Vyakusankha Vinu Vicindike Ciuta

“Wamahara wakupwelelera mendero ghake.”—ZINTH. 14:15.

1, 2. (a) Kasi tikwenera kughanaghanira comene vici para tikusankha vyakucita? (b) Kasi tidumbiskanenge mafumbo wuli?

ZUŴA lililose tikusankha vyakucita. Vinandi ivyo tikusankha vikutikhwaska kwa nyengo yitali yayi. Kweni vinyake vingakhwaska umoyo withu wose. Vyose ivyo tisankhenge, kwali ni vicoko panji vikuru, cakwamba tikwenera kuwoneseska kuti vicindikenge Ciuta.—Ŵazgani 1 Ŵakorinte 10:31.

² Kasi cikumuŵirani cipusu panji cinonono kusankha vyakucita? Usange tikukhumba kukhwima mwauzimu, tikwenera kusambira kupambaniska pakati pa cakwenelera na cakubudika. Para takhorwa, tisankhenge tekha vyakucita m’malo mwakuti ŵanyithu ndiwo ŵatisankhire. (Rom. 12:1, 2; Heb. 5:14) Cifukwa wuli tikukhumbikwiraso kusambira kusankha mwamahara? Cifukwa wuli nyengo zinyake nchakusuzga kusankha mwamahara? Kasi ni fundo wuli izo zingatovwira kuti tisankhenge vinthu ivyo vikucindika Ciuta?

Cifukwa Wuli Tikwenera Kusankha?

3. Kasi nchivici ico cikwenera cara kutitimbanizga para tikusankha vyakucita?

³ Para tikukayikira kulondezga fundo za mu Baibolo, ŵanyithu ŵa ku sukulu panji ku nchito ŵangawona kuti tikukhorwa yayi na vigomezgo vithu ndipo mwaluŵiro ŵangatipuluska. Ŵangateta, kupusika, panji kwiba na kutinyengelera kuti ‘tilondezge’ ivyo ŵanandi  ŵakucita panji kuti tibise ivyo ŵacita. (Ex. 23:2) Kweni uyo wakumanya kusankha vinthu ivyo vikucindika Ciuta, wangacita yayi vinthu ivyo vikususkana na njuŵi yake yakusambizgika Baibolo cifukwa ca wofi panji kukhumba kutemweka na ŵanji.—Rom. 13:5.

4. Cifukwa wuli ŵanji ŵangakhumba kutisankhira vyakucita?

⁴ Ni wose yayi awo ŵangatisankhira vyakucita na cilato cakuti ŵatiziyemo. Ŵanyithu awo ŵakukhumba kutovwira ŵangakosera kuti tilondezge ulongozgi wawo. Usange tili kutali na ŵabali ŵithu, ŵangaŵa kuti ŵakutifipira mtima comene ndipo ŵakukhumbisiska kuti ŵalutilire kutisankhira vinthu vyakuzirwa. Mwaciyelezgero, pa nkhani ya wovwiri wa cipatala uwo tingapokera, Baibolo likukanirathu kugwiliskira nchito ndopa mwambura kwenelera. (Mil. 15:28, 29) Nkhani zinyake za umo tingapwelelera umoyo withu zindalembeke mwakudunjika. Ntheura, waliyose wangakhumbikwira kusankha yekha nthowa yakucizgira iyo wangazomera panji kukana. * Ŵakutemweka ŵithu ŵangatikoserezga pa nkhani izi. Ndipouli, pakusankha vyakucita pa nkhani izi, Mkhristu wakujipatulira waliyose ŵakwenera kuyegha “katundu wake.” (Gal. 6:4, 5) Cakuzirwa comene nkhuŵa na njuŵi yiwemi kwa Ciuta, kwa ŵanthu cara.—1 Tim. 1:5.

5. Kasi tingacita wuli kuti cipulikano cithu cileke kubwangasuka?

⁵ Tingawira mu suzgo yikuru para tikudonda kusankha cakucita. Msambiri Yakobe wakalemba kuti munthu uyo wakudonda wakuŵa “wambura kukhazikika mu nthowa zake zose.” (Yak. 1:8) Munthu wanthena wakuŵa nga ni boti ilo likuyegheka waka na majigha. Munthu uyu cipulikano cake cingakaŵa yayi kubwangasuka ndipo pamasinda wangapa ŵanyake mulandu cifukwa ca masuzgo agho wangakumana nagho. (1 Tim. 1:19) Kasi tingacita wuli kuti ivi vileke kuticitikira? Tikwenera “kukhazikika mu cipulikano.” (Ŵazgani Ŵakolose 2:6, 7.) Kuti tikhazikike, tikwenera kusambira kusankha vinthu ivyo vikulongora kuti tili na cipulikano mu Mazgu gha Ciuta. (2 Tim. 3:14-17) Kasi ni vici ivyo vingatondeska munthu kusankha vinthu mwamahara?

Cifukwa Wuli Kusankha Nkhupusu Yayi?

6. Kasi wofi ungatitimbanizga wuli?

⁶ Nyengo zinyake wofi ungatitondeska kusankha mwamahara. Tingawopa kuti tisankhenge uheni, titondekenge kufiska ivyo tasankha, panji kuwoneka ŵambura mahara ku ŵanji. Wofi wanthena ngwakupulikikwa. Palije uyo wakukhumba kusankha vinthu mwambura kwenelera, panji kusankha vinthu ivyo vingamuziyamo panji kumukhozga soni. Nangauli vili nthena, kweni kutemwa Ciuta na Mazgu ghake kungatovwira kuti tileke kucita wofi comene. Mwawuli? Nyengo zose kutemwa Ciuta kuticiskenge kuti tiwonenge dankha mu Mazgu ghake ndiposo mabuku agho ghakulongosora Baibolo pambere tindasankhe vinthu vyakuzirwa. Para tacita nthena, ivyo tibudiskenge pakusankha vicepengeko. Cifukwa wuli? Cifukwa Baibolo lingawovwira kuti “ŵambura vinjeru ŵapike vinjeru, na pungwe mahara na maghanoghano.”—Zinth. 1:4.

7. Kasi ivyo Davide wakacita vikutisambizgaci?

⁷ Kasi nyengo zose tisankhenge mwakwenelera? Yayi. Cifukwa tose tikubudiska. (Rom. 3:23) Mwaciyelezgero, Themba Davide likaŵa lavinjeru ndiposo lakugomezgeka. Kweni nyengo zinyake likasankhanga vinthu mwambura mahara, likajiziyangamo na kupwetekeska ŵanji. (2 Sam. 12:9-12) Ndipouli, Davide wakazomerezga yayi kuti maubudi ghake ghamutondeske kusankha mwamahara nesi kuleka kukondweska Ciuta. (1 Mathe. 15:4, 5) Nga ni Davide, nase tingasankha mwamahara usange tikukumbuka kuti Yehova wakusulako maubudi ghithu na kugowokera kwananga kwithu. Yehova walutilirenge kovwira awo ŵakumutemwa na kumupulikira.—Sal. 51:1-4, 7-10.

8. Kasi tikusambirapo vici pa mazgu gha mpositole Paulosi ghakuyowoya za nthengwa?

 ⁸ Tingacepeskako kwenjerwa uko tikuŵa nako para tikukhumba kusankha vyakucita. Kasi tingacita wuli? Tikwenera kumanya kuti pali nthowa zinandi izo tingalondezga. Wonani ivyo mpositole Paulosi wakayowoya pa nkhani ya nthengwa. Wakati: “Usange yunji wakughanaghana kuti wakucita mwambura kwenelera na kulangwa kwake, usange wajumpha maulamphalampha gha uwukirano, ndipo umu ndimo vikwenera kucitikira, mulekani wacite ico wakukhumba, wakwananga cara. Ŵalekani ŵanjire mu nthengwa. Kweni usange munyake wakudemelera ku ico wakaka mu mtima wake, pakuŵa wambura kusoŵerwa, kweni wali na mazaza pa khumbo lake ndipo wadumura mu mtima wake, kuti wasungilire kulangwa kwake, wacitenge makora.” (1 Kor. 7:36-38) Paulosi wakati nchiwemi comene kukhala kwambura kutora panji kutengwa, kweni wakati waliyose wacite nthena yayi.

9. Kasi tikwenera kughanaghanirapo umo ŵanji ŵawonerenge ivyo tisankhenge? Longosorani.

⁹ Kasi tikwenera kughanaghanirapo umo ŵanji ŵawonerenge ivyo tisankhenge? Enya. Wonani ivyo Paulosi wakayowoya pa nkhani ya kurya vyakurya ivyo vikapelekekanga sembe ku vikozgo. Wakamanyanga kuti kurya vyakurya ivi pakwekha nkhuheni yayi, kweni kungakhuŵazgaso yunji uyo wali na njuŵi yiteciteci. Kasi Paulosi wakasankha kucitaci? Wakati: “Usange cakurya cikukhuŵazga mbali wane, niryengeso nyama cara mwakuti nileke kukhuŵazga mbali wane.” (1 Kor. 8:4-13) Nase tikwenera kughanaghanirapo umo ŵanji ŵakhwaskikirenge na ivyo tisankhenge. Ndipouli, para tikusankha vinthu tikwenera kughanaghanira comene umo vikukhwaskira ubwezi withu na Yehova. (Ŵazgani Ŵaroma 14:1-4.) Kasi ni fundo wuli za mu Baibolo izo zingatovwira kuti tisankhe vinthu ivyo vikucindika Ciuta?

Fundo Zinkhondi na Yimoza Izo Zingamovwirani Kusankha Mwamahara

10, 11. (a) Kasi tingacita wuli kuti tileke kuŵa ŵakujikuzga mu mbumba? (b) Kasi ŵalara ŵakwenera kukumbuka vici para ŵakusankha vinthu ivyo vikukhwaska mpingo?

¹⁰ Lekani kujikuzga. Pambere tindasankhe cakucita tikwenera kujifumba kuti, ‘Kasi nili na mazaza ghakusankhira cinthu ici?’ Themba Solomoni likati: “Para kukwiza kujikuzga kukwizaso na soni; kweni vinjeru vili na awo ŵakujicefya.”—Zinth. 11:2.

¹¹ Nyengo zinyake ŵapapi ŵangazomerezga ŵana ŵawo kuti ŵasankhe ŵekha vyakucita vinyake, kweni ŵana ŵaleke kughanaghana kuti ŵali na mazaza. (Kol. 3:20) Nangauli ŵawoli ŵali na mazaza ghakucitira vinthu vinyake mu mbumba, kweni ŵakwenera kukumbuka kuti ŵafumu ŵawo ndiwo ni mitu ya mbumba. (Zinth. 1:8; 31:10-18; Efe. 5:23) Ŵafumu nawo ŵakwenera kumanya kuti mazaza ghawo ghali na mphaka ndipo ŵali pasi pa Khristu. (1 Kor. 11:3) Ŵalara ŵakusankha vinthu ivyo vikukhwaska mpingo. Kweni ŵakuwoneseska kuti ŵakujumpha cara “vinthu ivyo vili kulembeka” mu Mazgu gha Ciuta. (1 Kor. 4:6) Ŵakulondezgaso ulongozgi uwo ŵakupokera kwa muzga wakugomezgeka. (Mat. 24:45-47) Usange tikujiyuyura na kusankha pekha para tapika mazaza,  viwovwirenge ise na ŵanji awo ŵakukhwaskika kuti tileke kwenjerwa ndiposo kuŵa na citima.

12. (a) Cifukwa wuli tikwenera kupenjerezga ulongozgi pambere tindasankhe vinthu? (b) Longosorani umo munthu wangapenjerezgera.

¹² Penjerezgani ulongozgi. Solomoni wakalemba kuti: “Maghanoghano gha ŵapamphu ghakuya ku uzali nadi, kweni yose uyo ngwamawara wakufika ku ukavu pera.” (Zinth. 21:5) Mwaciyelezgero, kasi mukukhumba kucita bizinesi? Lekani kuyegheka waka maghanoghano. Penjerezgani fundo zakukhwaskana na bizinesi, fumbani awo ŵakumanya vya bizinesi, ndiposo wonani fundo za mu Baibolo. (Zinth. 20:18) Kuti movwirike makora na ivyo mwapenjerezga, lembani vyandulo ivyo musangenge, ndiposo masuzgo agho ghangaŵapo. Pambere mundasankhe cakucita, mukwenera “kupendesera mtengo.” (Luka 14:28) Para mukusankha ghanaghanirani umo ndalama zinu zikhwaskikirenge kweniso umo ubwezi winu na Yehova uŵirenge. Kupenjerezga kukukhumba nyengo na citatata. Kweni para mungacita nthena, mugegenge masuzgo agho ghangiza cifukwa ca kusankha mwakucimbilira.

13. (a) Kasi lemba la Yakobe 1:5 likutisimikizgiraci? (b) Kasi kulomba vinjeru kungatovwira wuli?

¹³ Lombani vinjeru. Vyakusankha vithu vicindikenge Ciuta pekha para tikumupempha kuti watovwire. Msambiri Yakobe wakati: “Usange yumoza wa imwe wakupeleŵera mu vinjeru, walombenge Ciuta, pakuti iyo wakupeleka mwawanangwa ku wose, nakuti wakutombozga cara; ndipo vipikenge kwa iyo.” (Yak. 1:5) Palije cifukwa cakucitira soni kulomba Ciuta kuti watipe vinjeru para tikusankha cakucita. (Zinth. 3:5, 6) Nakuti para tikugomezga comene mahara ghithu tingapuluskika mwaluŵiro. Para tikulomba vinjeru kwa Ciuta na kupenjerezga fundo za mu Mazgu ghake, tikuzomerezga mzimu utuŵa kuti utovwire kumanya cilato ceneko ca cinthu ico tikukhumba kucita.—Heb. 4:12; ŵazgani Yakobe 1:22-25.

14. Cifukwa wuli tikwenera yayi kuziwulika?

¹⁴ Sankhani cakucita. Lekani kucimbilira kusankha vyakucita pambere mundapenjerezge ndiposo kulomba vinjeru. Munthu wa vinjeru wakupatura nyengo na kusanda “mendero ghake.” (Zinth. 14:15) Ndipouli, lekani kuziwulika kusankha cakucita. Uyo wakuziwulika wangapenjerezga vifukwa vyautesi ivyo wakulekera kucita cinthu cinyake. (Zinth. 22:13) Ndipouli, pa nyengo iyo wakuziwulika, wakusankha kwendera maghanoghano gha ŵanji.

15, 16. Kasi tingacita wuli kuti tifiske ivyo tasankha?

¹⁵ Citani ico mwasankha. Vyose ivyo tanguyezgayezga kucita kuti tisankhe mwamahara, vinganjira waka mu maji usange tikuleka kuŵikapo mtima kuvifiska. Solomoni wakalemba kuti: “Cose ico woko lako lasanga kucita, cicita na nkhongono zako.” (Muph. 9:10) Kunozgekera kungatovwira kuti tifiske ivyo tasankha. Mwaciyelezgero mupharazgi wangaghanaghana kucita upayiniya. Kasi vimwenderenge makora?  Vingamwendera makora usange wakuleka kutangwanika comene na nchito yakulembeka ndiposo vyakusanguluska ivyo vingamumalira nyengo ndiposo nkhongono.

¹⁶ Kweni nyengo zinyake cikuŵa cipusu yayi kufiska ivyo tasankha mwamahara. Cifukwa “caru cose cikugona mu nkhongono za muheni.” (1 Yoh. 5:19) Ntheura, tikwenera kulimbana na “ŵawusi ŵa caru ca cisi ici, ndiposo mawumba gha mizimu yiheni mu malo ghakucanya.” (Efe. 6:12) Mpositole Paulosi na msambiri Yuda, ŵakalongora kuti awo ŵakukhumba kucindika Ciuta ŵakwenera kurwa nkhondo.—1 Tim. 6:12; Yuda 3.

17. Pa nkhani ya kufiska ivyo tasankha, kasi Yehova wakukhazga vici?

¹⁷ Weleranimo ivyo mwasankha ndipo sinthani apo mphakukhumbikwa. Ni vyakusankha vyose yayi ivyo tingavicita ndendende nga umo takhumbiranga. Cifukwa “nyengo na mwaŵi” panji kuti vinthu vyamabuci vikuwira tose. (Muph. 9:11) Ndipouli, pali vyakusankha vinyake ivyo Yehova wakukhumba kuti tifwilirepo mpaka tivifiske nangauli tingakumana na viyezgo. Mwaciyelezgero, para munthu wasankha kujipeleka kwa Yehova panji kulapa cilapo ca nthengwa, wakwenera kudemelera ku ivyo wasankha. Ciuta wakulindilira kuti tifiskenge vyakusankha vyanthena, ndipo wakulayizga kuti wacindikenge awo ŵakumopa. (Ŵazgani Salmo 15:1, 2, 4.) Ndipouli, vyakusankha vinyake ni vipepuko. Munthu wavinjeru nyengo na nyengo wakuweleramo ivyo wasankha. Wakuzomerezga yayi kuti kujikuzga kumutondeske kusintha ivyo wakasankha. (Zinth. 16:18) Munthu wavinjeru wakuwoneseska kuti wakulutilira kucindika dankha Yehova.

Sambizgani Ŵanji Kusankha Vinthu Ivyo Vikucindika Ciuta

18. Kasi ŵapapi ŵangasambizga wuli ŵana ŵawo kuti ŵasankhenge mwamahara?

¹⁸ Pali vinandi ivyo ŵapapi ŵangacita kuti ŵawovwire ŵana ŵawo umo ŵangasankhira vinthu ivyo vikucindika Ciuta. Viwemi ivyo mukucita ndivyo vikusambizga makora. (Luka 6:40) Para nchakwenelera, ŵapapi ŵangalongosolera ŵana ŵawo fundo izo ŵakalondezga apo ŵakasankhanga vyakucita vinyake. Nyengo zinyake ŵangazomerezga kuti ŵana ŵawo ŵajisankhire ŵekha vyakucita vinyake ndipo pamasinda ŵangaŵawonga usange ivyo ŵasankha vyaŵayendera makora. Kasi mungacita wuli usange mwana wandasankhe makora? Kanandi mupapi wangaghanaghana kuti nchiwemi kuvikilira mwana wake kuti waleke kusuzgika, kweni nyengo zinyake kucita nthena kukovwira yayi. Mwaciyelezgero, mupapi wangazomerezga kuti mwana watore layisensi ya galimoto. Kasi mupapi wangacitaci usange mwana waswa malango gha pa msewu ndipo wapokera cilango cakuti walipire? Wangamulipilira, kweni para wangamulekera kuti walipire yekha, mwana wangasambirapo kanthu.—Rom. 13:4.

19. Kasi tikwenera kuŵasambizga vici ŵasambiri ŵithu ŵa Baibolo, ndipo tingacita wuli?

¹⁹ Yesu wakaphalira ŵalondezgi ŵake kuti ŵasambizgenge ŵanji. (Mat. 28:20) Cimoza ca vinthu vyakuzirwa comene ivyo tingasambizga ŵasambiri ŵa Baibolo nchakuti ŵasankhenge vinthu mwamahara. Kuti tiŵasambizge makora tikwenera yayi kuŵa na kaluso ka kuŵaphalira vyakucita. Cingaŵa ciwemi comene kuŵasambizga umo ŵangasandira fundo za mu Baibolo mwakuti ŵasankhenge ŵekha vyakucita. Nakuti “waliyose wa ise wazamujipatawulira iyomwene kwa Ciuta.” Ntheura, tose tili na cifukwa cakupulikikwa cakuti tisankhenge vinthu ivyo vikucindika Ciuta.

[Mazgu ghamusi]

Kasi Mungazgora Wuli?

• Cifukwa wuli tikwenera kusambira kusankha vyakucita?

• Kasi wofi ungatikhwaska wuli, ndipo tingawumazga wuli?

• Zunurani fundo zinkhondi na yimoza izo tingalondezga kuti ivyo tasankha vicindike Ciuta.

[Mafumbo]

[Bokosi/Cithuzithuzi pa peji 16]

Fundo Izo Zingamovwirani Kusankha Mwamahara

1 Lekani Kujikuzga

2 Penjerezgani Ulongozgi

3 Lombani Vinjeru

4 Sankhani Cakucita

5 Citani Ico Mwasankha

6 Weleranimo na Kusintha

[Cithuzithuzi pa peji 15]

Uyo wakutondeka kusankha wali nga ni boti ilo likuyegheka waka na majigha