Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Utu mumanye anyi?

Utu mumanye anyi?

Utu mumanye anyi?

Mbubi kayi buvua Balaba muenze?

Mukanda wa Matayo, wa Mâko, wa Luka ne wa Yone idi itela dîna dia Balaba uvuabu balekelele pa muaba wa Yezu kudi Ponto Pilato uvua mukalenge wa bena Lomo. Balaba uvua “muena lukanu wa lumu lunene” ne “munyengi wa bintu.” (Matayo 27:16; Yone 18:40) Uvua mu buloko bua bena Lomo buvua mu Yelushalema ‘musuika ne bantomboji nende, mu buntomboji buabu bakadi bashipangane.’​—Mâko 15:7.

Nansha mudi bantu kabayi ne bijadiki lelu bia bubi buvua Balaba muenze, dikala diende anu munkatshi mua bantomboji ndisaka bamue bamanyi ba malu a mu Bible bua kumutela munkatshi mua tshisumbu tshia bantomboji bavua mu Isalele mu bidimu lukama bia kumpala. Flavius Josèphe, mumanyi wa malu a kale wakafunda ne: kasumbu ka bantomboji aku kavua katambe kumanyika mu mvita ivua bisamba biluishangana tshikondo atshi; bantomboji aba bavua bamba muvuabu bakeba buakane bua bena Yuda bavua bakengeshibua. Butomboji bua bena Yuda kudi banene ba bena Lomo ne ba bena Yuda bavua ne mianzu minene buakavula bikole menemene munkatshi mua bidimu lukama bia kumpala. Bisumbu bia bantomboji ke biakalua kuenza tshiluilu tshinene tshia bena Yuda tshivua tshipate bena Lomo mu Yudaya mu 66 panyima pa Yezu.

Mukanda mukuabu udi wamba ne: “Balaba uvua mua kuikala umue wa mu benzavi bavua basombele pambelu pa tshimenga. Bantu bavua bamanye benzavi aba bimpe bualu bavua banyenga bena Isalele mabanji abu ne baditua mu diluisha mbulamatadi wa bena Lomo.”​—The Anchor Bible Dictionary.

Mbua malu mabi kayi avuabu mua kushipela muntu mu tshikondo tshia bena Lomo bu muvuabu bashipe Yezu?

Bua kunyoka bantu bavua bapambuisha bakuabu, bashipa mikenji ne batombokela mbulamatadi, bena Lomo bavua babasuikila ku tshintu bua kubakengesha ne babashiya ku tshintu aku bua bashale kudifuila. Dinyoka dia nunku divua mushindu mubi mutambe wa lufu.

Mukanda kampanda udi wamba ne: “Luvua lufu lua patoke, lua bundu ne lua dikenga, ne bavua benza nanku bua kutshingisha bantu bavua mua kujinga bua kuluisha bibidilu biabu bia mu nsombelu.” (Palestine in the Time of Jesus) Mufundi mukuabu wa mu Lomo wakamba bua mushindu uvuabu bashipa benji ba malu mabi mu bikondo bia kale ne: “Bavua basungula njila minene ivua bantu ba bungi bapitshila bua bamone ne bapete buôwa.”

Bilondeshile Josephus, bakashipa muena buloko mukuabu uvuabu bakuate mu mvita mushindu eu kudi basalayi ba Titus pavuabu bajingile tshimenga tshia Yelushalema mu 70 kumpala kua bimanu bia tshimenga bua kutshingisha bavua baluangana nabu. Ndekelu wa bionso pakakuatabu tshimenga, bakashipa bantu bakuabu ba bungi mushindu wa muomumue.

Bilondeshile miyuki ya malu a kale, dishipa bantu ba bungi dia nunku divua dienzeke ku ndekelu kua buntomboji buvua busake Spartacus (mu 73-71 Kumpala kua Yezu) bua kushipa bapika ne baluanganyi ba mvita (ya mu bipalu) 6 000 ku mpenga kua njila uvua ufuma ku Capua uya ku Lomo.

[Tshimfuanyi mu dibeji 14]

“Tupeshayi balaba,” mêyi a Charles Muller mu 1878