo di e taki dati den e du san Bijbel e taki, e gi grani na a kroisi. Sma de tu di e gi grani na a kroisi, ma den no e bribi na ini Bijbel. Na anbegi fu den sma disi ben de kaba langa ten bifo den kerki di e kari densrefi Kresten kerki. Difrenti ondrosuku di sma du na ini kerkitori, e sori taki sma ben gebroiki ala sortu kroisi langa ten bifo a ten fu Krestes. Fu eksempre, na ini na owruten Egepte, sma ben skrifi èn teken sani fu den gado fu den èn nofo tron yu kan si wan kroisi di gersi a letter T èn di abi wan lontu sani na tapu. Sma e kari a kroisi disi ansata kroisi èn sma ben bribi taki a kroisi dati ben e prenki a libi. Bakaten, sma fu a Koptisch kerki nanga tra kerki ben teki a kroisi disi abra èn den ben gebroiki en furu na ini na anbegi fu den.

Soleki fa a buku The Catholic Encyclopedia, e sori, dan „na a bigin a kroisi ben de a ’gamma’ kroisi (crux gammata). Den sma di sabi a kulturu fu Owstu-Asia nanga studenti di e ondrosuku owruten sani, sabi a kroisi disi na a Sanskrit nen fu en, swastika.” Sma fu a Hindu bribi na ini India nanga Budasma na ini heri Asia, gwenti fu gebroiki a kroisi disi. Te now ete yu kan si en na den moimoi sani di sma e meki na ini a kontren drape.

A no de seiker o ten sma teki a kroisi abra na ini kerki di e kari densrefi Kresten kerki. Wan wortubuku e taki: „Na a pisi ten fu a yari 250 baka Krestes, den kerki ben drai baka gi son leri fu a Kresten bribi noso den ben drai sonwan fu den leri tu. Den kerki di no ben hori densrefi moro na a leri ben wani kisi moro sma na ini den kerki. Fu dati ede, den ben teki heiden sma na ini den kerki aladi den sma disi no ben poti bribi na ini den Kresten leri. Den ben gi pasi taki den sma ben mag tan gebroiki furu fu den heiden simbôl fu den”, èn sosrefi a kroisi.

Son skrifiman e sori go na a sani di Constantijn, di ben e anbegi a son gado, ben taki. Na ini a yari 312 baka Krestes, di a ben hari go feti nanga den legre fu en, a ben kisi wan fisyun. Na ini a fisyun a si wan kroisi di ben de na tapu a son èn sosrefi den Latijntongo wortu „in hoc vince”, san wani taki nanga yepi fu a sani disi yu o wini. Wan pisi ten baka dati, sma ben gebroiki a sani disi na tapu den fetisani fu a legre fu en, soleki na tapu den skelt. Na a srefi sani disi sma, di e kari densrefi Kresten, e gebroiki. (Luku a prenki na a kruktu-anusei.) A kan taki Constantijn teki a Kresten bribi, ma a dopu baka 25 yari, leti fosi a hari en lasti blo. Son sma ben tweifri efu a ben du dati nanga en heri ati. A buku The Non-Christian Cross e taki: „A ben e du neleki a ben teki den leri fu Yesus fu Nasaret. Ma fu taki en leti, a ben kenki a Kresten bribi na so wan fasi taki den sma di ben de na en ondro, ben o teki a Lomsu bribi moro makriki leki a moro prenspari bribi di de.”

Sensi a ten dati, sma e gebroiki ala sortu kroisi. Fu eksempre a buku The Illustrated Bible Dictionary e sori taki kroisi di den e kari a Sint Anthony kroisi, „ben meki leki wan bigi letter T. Son sma e bribi taki a sani disi teki puru fu a letter tau, a simbôl fu a gado Tamus, fu den Babilonsma.” Boiti dati, yu abi sosrefi a Sint Andrew kroisi di gersi a letter X. A kroisi di moro furu sma sabi na a wan di meki fu tu pisi èn pe a syatu pisi saka pikinso go na ondro na tapu a langa pisi. Sma e kari a kroisi disi a Latijn kroisi èn na wan fowtu fasi „sma abi a gwenti fu bribi taki wi Masra dede na a kroisi disi”.

San den Kresten fu a fosi yarihondro ben e bribi?

Bijbel e sori taki na ini a fosi yarihondro, furu sma di ben gi yesi na Yesus, tron bribiman èn den poti bribi na ini a dede fu en di man frulusu sma. Baka di na apostel Paulus preiki gi den Dyu na ini Korente, èn a sori den taki Yesus na a Krestes, dan Bijbel e taki dati „Krespus, a fesiman fu a snoga tron wan bribiman fu Masra, makandra nanga en heri osofamiri. Sosrefi furu fu den Korentesma di ben arki Paulus tron bribiman èn den teki dopu” (Tori fu den apostel 18:5-8). Paulus no ben leri den Kresten brada nanga sisa fu gebroiki wan simbôl noso wan prenki na ini na anbegi fu den. Na presi fu dati a ben taigi den fu „wai pasi gi na anbegi fu kruktugado” èn fu iniwan tra sani di sma e du na ini falsi anbegi.​—1 Korentesma 10:14.

Historia skrifiman nanga ondrosukuman no feni nowan buweisi di e sori taki den fosi Kresten ben e gebroiki a kroisi. A moi fu si taki a buku History of the Cross e taki san wan skrifiman fu a di fu 17 yarihondro ben aksi: „Yesus, a blesiwan, ben o feni en bun fu si taki den disipel fu en e gi glori na a sani [soleki fa sma e bribi] di meki a kisi syen èn nyan pina sondro taki a du wan ogri?” San yu ben o piki?

Na ini na anbegi di Gado feni bun, sma no musu gebroiki popki noso tra sani. Paulus ben aksi: „San a tempel fu Gado abi fu du nanga kruktugado?” (2 Korentesma 6:14-16) Nowan tekst na ini Bijbel e sori taki Kresten musu gebroiki wan sani di gersi a sani pe sma ben spikri Yesus na tapu.​—Luku Mateyus 15:3; Markus 7:13.

Sobun, san e sori efu sma na tru Kresten? A no a kroisi noso iniwan tra sani, ma na lobi. Yesus ben taigi den bakaman fu en: „Mi e gi unu wan nyun komando, taki un musu lobi makandra; neleki fa mi lobi unu, na so un musu lobi makandra tu. Na a fasi disi ala sma o sabi taki unu na mi disipel, te unu lobi makandra.”​—Yohanes 13:34, 35.

[Prenspari pisi na tapu bladzijde 19]

A sani di den Evangelie skrifiman ben taki fu en, no ben de leki a sani di sma e kari wan kroisi tide na a dei

[Prenki na tapu bladzijde 18]

Wan tekening fu a di fu 17 yarihondro fu wan sma di dede na wan staurosʹ, fu Lipsius’ “De Cruce”

[Prenki na tapu bladzijde 19]

Prenki fu den Egeptesma (wan pisi ten fu a di fu 14 yarihondro bifo Krestes) di e sori na ansata kroisi, di e prenki libi

[Sma di abi a reti fu a prenki]

© DeA Picture Library/​Art Resource, NY

[Prenki na tapu bladzijde 19]

A gamma kroisi na a Laxmi Narayan Hindu tempel

[Sma di abi a reti fu a prenki na tapu bladzijde 20]

From the book The Cross in Tradition, History, and Art (1897)