Iñiyniyuqkunamanta yachakunapaq

“Creeni”

MARTA, turanta chayri hermanonta jatun rumiwan atiykuspa pʼampaykusqankutaqa mana qunqayta atichkarqachu. Phutikuyninqa jatun, may llakiytaq karqa. Hermanon wañupusqantaqa mana creeyta atichkarqachu. Wañusqanmantapacha achkha waturikuq, sunquchariq ima jamurqanku, chay tawa pʼunchaykunaqa sunqu nanaypuni karqa.

Pitachus Lázaro astawan munakurqa, chay runa paypa ñawpaqinpi kachkarqa. Jesusta watiqmanta rikuspataq hermanonmanta yuyarikurqa, imaraykuchus paylla sanoyachiyta atinman karqa. Jesuswan Betania ranchop jawanpi parlaspataq sunquchakurqa. Khuyakuyninta rikuchisqanraykutaq chay rato kallpachakurqa. Tapuykunawantaq, iñiyninpi, kawsarimuy kasqanta creeyninpi ima astawan yuyananpaq yanaparqa. Martataq parlarisqankumanta jinata nirqa: “Noqa creeni qan Cristo kasqaykita, Diospa Churin, pichus kay pachaman jamunan karqa, chay”, nispa (Juan 11:27).

Marta jatun iñiyniyuq warmi karqa. Biblia paymanta pisita parlaspapis iñiyninchikta mayta kallpachananchikpaq yanapawanchik. Chaywanpis manaraq yachakuchkaspa qhawarina imaynatachus Biblia paymanta parlayta qallarisqanta.

“Ancha phutisqa kashanki, musphashankitaj”

Kaytaq Betaniapi ñawpaq killasllapi karqa. Lázaro allillan kachkaspa Jesucristota wasinman waqyarikurqa. Lázaro, Marta, María ima juk wasillapi tiyakuq kanku. Wakin yachayniyuq runasqa Marta kuraq kasqanta ninku, wasinman jamuqkunata sumaqta sirvisqanrayku, sutintataq ñawpaqta uqharikusqanrayku (Juan 11:5). Kimsantinkumanta mayqillanpis casarakusqantaqa mana yachanchikchu, chaywanpis Jesuswan allin amigos ruwakusqankutaqa yachanchik. Judeapi willachkaspa runas churanakuptinkupis, chiqniptinkupis amigosninpa wasinkupi qhipakuq. Chay wasipiqa sunqu tiyasqa, allintaq kayta atirqa.

 Martaqa wasinman waqyarisqa kaqkunata sumaqta sirviq, wasinpi qhipakunankupaqtaq tukuy imata wakichiq. Payqa kʼuchi warmi karqa, wasinpi imatapis ruwaykuchkallaqpuni, astawanraqchá Jesús jamunanpaqqa. Chayrayku Jesuspaq, paywan riqkunapaq ima juk sumaq mikhunata wakichirqa miskʼichikunankupaqjina, maypichus tukuy ima mikhunapaq karqa. Jesuspa tiemponpi wakkunata wasiman waqyarikuytaqa allinpaq qhawakuq. Wasiman waqyarisqa chayaptinqa muchʼaykuq kanku, jukʼutasninta lluchʼuq kanku, chakisninta mayllaq kanku, umanmantaq qʼapachkaq aceitewan jawiykuq kanku (Lucas 7:44-47). Wasinkupi qhipakuqkuna samarikunankupaq, mikhunankupaq ima, mana imapis pisiyananchu karqa.

Martawan Mariawanqa achkha ruwanasniyuq karqanku. Iskayninmanta nisqaqa María Diosta yupaychaypi allin sayasqa karqa, manaraq Jesús chayamuchkaptintaq hermananta ruwaysichkarqa, Jesús chayamuptintaq manaña. Chay kutipitaq Jesusqa, sumaqta yachachirqa. Chay tiempomanta religionesta kamachiqkunamanta nisqaqa, Jesús warmista jatunpaq qhawasqanrayku Diospa Reinonmanta kʼachamanta willaq. Chayraykutaqchá María Jesuspa ñawpaqinpi tiyaykukuspa tukuy parlasqanta kusiywan uyarirqa.

Marta chayta rikuspaqa ichapis phiñakurqa. Wasinman waqyarisqa kaqkunapaq mikhunata wakichisqanmanjinataq astawanchá phiñakuchkarqa. Hermananta chaypi tiyaykukuspa mana imapi yanapaysikusqanta rikuspataq, uyan jukjinayanmanchá karqa. Imaptinchus sapallan mana tukuy imata ruwayta atichkarqachu.

Marta may phiñasqa kasqantaqa manaña pakayta atirqachu. Jesús yachachichkasqanta pantachiytawan nirqa: “Señor, manachu rikunki ñañay mana ruwaysiwasqanta? Niy ari yanapanawanta”, nispa (Lucas 10:40). Chaywanqa María yanapaysikunanta nichkarqa. Jesús ñañanta kʼamispa, ruwaykunasninman kutinanpaq kamachinanta mañachkarqa.

Jesuspa kutichisqanqa ichapis Martata tʼukuchirqa, imaynatachus Bibliata ñawiriqkunatapis  tʼukuchillantaq ajinata. Munakuywan kutichirqa: “Marta, Marta, ancha phutisqa kashanki, musphashankitaj chay chhika ruwanaswan. Ujllamin aswan walejqa. Mariaqa ajllakun chay aswan walej kajta. Chaytaqa mana pipis qhechonqachu”, nispa (Lucas 10:41, 42). ¿Imatá Jesús niyta munachkarqa? ¿Marta ruwaykunasninpichu astawan yuyachkasqanta nichkarqa chayri waykʼuchkasqantachu pisipaq qhawachiyta munachkarqa?

Jesusqa mana chaytachu niyta munachkarqa. Imaraykuchus Martap ruwasqanta allinpaq qhawarqa. Jesús sumaq mikhunata wakichiyqa mana juchachu kasqanta yacharqa, imaptinchus ñawpaq kutillapi Mateop wasinman juk “jatun mikhuyta” wakichipusqankuman rirqa (Lucas 5:29). Mikhunaqa mana imapischu karqa manaqa Marta imatachus ñawpaqman churasqan, achkha mikhunata waykʼuspa musphaykachachkarqa aswan allin kaqtataq chinkachirqa. ¿Imamantá parlachkanchik?

Jesús Diospa kʼata Churin Martap wasinman chiqa kaqta yachachiq rirqa. Jesuspa yachachisqanwan ni ima miskʼi mikhunapis, imatachus pay kallpachakuspa waykʼusqanwan kikinchakunmanchu karqa. Chiqamantachá Jesús llakikurqa chay kutipi amigan iñiyninta kallpachananmantaqa, wak ruwaykunasta akllasqanmanta. Chayraykuchá Jesusqa Mariata uyarinanta saqillarqa.

Martap phiñakuyninta reparachinanpaqqa Jesús kʼachamanta sutinta kutin kutita uqharirqa. Sutʼimanta nirqa: “Ancha phutisqa kashanki, musphashankitaj chay chhika ruwanaswan”, nispa Jesusta sumaqta uyarinankupaq ichapis juk mikhuyllata wakichiyqa allin kanman karqa. Chaywanpis Jesusqa María uyarinanpaq “aswan walej kajta” akllasqanta ni imarayku pantachinmanchu karqa.

Marta mikhunata wakichisqanpi, kay tiempopi Jesuspa discipulosninqa achkha yuyaychaykunata tarisunman. Sutʼincharinapaq “Diosmanta pisiskas caskan[chik]ta” juntʼanapaq mana imapis pantachiwananchikta saqinachu tiyan (Mateo 5:3, Dios Parlapawanchej). Martajina ñuqanchikpis hermanosta wasinchikman waqyarikusunman, chaywanpis mana jatun mikhunatapunichu wakichinanchik tiyan, manaqa allin kaqta akllayta yachananchik tiyan, imaraykuchus hermanoswan tantakuyqa puraqmanta kallpachakunapaq chantá espiritup ima yanapaynillanmantapis parlarinapaq kanan tiyan (Romanos 1:11, 12). Pisi mikhunata wakichiyqa astawan kallpachakunanchikpaq yanapawasunman.

Munasqa hermanonku kawsarinpun

Jesuspa kʼamisqanta Marta, ¿japʼikurqachu chantá yachakurqachu? Arí. Apóstol Juan Lazaromanta parlayta qallarichkaspa nirqa: “Jesusqa mayta munakoj Martata, ñañanta, Lazarotapis”, nispa (Juan 11:5). Jesús Betaniapi kasqanmantapacha achkha killasña pasarqa, chayrayku Martaqa paywan mana sunqu nanasqachu, nitaq phiñasqachu kasqanta reparanchik. Jesús allinmanta kʼamisqanta tukuy sunquwan japʼikurqa. Martap iñiyninmanta mayta yachakusunman, imaptinchus tukuypis kʼaminawanchikta necesitanchikpuni.

Lázaro unquykuptin Marta qhawarqa. Sanoyakunanpaqtaq tukuy atisqanta ruwarqa, chaywanpis astawan unquykuchkallarqapuni. Chayjinapi rikukuspapis hermanasninqa qhawallarqankupuni. Martaqa hermanon unqusqa kasqanta rikuspa, wawamantapacha khuska kusiypi, llakiypi ima kawsakusqankuta yuyarikullaqpunichá.

Hermanasninqa Lázaro mana sanoyakunanpaqjina kasqanta reparaptinkutaq, Jesusman willachimurqanku: “Señor, munasqa kawsaqeykeqa onqosqa kashan”, nispa, chayta nirqanku imaraykuchus pay Betaniamanta iskay día puriypi willachkarqa (Juan 11:1, 3). Jesús hermanonkuta mayta munakusqanta, unquyninmanta sanoyachinanpaqtaq tukuy imata ruwayta atisqanta yacharqanku.  Chaywanpis Jesusta suyakunankukama Lázaro wañupurqa.

Iskayninku hermanonkurayku mayta waqarqanku, pʼampanankupaqtaq wakichikurqanku, Betaniamanta, qayllanniqmanta ima achkha waturikuq rirqanku. Jesús mana rikhurisqanraykutaq, Martaqa astawan llakikuchkarqa. Lázaro wañupusqanmanta tawa pʼunchaymantaq Jesús jamuchkasqanta, qayllapitaq kachkasqanta yacharqa. Chayjina llakisqa kaspapis usqhayllata jatarikuytawan, Mariata mana imata nispalla Jesusta taripaq rirqa (Juan 11:20).

Jesusta rikuytawantaq imachus iskayninkuta chay pʼunchaykunapi llakichichkasqanta willarqa: “Señor, kaypichus kawaj karqa chayqa, turay mana wañupunmanchu karqa”, nispa. Chayta nispaqa iñiyninta, suyakuyninta ima mana chinkachisqanta rikuchichkarqa, chantá nillarqataq: “Chaywampis noqa yachani, imatachus Diosmanta mañakunki, chayta pay qosunanta”, nispa. Jesustaq suyakuyninta kallpachananpaq nirqa: “Turayki kawsarimonqa”, nispa (Juan 11:21-23).

Martaqa, Jesús qhipa pʼunchaykunamanta parlachkasqanta yuyarqa, chayrayku kutichirqa: “Arí, noqa yachani kawsarimunanta qhepa pʼunchaypi, wañusqas kawsarimonqanku chaypacha”, nispa (Juan 11:24). ¡May jatun iñiyniyuq kasqanta rikuchichkarqa! Saduceos —judiospa religionmanta yachachiqkuna— mana kawsarimuypi creeptinkupis, Martaqa, Diospa Palabran kawsarimuymanta sutʼita yachachisqantaqa creerqapuni (Daniel 12:13; Marcos 12:18, 19). Martaqa, Jesús kawsarimuymanta willasqanta, wakkunata kawsarichisqanta ima yacharqa, chaywanpis ajina pʼunchayniyuq wañusqata manaraq jatarichisqachu. Martataq imachus kananta mana yacharqachu.

Jesustaq ni jaykʼaqjina Tatan qhipaman wañusqasta kawsarichinanpaq atiyta qusqanta rikuchirqa. Nirqataq: “Noqa kani kawsarimuy, kawsaytaj”, nispa. Jesustaq Martata tapurqa: “[¿]Chayta creenkichu?”, nispa, paytaq imatachus kay yachaqanap qallariyninpi tarinchik chayta kutichirqa. Ajinamanta, Jesús, Cristo chayri Mesías, Diospa churin kasqanta creerqa, profetas willasqankumanjinataq kay pachaman jamunanta yacharqa (Juan 5:28, 29; 11:25-27).

Jehová, Jesucristo ima kayjina creeyta, ¿jatunpaqchu qhawanku? Chay tiempopi pasasqanqa ajinapuni kasqanta sutʼita rikuchiwanchik. Martaqa hermananta usqhayllata maskʼaq rirqa. Chantá Jesús imaynatachus Mariawan, paywan jamuqkunawan ima parlaspa, sunqunta wawayachikusqanta rikurqa. Marta imaynatachus pillapis wañuptin mayta llakichiwanchik, ajinallatataq Jesús Lázaro wañusqanmanta sinchita phutikuspa waqasqanta rikurqa, chantá hermanonpa aya pʼampananmanta rumita kuyuchinankuta kamachisqanta uyarillarqataq (Juan 11:28-39).

Martaqa hermanon tawa pʼunchayña pʼampasqa kasqanrayku asnachkasqantaña nirqa. Chaywanpis Jesusqa yuyarichirqa: “[¿]Manachu nerqayki, creenkichus chayqa Diospa jatun kayninta rikunki?”, nispa. Martataq creerqa, Jehovap jatun kaynintataq ni jaykʼaqjina rikurqa. Chay ratopachataq Dios, Churinman atiyta qurqa Lazarota kawsarichinanpaq. Jesús, Lazarota lluqsimunanpaq kamachisqanta; vendaswan maytʼusqa kawsarimuytawan puririsqanta uyarisqan; Jesús kamachisqanta “phaskaraychej, saqeychejtaj ripunanta”, nispa chantá may kusiywan kimsantin hermanos mayta abrazanakusqankuta ima Martap yuyayninpi qhipakurqa (Juan 11:40-44, Qheshwa Biblia). Jinallapitaq jatun llakiyninqa chinkarqa.

Wañuymanta kawsarimuy kasqanta yachakusqanchikqa mana musquychu, imaptinchus Diospa Palabran jinapuni kasqanta rikuchiwanchik. Jehová, Jesucristo ima, imaynatachus Martata, Mariata, Lazarota ima tʼinkarqanku, kikillantataq kamachisninman iñiyninkurayku tʼinkayta munanku. Martajina  iñiyninkuta kallpachaqkunaqa achkha tʼinkasta japʼinqanku. *

“Martaqa mikhuyta jaywarasharqa”

Bibliaqa juktawan Martamanta parlawanchik. Chaytaq Jesús kay jallpʼapi kawsayninta manaraq quchkaptin qhipa kaq semanap qallariyninpi karqa. Qhipaman ñakʼarinanta yachaspa, watiqmanta Betaniaman amigosninpa wasinkupi samarikuq rirqa. Chaymantapacha Jerusalenkama kimsa kilometrosta puriq. Jesuswan Lazarowan, lepra unquyniyuq Simonpa wasinpi mikhuchkaptinku, “Martaqa mikhuyta jaywarasharqa”, chaymantapachataq manaña Martamanta parlakunchu (Juan 12:2).

Bibliaqa Martamanta parlayta qallarichkaptin achkha ruwanaswan kachkarqa, parlayta tukuchkaptintaq ruwaykuchkallarqapuni, kallpachakuspa wakkunata atiendespa. Martaqa sumaq llamkʼaq warmi karqa. Kay tiempopipis qutuchakuypi Martajina achkha hermanas tiyan, pikunachus waqyarikuyta yachanku, iñiyninkuraykutaq wakkunata yanapanankupaq kallpachakunku. Martaqa kʼachallapunichá kanman karqa. Jinata ruwasqanqa allinpuni karqa, chaywanpis qhipaman wak chʼampaykunapi rikukullarqataq.

Pisi pʼunchayninmantaq, puraq uya runas munasqa Yachachiqnin Jesusta wañuchirqanku, chaytataq Marta muchunan karqa. Paykunallataq Lázaro hermanonta wañuchiyta munarqanku, imaptinchus pay kawsarimusqanrayku Jesuspi achkha runas creerqanku (Juan 12:9-11). Qhipamantaq Martata, hermanosninta ima wañuy tʼaqarqa. Mana yachanchikchu maykʼaqchus, imaynatachus wañusqankuta, chaywanpis Martata, iñiynin wañunankama muchunanpaq yanaparqachá. Martap iñiyninmanta, ¡maytapuni yachakusunman!

[Sutʼinchaynin]

[11 paginapi dibujo/foto]

Marta phutisqa kachkaspapis, iñiyninta Jesús kallpachananta saqirqa

[12 paginapi dibujo/foto]

Marta ‘ancha phutisqa kachkaspa, musphachkaspa ima’, llampʼu sunquwan kʼamichikuqta saqirqa

[15 paginapi dibujo/foto]

Martap creeynin tʼinkasqa karqa hermanon kawsarimusqanta rikuspa