Mu Ezange Liketo Ze Kutekisa Mulimu

“Ya na ni ngana u talimisisa mwa hata.”—LIPROV. 14:15.

1, 2. (a) Ki nto mañi ye lu isezanga hahulu pilu ha lu eza liketo? (b) Ki lipuzo lifi ze lu ka nyakisisa?

KA ZAZI ni zazi lu ezanga liketo. Ze ñata ku zona ha li bangi za butokwa hahulu. Kono ze ñwi zona li amanga hahulu bupilo bwa luna. Ha lu ezanga liketo, ibe ze tuna kamba ze nyinyani, nto ye tuna ye lu isezanga hahulu pilu ki ku kuteka Mulimu.—Mu bale 1 Makorinte 10:31.

² Kana ku mi belanga bunolo ku eza liketo kamba ku mi belanga taata? Kuli lu be Bakreste ba ba hulile, lu swanela ku ituta ku ketanga ze lukile ku ze si ka luka kihona lu ka eza liketo ze lumelelana ni tumelo ya luna, isike ya mutu yo muñwi. (Maro. 12:1, 2; Maheb. 5:14) Ki afi mabaka a mañwi ha lu swanela ku ituta ku ezanga liketo ze nde? Ki kabakalañi fokuñwi ha ku kona ku ba taata ku eza liketo ze nde? Mi ki mihato ifi ye lu kona ku nga ye ka lu tusa ku ezanga liketo ze kutekisa Mulimu?

Ki Kabakalañi ha lu Swanela ku Ezanga Liketo?

3. Ki nto mañi ye lu sa swaneli ku tuhelela kuli i lu palelwise ku eza liketo ze nde?

³ Haiba fokuñwi ha lu latelelangi likuka za mwa Bibele, be lu kena ni bona sikolo kamba be lu beleka ni bona ba kona ku nahana kuli ha lu si ka tiyela ku ze lu lumela ni kuli lu konwa ku yembululwa ka bunolo. Ba kona ku  bulela buhata kamba ku uzwa ni ku lu susueza ku eza sina mo ba ezeza kamba ku ba tusa feela ku pata ze ba eza. (Ex. 23:2) Kono mutu ya ziba mwa ku ezeza liketo ze kutekisa Mulimu ha na ku tuhelela sabo kamba takazo ya ku bata ku tabisa batu ku mu ezisa lika ze lwanisana ni lizwalo la hae le li lutilwe ki Bibele.—Maro. 13:5.

4. Ki kabakalañi ba bañwi ha ba batanga ku lu ezeza liketo?

⁴ Haki batu kaufela ba ba bata ku lu ezeza liketo ba ba bata kuli lu kene mwa butata. Nihaiba balikani ba ba bata ku lu tusa ba kona ku pihelela kuli lu latelele likelezo za bona. Niha se lu tuhezi ku pila ni bashemi ba luna, bahabo luna mwendi ba sa iyakatwa hahulu luna mi ba kona ku ikutwa kuli ba swanela ku zwelapili ku lu tusa ku eza liketo za butokwa. Ka mutala, mu nahane ka za taba ya likalafo. Bibele i bonisa hande fo ku sweu kuli lu swanela ku ambuka mali. (Lik. 15:28, 29) Kono ku na ni litaba ze ñwi ze ama likalafo ze tokwa kuli mañi ni mañi wa luna a iketele kalafo ya ka amuhela kamba ku hana. * Bahabo luna ba kona ku lu susueza kuli lu latelele mihupulo ya bona. Kono ha eza liketo ze cwalo, Mukreste kaufela u tokwa ku lwala “mulwalo wa hae,” ili ku talusa buikalabelo bwa na ni bona. (Magal. 6:4, 5) Nto ye lu swanela ku iyakatwa hahulu ki ku ba ni lizwalo le linde ku Mulimu, isike kwa batu.—1 Tim. 1:5.

5. Lu kona ku ezañi kuli tumelo ya luna i si ke ya lwela?

⁵ Lwa kona ku kena mwa ziyezi ye tuna haiba lu zina-zina. Mulutiwa Jakobo naa ñozi kuli mutu wa lipilu ze peli ki mutu ya “lika-lika mwa linzila za hae kaufela.” (Jak. 1:8) Mutu ya cwalo u ka lyanganiswa ki mihupulo ya batu ye cinca-cinca, sina mutu ya inzi mwa mukolo o si na silabo o zukuzwa ki liwate le li bifile. Tumelo ya mutu yo i kona ku lwela ka bunolo mi u kona ku nyaza ba bañwi kabakala butata bo bu mu tahezi. (1 Tim. 1:19) Lu kona ku pima cwañi butata bo? Lu swanela ku “tiya mwa tumelo.” (Mu bale Makolose 2:6, 7.) Kuli lu be ba ba tiile, lu tokwa ku ituta ku ezanga liketo ze bonisa kuli lu na ni tumelo mwa Linzwi la Mulimu. (2 Tim. 3:14-17) Kono ki lika mañi ze kona ku lu palelwisa ku eza liketo ze nde?

Libaka ha ku li Taata ku Eza Liketo

6. Sabo i kona ku lu ama cwañi?

⁶ Sabo ya kona ku lu fokolisa. I kona ku ba sabo ya ku saba ku eza liketo ze maswe, ya ku saba ku palelwa, kamba ya ku saba ku bonahala bukuba ku ba bañwi. Sabo yeo ha i si ka fosahala. Ha ku na mutu ya bata ku eza keto ye maswe ili ye kona ku tahisa butata ni maswabisa. Nihakulicwalo, ku lata Mulimu ni Linzwi la hae kwa kona ku lu tusa ku sa saba hahulu. Kamukwaufi? Ku lata Mulimu ku ka lu susumeza ku batisisa mwa Linzwi la hae ni lihatiso ze tomile fa Bibele pili lu si ka eza liketo za butokwa. Ku eza cwalo ku ka tahisa kuli lu si ke lwa eza mafosisa a mañata. Ki kabakalañi? Kakuli Bibele ya kona ku “fa ya sa lemuhi, ku keta litaba, ku fa mutangana zibo ni buitemuso.”—Liprov. 1:4.

7. Lu kona ku itutañi kwa mutala wa Mulena Davida?

⁷ Kana lu ka ezanga liketo ze lukile nako kaufela? Batili. Kaufelaa luna lwa fosanga. (Maro. 3:23) Ka mutala, Mulena Davida naa li ya butali mi naa sepahala. Kono fokuñwi naa ezanga liketo ze maswe ze ne tahisize kuli a nyande ni ku nyandisisa ba bañwi. (2 Sam. 12:9-12) Nihakulicwalo, Davida naa si ka tuhelela mafosisa a hae ku mu palelwisa ku eza liketo ze ne ka tabisa Mulimu. (1 Mal. 15:4, 5) Sina Davida, ni luna lwa kona ku eza liketo ku si na taba ni mafosisa e ne lu ezize kwamulaho haiba lu hupula kuli Jehova ha na ku talima lifoso  za luna mi u ka lu swalela. U ka zwelapili ku tusa ba ba mu lata ni ku mu utwa.—Samu 51:1-4, 7-10.

8. Lu itutañi ku za naa bulezi muapositola Paulusi ka za linyalo?

⁸ Lu kona ku fukuza cwañi kwa sabo ya ku saba ku eza liketo? Ki ka ku lemuha kuli fokuñwi ku na ni liketo li sikai ze lukile ze lu kona ku eza. Ha mu nyakisise za naa bulezi Paulusi ka za linyalo. Ka susumezo ya moya o kenile, naa ñozi kuli: “Ku ba ba si ka nyala, ni kwa basali ba limbelwa, se ni ka bulela ki se: Bunde kiha ba ka itulela sina na. Kono ha ba palelwa ku iswala ba nyale. Kakuli bunde ki ku nyala, isi ku bulaiwa ki takazo.” (1 Makor. 7:8, 9) Paulusi naa bulezi kuli ku ba likwasha ne li yona keto ye nde hahulu, kono ne si yona feela keto ye lukile.

9. Kana mubonelo wa ba bañwi wa swanela ku ama liketo ze lu eza? Mu taluse.

⁹ Kana mubonelo wa ba bañwi wa swanela ku ama liketo ze lu eza? Fokuñwi wa swanela. Ha mu lemuhe za naa bulezi Paulusi ka za taba ya ku ca lico ze ne ngiwa kuli ne li tabezwi milimu ya maswaniso. Naa lumezi kuli liketo ze ñwi ha li si ka fosahala ka ili zona, kono ne li kona ku sitatalisa mutu ya naa na ni lizwalo le li fokola. Paulusi naa ketile ku ezañi? Naa ñozi kuli: “Sico ha si ka wisa mwanahesu, ha ni sa na ku ca nama ku ya ku ile, kuli ni si ke na sitatalisa mwanahesu.” (1 Makor. 8:4-13) Ni luna lu swanela ku singanyekanga ka mo liketo za luna li kona ku amela mazwalo a ba bañwi. Kono lu swanela ku tokomela hahulu ka mo liketo za luna li ka amela bulikani bwa luna ni Jehova. (Mu bale Maroma 14:1-4.) Ki likuka lifi za mwa Bibele ze ka lu tusa ku eza liketo ze kutekisa Mulimu?

Mihato ye Silezi ya Mwa ku Ezeza Liketo ze Nde

10, 11. (a) Lu kona ku ambuka cwañi buikuhumuso mwa lubasi? (b) Maeluda ba swanela ku hupulangañi ha ba eza liketo ze ama puteho?

¹⁰ Mu ambuke buikuhumuso. Pili lu si ka eza kale keto, lu tokwa ku ipuza kuli: ‘Kana ni na ni maata a ku eza keto ye?’ Mulena Salumoni naa ñozi kuli: “Ha ku taha buikuhumuso, ku taha ni maswabi.”—Liprov. 11:2.

¹¹ Bashemi ba kona ku lumelela bana ba bona ku eza liketo ze ñwi, kono bana ha ba swaneli ku ikezezanga feela liketo ka mo ba latela. (Makolo. 3:20) Basali ni bo me ba na ni maata mwa lubasi kono ba swanela ku lemuha kuli baana ba bona ki bona litoho. (Liprov. 1:8; 31:10-18; Maef. 5:23) Baana ni bona ba swanela ku lemuha kuli maata a bona ki a makutelakaufi mi ba kwatasaa Kreste. (1 Makor. 11:3) Maeluda ba ezanga liketo ze ama puteho. Kono ba bonanga teñi kuli ha ba ezi lika “ku fita se si ñozwi” mwa Linzwi la Mulimu. (1 Makor. 4:6) Hape ba latelelanga zamaiso ye ba fiwa ki sitopa sa mutanga ya sepahala. (Mat. 24:45-47) Ha lu na ku ikenya kamba ku kenya ba bañwi mwa butata haiba lu ikokobeza ka ku eza feela liketo ze lu filwe maata a ku li eza.

12. (a) Ki kabakalañi ha lu swanela ku ezanga lipatisiso? (b) Mu taluse ka mo mutu a kona ku ezeza lipatisiso.

 ¹² Mu eze lipatisiso. Salumoni naa ñozi kuli: “Milelo ya mutu ya sebeza ka taata i mu atiseza lika; kono ya pakisa ku fuma u akufela kwa bubotana.” (Liprov. 21:5) Ka mutala, kana mu singanyeka za ku kalisa pisinisi? Mu si ke mwa eza ka mo mu ikutwela feela. Mu eze lipatisiso ze swanela, mu kupe likelezo ku ba ba na ni yeloseli mwa lika ze cwalo, mi mu nyakisise likuka za mwa Bibele ze ama litaba zeo. (Liprov. 20:18) Kuli mu kone ku eza hande lipatisiso, mu ñole mikoloko ye mibeli ye bonisa bunde ni bumaswe bwa mulelo wa mina. Mu si ka eza kale keto, mu tokwa ku “likanyisa teko ya yona.” (Luka 14:28) Mu kengeyele ka mo keto ya mina i ka amela bulikani bwa mina ni Jehova ni ka za haiba i ka mi fumanisa mali kamba ku mi kutiseza mwamulaho. Ku eza lipatisiso ku nganga nako mi ku tokwanga ku ikataza. Kono ku eza cwalo ku kona ku mi tusa ku sa ezanga liketo ka ku mata-mata ili ze kona ku tisa butata hasamulaho.

13. (a) Liñolo la Jakobo 1:5 li lu sepisañi? (b) Lu konwa ku tusiwa cwañi ha lu lapela kuli lu fiwe butali?

¹³ Mu kupe butali mwa tapelo. Liketo za luna li ka kutekisa Mulimu haiba lu mu kupa kuli a lu tuse. Mulutiwa Jakobo naa ñozi kuli: “Mutu ku mina ha tokwa butali, a bu kupe ku Mulimu ya fanga batu kamukana ka bufani bo butuna, a sa kanani; mi u ka bu fiwa.” (Jak. 1:5) Lu swanela ku itumelela kuli lu tokwa butali bo bu zwa ku Mulimu kuli bu lu tuse ku eza liketo. (Liprov. 3:5, 6) Lu ka yembuluka haiba lu itinga feela fa kutwisiso ya luna. Ha lu lapela kuli lu fiwe butali ni ha lu batisisa likuka za mwa Linzwi la Mulimu, lu tuhelela moya o kenile ku lu tusa ku lemuha libaka luli le lu ezeza nto ye lu bata ku eza.—Maheb. 4:12; mu bale Jakobo 1:22-25.

14. Ki kabakalañi ha lu sa swaneli ku zina-zinanga ha lu eza keto?

¹⁴ Mu eze keto. Mu si ke mwa matela ku nga muhato wo pili mu si ka eza kale lipatisiso ni ku lapela kuli mu fiwe butali. Mutu ya butali u ‘talimisisanga mwa hata.’ (Liprov. 14:15) Kono mu si ke mwa zina-zina. Mutu ya zina-zina u liyehanga ku nga muhato ka mabaka a sa utwahali. (Liprov. 22:13) Kono mane ku zina-zina ko ki keto ya ezize ya ku tuhelela ba bañwi ku mu zamaisa.

15, 16. Lu kona ku kondisa cwañi liketo ze lu eza?

¹⁵ Mu eze ze mu ketile ku eza. Lu swanela ku ezanga ka ku ya ka keto ye lu ezize ilikuli buikatazo bwa luna bu si ke bwa ba bwa mbango. Salumoni naa ñozi kuli: “So ka fumana kaufela ku eza ka mazoho a hao, u si eze ka maata a hao.” (Muek. 9:10) Kuli lu kone ku peta ze lu bata ku eza, lu swanela ku lika ka mo lu konela kaufela ku eza ze lu iketezi. Ka mutala, muhasanyi yo muñwi u kona ku keta ku eza bupaina.  Kana u ka kwanisa? Mwendi u ka kwanisa haiba a sa tuheleli mubeleko ni za ku itabisa ka zona ku mu katalisa ni ku mu patehisa hahulu kuli mane ha fumani hande nako ya ku yanga mwa simu.

¹⁶ Liketo ze nde hahulu hañata li banga taata ku li peta. Ki kabakalañi? Kakuli “lifasi kamukana li lapalezi mwatasaa ya maswe.” (1 Joa. 5:19) Lu na ni ku lwana ni “malenaa lifasi le, le li lififi, ni mioya ye lunya ye mwa mabaka a kwa lihalimu.” (Maef. 6:12) Muapositola Paulusi ni mulutiwa Juda ne ba bonisize kuli ba ba iketela ku kuteka Mulimu ba ka na ba talimana ni butata.—1 Tim. 6:12; Juda 3.

17. Jehova u bata kuli lu ezange cwañi ha lu ezize liketo?

¹⁷ Mu nyake sinca keto ya mina mi mu eze licinceho ha ku tokwahala. Bakeñisa kuli ha lu zibi lika mo li ka bela kwapili, liketo za luna fokuñwi ha li kondangi. (Jak. 4:13, 14) Nihakulicwalo, Jehova u bata kuli lu kumalele liketo ze ñwi ze lu ezize niha lu kona ku talimana ni miliko. Mutu ya iketezi ku ineela ku Jehova ha koni ku cinca keto ya hae, sina mutu ya ezize buitamo bwa mwa linyalo ha sa koni ku cinca keto ya ezize. Mulimu u tokwa kuli lu pilange ka ku ya ka liketo ze cwalo. (Mu bale Samu 15:1, 2, 4.) Kono liketo ze ñata ha li bangi za butokwa hahulu. Ka linako ze ñwi, mutu ya butali u nyakanga sinca liketo za ezize. Ha tuhelelangi buikuhumuso kamba buñañeli ku mu palelwisa ku eza licinceho kamba mane ku keta nto i sili. (Liprov. 16:18) Nto ya bata hahulu kikuli mupilelo wa hae u zwelepili ku kutekisa Mulimu.

Mu Tuse ba Bañwi ku Ezanga Liketo ze Kutekisa Mulimu

18. Bashemi ba kona ku luta cwañi bana ba bona ku ezanga liketo ze nde?

¹⁸ Bashemi ba kona ku tusa hahulu bana ba bona kuli ba itute ku ezanga liketo ze kutekisa Mulimu. Ye ñwi ya linzila ze nde hahulu ze ba kona ku eza cwalo ka zona ki ku ba tomela mutala o munde. (Luka 6:40) Haiba kwa swanela, bashemi ba kona ku taluseza bana ba bona ka mo bona kasibili ne ba ezelize keto ye ñwi. Hape ba kona ku lumelela bana ba bona ku eza liketo ze ñwi ni ku ba lumba haiba liketo za bona li konda. Kono mushemi u swanela ku eza cwañi haiba mwana a eza keto ye maswe? Mwendi mushemi u ka bata ku tibela butata bo bu ka tahela mwana kabakala keto ya ezize, kono kamita ku eza cwalo ha ku tusangi. Ka mutala, mushemi u kona ku lumelela mwanaa hae ku nga liñolo le li mu lumeleza ku matisa mota. Haiba mwana a loba mulao wa fa mukwakwa mi u lifiswa mali, mwendi mushemi u kona ku bata ku mu lifela ona. Kono haiba mwana a bulelelwa kuli a beleke ilikuli a itifele mali ao, u ka ituta ku ikalabela kabakala likezo za hae.—Maro. 13:4.

19. Ki nto mañi ye lu swanela ku luta baituti ba luna ba Bibele, mi lu kona ku eza cwañi cwalo?

¹⁹ Jesu naa bulelezi balateleli ba hae kuli ba lutange ba bañwi. (Mat. 28:20) Nto ye ñwi ya butokwa ye lu kona ku luta baituti ba luna ba Bibele ki ku ba luta mwa ku ezeza liketo ze nde. Kuli lu ba lute hande, ha lu swaneli ku ba bulelelanga za ku eza. Kono lu ba lutange ku nyakisisa likuka za mwa Bibele ilikuli ba kone ku no iketelanga mwa ku ezeza. Kakuli “mutu kaufela ku luna u ka ba ni ku ikalabela ku Mulimu, ka za hae.” (Maro. 14:12) Kamukwaocwalo, kaufelaa luna lu na ni libaka ha lu swanela ku eza liketo ze kutekisa Mulimu.

[Litaluso za kwatasi]

Mu Kona ku Alaba Cwañi?

• Ki kabakalañi ha lu tokwa ku ituta mwa ku ezezanga liketo?

• Sabo i kona ku lu ama cwañi, mi lu kona ku i tula cwañi?

• Ki mihato ifi ye silezi ye lu kona ku nga kuli liketo za luna li kutekise Mulimu?

[Lipuzo za Tuto]

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 16]

Mihato ye Silezi ya Mwa ku Ezeza Liketo ze Nde

1 Mu Ambuke Buikuhumuso

2 Mu Eze Lipatisiso

3 Mu Kupe Butali

4 Mu Eze Keto

5 Mu Eze ze mu Ketile ku Eza

6 Mu Nyakisise Sinca mi mu Eze Licinceho

[Siswaniso se si fa likepe 15]

Mutu ya zina-zina u swana sina mutu ya inzi mwa mukolo o si na silabo o zukuzwa ki liwate le li bifile