Skip to content

Skip to table of contents

ʻOkú Ke Fakaʻatā ʻa e Laumālie ʻo e ʻOtuá Ke Ne Tataki Koe?

ʻOkú Ke Fakaʻatā ʻa e Laumālie ʻo e ʻOtuá Ke Ne Tataki Koe?

ʻOkú Ke Fakaʻatā ʻa e Laumālie ʻo e ʻOtuá Ke Ne Tataki Koe?

“Ke tataki au e ho Laumalie lelei ki he fonua oe agatonu.”—SĀME 143:10, PM.

1, 2. (a) Fakahaaʻi ʻa e ngaahi taimi ʻa ia naʻe ngāueʻaki ai ʻe Sihova ʻa e laumālie māʻoniʻoní maʻa ʻene kau sevānití. (e) ʻOku fakangatangata pē ʻa e ngāue ʻa e laumālie māʻoniʻoní ki he ngaahi taimi makehé? Fakamatalaʻi.

 KO E HĀ ʻoku haʻu ki ho ʻatamaí ʻi he taimi ʻokú ke fakakaukau ai ki he ngāue ʻa e laumālie māʻoniʻoní? ʻOkú ke sioloto atu ki he ngaahi ngāue mālohi ʻa Kitione mo Samisoní? (Fkm. 6:33, 34; 15:14, 15) Mahalo pē ʻokú ke fakakaukau ki he taʻemāluʻia ʻa e muʻaki kau Kalisitiané pe ko e nonga ʻa Sitīveni ʻi heʻene tuʻu ʻi he ʻao ʻo e Sanetalimí. (Ng. 4:31; 6:15) ʻI onopooni, fēfē ʻa e fiefia hulu fau ʻi heʻetau ngaahi fakataha-lahi fakavahaʻapuleʻangá, ko e anga-tonu ʻa hotau fanga tokoua ʻoku tuku pilīsone koeʻuhi ko ʻenau tuʻu-ʻataá, mo e tupu fakaofo ʻa e ngāue fakamalangá? Ko e ngaahi fakatātā ko ení ʻoku ʻoatu kotoa ai ʻa e fakamoʻoni ki he ngāue ʻa e laumālie māʻoniʻoní.

2 ʻOku ngāue pē ʻa e laumālie māʻoniʻoní ʻi he ngaahi taimi makehé pe ʻi he malumalu ʻo e ngaahi tuʻunga anga-kehé? ʻIkai. ʻOku lau ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá fekauʻaki mo e kau Kalisitiané ʻoku nau “fou ʻi he Laumalie,” ‘takiekina ʻe he Laumalié,’ pea ‘moʻui ʻi he Laumalié.’ (Kal. 5:16, 18, 25) Ko e ngaahi kupuʻi lea ko ení ʻoku fakahaaʻi ai ko e laumālie māʻoniʻoní ʻoku lava ke hokohoko atu ʻene tākiekina ʻa ʻetau moʻuí. ʻI he tuʻunga fakaʻahó, ʻoku totonu ke tau kōlenga ai kia Sihova ke ne tataki ʻetau fakakaukaú, leá, mo e ngaahi ngāué fakafou ʻi hono laumālié. (Lau ʻa e Sāme 143:10, “PM.”) ʻI heʻetau fakaʻatā ʻa e laumālié ke ngāue tauʻatāina ʻi heʻetau moʻuí, te ne fakatupu ai ʻia kitautolu ʻa e fua ʻa ia ʻoku fakaivifoʻou ki he niʻihi kehé pea ʻoatu ai ʻa e fakahīkihiki ki he ʻOtuá.

3. (a) Ko e hā ʻoku tau fiemaʻu ai ke tataki kitautolu ʻe he laumālie māʻoniʻoní? (e) Ko e hā e ongo fehuʻi te tau lāulea ki aí?

3 Ko e hā ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ai ke tataki kitautolu ʻe he laumālie māʻoniʻoní? Koeʻuhí ʻoku feinga ha toe mālohi ʻe taha ke ne puleʻi kitautolu, ko ha mālohi ʻa ia ʻoku fakafepaki ki he ngāue ʻa e laumālie māʻoniʻoní. Ko e mālohi kehe ko iá ʻa e meʻa ʻoku ui ʻe he Tohi Tapú ko e “kakano,” ʻa ia ʻoku ʻuhingá ki he ngaahi hehema angahalaʻia ʻo hotau kakano kuo hingá, ko e tupu mei he taʻehaohaoa kuo tau maʻu ʻi he tuʻunga ko e ngaahi hako ʻo ʻĀtamá. (Lau ʻa e Kaletia 5:17.) Ko e hā leva ʻoku kau ki hono fakaʻatā kitautolu ke tataki ʻe he laumālie ʻo e ʻOtuá? ʻOku ʻi ai ha ngaahi sitepu ʻaonga ʻe lava ke tau fou ai ke fakafepakiʻi ʻa e fusi ʻa hotau kakano angahalaʻiá? Tau fakakaukau angé ki he ngaahi fehuʻi ko ení ʻi heʻetau lāulea ki he toenga ʻe ono ʻo e ngaahi tafaʻaki ʻo e ‘fua ʻo e laumālié,’ ʻa ia ‘ko e kātaki-fuoloa, anga-lelei, lelei, tui, anga-malū, mapuleʻi-kita.’—Kal. 5:22, 23NW.

Ko e Anga-Maluú mo e Kātaki-Fuoloá ʻOku Pouaki Ai ʻa e Melino ʻi he Fakatahaʻangá

4. ʻOku anga-fēfē ʻa e tokoni ʻa e anga-maluú mo e kātaki-fuoloá ki he melino ʻi he fakatahaʻangá?

4 Lau ʻa e Kolose 3:12, 13, “PM.” ʻI he fakatahaʻangá, ko e anga-maluú mo e kātaki-fuoloá ʻokú na ngāue fetakinima ke pouaki ʻa e melinó. Ko e ongo tafaʻaki fakatouʻosi ko eni ʻo e fua ʻo e laumālié ʻokú na tokoniʻi kitautolu ke tau feangainga manavaʻofa ki he niʻihi kehé, ke anga-mokomoko ai pē ʻi hono fakaʻitaʻí, pea ke fakaʻehiʻehi mei he faisāuni ʻi he taimi ʻoku leaʻaki ai pe fai ʻe he niʻihi kehé ha ngaahi meʻa taʻeʻofá. Kapau ʻoku ʻi ai haʻatau fetōkehekeheʻaki mo ha kaungā Kalisitiane, ko e kātaki-fuoloá pe anga-kātakí, te ne tokoniʻi kitautolu ke ʻoua te tau foʻi ʻi hotau tokouá pe tuofefiné ka ke fai ʻa e meʻa te tau malavá ke fakaleleiʻi ʻa e palopalemá. ʻOku fiemaʻu moʻoni ʻi he fakatahaʻangá ʻa e anga-maluú mo e kātaki-fuoloá? ʻIo, koeʻuhí ko kitautolu kotoa ʻoku tau taʻehaohaoa.

5. Ko e hā ne hoko ʻi he vahaʻa ʻo Paula mo Panepasá, pea ko e hā ʻoku fakamamafaʻi ʻi he meʻa ko ení?

5 Fakakaukau angé ki he meʻa naʻe hoko ʻi he vahaʻa ʻo Paula mo Panepasá. Naʻá na ngāue uma ki he uma ʻi he laui taʻu ʻi hono ʻai ke laka ki muʻa ʻa e ongoongo leleí. Naʻá na taki taha maʻu ha ngaahi ʻulungaanga naʻe taau ke fakaongoongoleleiʻi. Neongo ia, ʻi he taimi ʻe taha, naʻe hoko ai ʻi hona vahaʻá “ha kē; ko ia naʻa na māvae.” (Ng. 15:36-39) Ko e meʻa ko eni naʻe hokó ʻoku fakamamafaʻi ai naʻa mo e ʻi he lotolotonga ʻo e kau sevāniti līʻoa ʻa e ʻOtuá, ʻe malanga hake ai ʻi ha ngaahi taimi ha ngaahi taʻefelotoi. Kapau kuo ʻi ai ha taʻefemahinoʻaki ʻa ha Kalisitiane mo ha kaungātui, ko e hā nai te ne fai ke taʻofi ai ʻa e fakalalahi ʻa e tuʻungá ʻo aʻu ki ha fetōliliʻaki ʻa ia ʻe iku ai ki ha vākovi fuoloa?

6, 7. (a) Ko e hā ʻa e akonaki Fakatohitapu ʻe lava ke tau muimui ai ki muʻa ke hoko ha tōlili ʻi ha fetalanoaʻaki mo ha kaungātui? (e) Ko e hā e ngaahi ʻaonga ʻo e ‘vave ki he fanongó, kae fakatotoka ki he leá, pea fakatotoka ki he ʻitá’?

6 Hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi ʻi he kupuʻi lea “ha kē,” ko e taʻefelotoi ʻi he vahaʻa ʻo Paula mo Panepasá naʻe hoko fakafokifā mo fakalalahi. Kapau ʻoku ʻiloʻi ʻe ha Kalisitiane ʻokú ne kamata ʻita ʻi he fetalanoaʻaki mo ha kaungātui ki ha meʻa, ʻoku fakapotopoto ke ne tokanga ki he akonaki ʻoku maʻu ʻi he Semisi 1:19, 20: “Ke vave ʻa e tangata fuape he fanongo, kae fakatotoka ki he lea, pea fakatotoka ki he ʻita. He ko e ʻita ʻa e tangata ʻoku ʻikai te ne ngaue ki he maʻoniʻoni fakaʻotua.” Fakatuʻunga ʻi he ngaahi tuʻungá, te ne feinga nai ke liliu ʻa e meʻa ʻoku fai ki ai e talanoá, toloi ʻa e fetalanoaʻakí, pe mavahe ki muʻa ke hoko ha tōlili ʻi he fetalanoaʻakí.—Pal. 12:16; 17:14PM; 29:11.

7 Ko e hā ʻa e ngaahi ʻaonga ʻo e muimui ʻi he akonaki ko ení? ʻI hono vaheʻi ʻa e taimi ke fakamokomoko hifo aí, ko e lotu fekauʻaki mo e meʻá, pea fakakaukau ki he founga lelei taha ke fai ai ha talí, ʻoku fakaʻatā ai ia ʻe ha Kalisitiane ke tataki ʻe he laumālie ʻo e ʻOtuá. (Pal. 15:1, 28) ʻI he malumalu ʻo e tākiekina ʻa e laumālié, ʻe lava ke ne fakahāhā ai ʻa e anga-maluú mo e kātaki-fuoloá. ʻOkú ne mateuteu ai ke talangofua ki he akonaki ʻoku maʻu ʻi he Efeso 4:26, 29: “ʻIta pe, kae ʻoua ʻe angahala ai: . . . ʻIlonga ha lea ʻe ʻikai siaʻa, pea tapu ʻene hu atu mei homou ngutu: ka ʻoka ai ha meʻa ʻoku ngali ʻaonga ʻi he faingataʻa ʻoku fai, ke ʻalu atu ia, heiʻilo ʻe maʻu tokoni mei ai ʻe he kakai ʻoku fanongo.” Ko e moʻoni, ʻi he taimi ʻoku tau ʻai ai kia kitautolu ʻa e anga-maluú mo e kātaki-fuoloá, ʻoku tau tokoni ai ki he melino mo e fāʻūtaha ʻa e fakatahaʻangá.

Fakaivifoʻou Ho Fāmilí ʻAki ʻa e Anga-Leleí mo e Leleí

8, 9. Ko e hā ʻa e anga-leleí mo e leleí, pea ko e hā ʻena kaunga ki he ʻatimosifia ʻi he ʻapí?

8 Lau ʻa e Efeso 4:31, 32; 5:8, 9. ʻI he hangē ko ha kiʻi havilivili mo ha inu mokomoko ʻi ha ʻaho velá, ko e anga-leleí mo e leleí ʻoku fakaivifoʻou. ʻI he lotoʻi siakale fakafāmilí ʻokú na tokoni ai ke ʻi ai ha ʻatimosifia lelei. Ko e anga-leleí ko ha ʻulungaanga fakatupu ʻofeina ia ʻoku tupu mei he mahuʻingaʻia moʻoni ʻi he niʻihi kehé, ko ha mahuʻingaʻia ʻa ia ʻoku fakahāhā ʻi he ngaahi ngāue ʻaonga mo e ngaahi lea fakaʻatuʻi. Ko e leleí, hangē ko e anga-leleí, ko ha ʻulungaanga lelei ia ʻa ia ʻoku fakahāhā ʻi he ngaahi ngāue ʻoku maʻu ʻaonga mei ai ʻa e niʻihi kehé. ʻOku fakaʻilongaʻi ia ʻaki ha laumālie ʻo e nima-homo. (Ng. 9:36, 39; 16:14, 15) Ka ko e leleí ʻoku kau ki ai ʻa e meʻa lahi ange.

9 Ko e leleí ko ha tuʻunga lelei ʻaupito fakaeʻulungaanga ia. ʻOku kau ki ai ʻo ʻikai ngata pē ʻi he meʻa ʻoku tau faí, ka ko e meʻa mahuʻinga angé, ko e tuʻunga ʻoku tau ʻi aí. Sioloto atu ki ha fefine ʻokú ne teuteu ha fuaʻiʻakau maʻa hono fāmilí, ʻokú ne sivisiviʻi ʻa e konga taki taha ʻi heʻene hifí ke fakapapauʻi ʻoku melie mo momoho ʻa e konga kotoa pē, ʻo ʻikai kovi ʻa loto pe ko tuʻa. ʻI he tuʻunga meimei tatau, ko e lelei ʻoku fakatupu ʻe he laumālie māʻoniʻoní ʻoku hūhū ia ʻi he founga moʻui kotoa ʻa ha Kalisitiane.

10. Ko e hā ʻe lava ke fai ke tokoniʻi ʻa e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí ke nau fakatupulekina ʻa e fua ʻo e laumālié?

10 ʻI ha ʻapi Kalisitiane, ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi ʻa e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí ke tōʻongafai ʻia kinautolu ʻaki ʻa e anga-lelei mo e lelei? Ko e ʻilo totonu ki he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻoku fakahoko ai ha ngafa mahuʻinga. (Kol. 3:9, 10PM) Ko e ngaahi ʻuluʻi fāmili ʻe niʻihi ʻoku nau fakakau ha ako ki he fua ʻo e laumālié ko e konga ia ʻo ʻenau efiafi Lotu Fakafāmili fakauiké. Ko ha lāulea pehē ʻoku ʻikai faingataʻa ke fokotuʻutuʻu. ʻI hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi meʻangāue fekumi ʻoku ala maʻu ʻi hoʻomou leá, fili ʻa e fakamatala ʻi he tafaʻaki taki taha ʻo e fua ʻo e laumālié. Te mou lāulea nai ki ha ngaahi palakalafi siʻi pē ʻi he uike taki taha, ʻo fakamoleki ha ngaahi uike ʻi he tafaʻaki taki taha. ʻI hoʻomou ako ʻa e fakamatalá, lau pea fetalanoaʻaki ʻi he ngaahi konga Tohi Tapu ʻoku haá. Kumi ki ha ngaahi founga ke ngāueʻaki ai ʻa e meʻa ʻoku mou akó, pea lotu ʻo kole kia Sihova ke ne tāpuakiʻi ʻa hoʻomou ngaahi feingá. (1 Tim. 4:15; 1 Sione 5:14, 15) ʻE lava moʻoni ʻi ha ako pehē ke tokoni ki he anga ʻo e tōʻongafai ʻia kinautolu ʻa e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí?

11, 12. Naʻe maʻu ʻaonga fēfē ha hoa Kalisitiane ʻe ua mei hano ako ʻa e anga-leleí?

11 Ko ha ongo meʻa mali kei siʻi, ʻi heʻena holi ke ʻai ke lavameʻa ʻa ʻena nofo malí, naʻá na fili ai ke ako fakaʻāuliliki ʻa e fua ʻo e laumālié. Kuo anga-fēfē ʻena maʻu ʻaongá? ʻOku fakamatala ʻa e uaifí: “Ko e ako ʻo ʻiloʻi ʻoku kau ki he anga-leleí fakatouʻosi ʻa e loto-tōnunga mo e mateakí kuó ne ʻai ke kehe ʻaupito ʻa e anga ʻo ʻema tōʻongafai fakaekimauá ʻo aʻu mai ki he ʻahó ni. Kuó ne akoʻi kimaua ke ma ʻulutukua pehē foki ke ma faʻa fakamolemole. Pea kuó ne tokoniʻi kimaua ke ma ako ke lea ‘mālō’ mo ‘kātaki fakamolemole’ ʻi he taimi ʻoku feʻungamālie aí.”

12 Ko ha toe ongo meʻa Kalisitiane, ʻa ia naʻá na hokosia ha ngaahi palopalema ʻi he nofo malí, naʻá na ʻiloʻi ko e anga-leleí naʻe mole mei hona vahaʻangataé. Naʻá na fili ke ako fakataha ʻa e kaveinga ʻo e anga-leleí. Ko e hā hono olá? ʻOku manatu ʻa e husepānití: “Ko ʻema ako ʻa e anga-leleí kuó ne tokoniʻi kimaua ke ma sio ai ki he fiemaʻu ke fakakaukau ʻoku lelei ʻa e fakakaukau ʻa e toko tahá kae ʻikai tukuakiʻi ki ha ngaahi taumuʻa hala, ke ma kumi ki he lelei ʻia kimauá taki taha. Naʻe kamata ke ma femahuʻingaʻiaʻaki ange ʻi heʻema ngaahi fiemaʻú taki taha. Ko e anga-leleí naʻe kau ai hono fakaafeʻi ʻa hoku uaifí ke ne fakahaaʻi tauʻatāina ʻa e meʻa naʻe ʻi heʻene fakakaukaú ʻo ʻikai te u ʻita ʻi he meʻa naʻá ne leaʻakí. Naʻe ʻuhinga iá naʻe pau ke u tuku ki tafaʻaki ʻa ʻeku pōlepolé. ʻI heʻema kamata ke ngāueʻaki ʻa e anga-leleí ʻi heʻema nofo malí, naʻe kamata māmālie ke mole atu ʻema kumi kalofangá. Naʻe mātuʻaki fakatupu ongoʻi tauʻatāina ia.” Kuo maʻu ʻaonga ho fāmilí mei hano ako ʻo e fua ʻo e laumālié?

Ngāueʻi ʻa e Tuí ʻi he Taimi ʻo e Toko Tahá

13. Ko e hā e fakatuʻutāmaki ki hotau tuʻunga fakalaumālié kuo pau ke tau maluʻi kitautolu mei aí?

13 Ko e kau Kalisitiané ʻoku fiemaʻu ke nau fakaʻatā ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá ke ne tataki kinautolu fakatouʻosi ʻi he kakaí pea ʻi he toko tahá. ʻI he ʻahó ni ʻi he māmani ʻo Sētané, kuo ʻalu ai ki he fakautuutu ʻa e ngaahi ʻata fakalieliá mo e fakafiefia ololaló. ʻOku ʻomai ʻe he meʻá ni ha fakatuʻutāmaki ki hotau tuʻunga fakalaumālié. Ko e hā ke fai ʻe ha Kalisitiane? ʻOku akonaki mai ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá: “Mou hiko ʻa e veve kotoa pe, mo e ngaohaʻa ʻo e lotokovi, ʻo mou tali angavaivai ʻa e folofola kuo to, ʻa ia ʻoku mafai ke fakamoʻui homou laumalie.” (Sem. 1:21) Tau lāulea angé ki he anga ʻo e lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he tuí ko e toe tafaʻaki ia ʻe taha ʻo e fua ʻo e laumālié ke tau maʻa ai pē ʻi he ʻao ʻo Sihová.

14. ʻE lava fēfē ke iku ʻa e ʻikai ha tuí ki ha tōʻonga hala?

14 ʻOku ʻuhinga tefito ʻa e tuí ko e ʻOtua ko Sihová ko e tokotaha moʻoni ia kia kitautolu. Kapau ʻoku ʻikai moʻoni ʻa e ʻOtuá kia kitautolu, heʻikai mamaʻo meia kitautolu ʻa hono fai ʻo e tōʻonga halá. Fakakaukau angé ki he meʻa naʻe hoko ʻi he lotolotonga ʻo e kakai ʻa e ʻOtuá ʻi he kuonga muʻá. Naʻe fakahaaʻi ʻe Sihova ki he palōfita ko ʻIsikelí ʻo pehē, naʻe fai ʻi he taimi ʻo e toko tahá ʻa e ngaahi meʻa fakalielia: “Hakoʻi-tangata, ʻoku ke sio koā ki he meʻa ʻoku fai ʻe he matuʻa ʻo e fale ʻo Isileli ʻi he poʻuli, taki taha ʻi hono loki tamapua? he ʻoku nau pehe, ʻOku ʻikai sio kiate kitautolu ʻa Sihova; kuo liʻaki ʻe Sihova ʻa e fonua.” (Isi. 8:12) Naʻá ke fakatokangaʻi ʻa e meʻa naʻe tānaki atu ki he palopalemá? Naʻe ʻikai te nau tui naʻe ʻafioʻi ʻe Sihova ʻa e meʻa naʻa nau faí. Naʻe ʻikai moʻoni ʻa Sihova kia kinautolu.

15. ʻOku anga-fēfē hono maluʻi kitautolu ʻe he tui mālohi kia Sihová?

15 ʻI hono kehé, fakakaukau angé ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Siosifá. Neongo ʻene mamaʻo mei hono fāmilí mo hono kakaí, naʻe fakafisi ʻa Siosifa ke ne fai ha tono mo e uaifi ʻo Pōtifá. Ko e hā hono ʻuhingá? Naʻá ne pehē: “Pea fefe ai haʻaku fai ʻa e fuʻu angahala lahi ni, ʻo te hia ai ki he ʻOtua?” (Sen. 39:7-9) ʻIo, naʻe moʻoni ʻa Sihova kiate ia. Kapau ʻoku moʻoni ʻa e ʻOtuá kia kitautolu, heʻikai ke tau vakai ki he fakafiefia taʻemaʻá pe fai ha meʻa kehe pē ʻi he toko tahá ʻa ia ʻoku tau ʻiloʻi ʻoku taʻefakahōifua ki he ʻOtuá. Ko ʻetau fakapapaú ʻe hangē ia ko e fakapapau ʻa e tokotaha-tohi-sāmé ʻa ia naʻá ne hiva: “Teu eveeva i hoku fale i he loto haohaoa. E ikai teu tuku ha mea kovi i hoku ao.”—Sāme 101:2, 3PM.

Maluʻi Ho Lotó ʻAki Hono Ngāueʻi ʻa e Mapuleʻi-Kitá

16, 17. (a) Hangē ko ia naʻe fakamatalaʻi ʻi he tohi Palovepí, ʻoku anga-fēfē hoko ʻo fakataueleʻi “ha talavou masiva ʻatamai” ki he angahalá? (e) Hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi ʻi he peesi 26, ʻe lava fēfē ke hoko ha meʻa meimei tatau he ʻahó ni, ʻo tatau ai pē pe ko e hā e taʻumotuʻa ʻo ha taha?

16 Ko e mapuleʻi-kitá, ʻa e tafaʻaki fakaʻosi ʻo e fua ʻo e laumālié, ʻokú ne ʻai ke tau malava ʻo ʻikai ki he ngaahi meʻa ʻoku fakahalaiaʻi ʻe he ʻOtuá. ʻE lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau lama pe maluʻi hotau lotó. (Pal. 4:23) Fakakaukau ki he meʻa naʻe hoko ʻoku ʻi he Palovepi 7:6-23, ʻa ia ʻoku fakamatala ai ki he anga ʻo e tō ʻa “ha talavou masiva ʻatamai” ʻi he ngaahi kākā ʻa ha paʻumutu. Naʻe hoko ʻo fakataueleʻi ia hili ʻene “ʻeveʻeva ʻi he hala ofi ki he tuliki ʻo e fale ʻo e fefine.” Mahalo pē naʻá ne ʻalu taʻeufi ki hono kaungāʻapí ʻi he fieʻilo. Naʻe fuʻu vave ʻaupito ʻa e ʻikai lava ke ne ʻiloʻi kuo taki atu ia ki ha ʻalunga fakavalevale ʻa ia naʻe kau “ki heʻene moʻui.”

17 Naʻe mei lava fēfē ke fakaʻehiʻehi ʻa e talavoú mei he fehālaaki fakatupu mate ko ení? ʻI he talangofua ki he fakatokanga: “ʻOua te ke hē ʻi hono ngaahi lakaʻanga.” (Pal. 7:25) ʻOku ʻi ai ha lēsoni kia kitautolu: Kapau ʻoku tau loto ke tataki kitautolu ʻe he laumālie ʻo e ʻOtuá, ʻoku fiemaʻu ke tau fakaʻehiʻehi mei hono ʻai ke tau ʻi he hala ʻo e ʻahiʻahí. Ko e founga ʻe taha ʻe lava ke hē ai ha taha ki he ʻalunga fakavalevale ʻo e “talavou masiva ʻatamai” ko e lomi noaʻia holo he ngaahi sēnolo he TV pe tā kakau holo he ʻInitanetí. Pe naʻe fakataumuʻa ki ai pe ʻikai, ʻe fāinoa nai ʻa ʻene ʻasi hake ha ngaahi konga fakaʻaiʻai ki he fehokotaki fakasinó. ʻE lava ke ne fakatupulekina māmālie ʻa e tōʻonga taʻemaʻa ʻo e sio he ʻata fakalieliá, ʻo ʻi ai hono ngaahi nunuʻa fakatupu maumau ki hono konisēnisí mo hono vahaʻangatae mo e ʻOtuá. ʻE lava ke kau ki ai ʻa ʻene moʻuí tonu.—Lau ʻa e Loma 8:5-8.

18. Ko e hā e ngaahi founga ʻe fai nai ʻe ha Kalisitiane ke maluʻi ai ʻa hono lotó, pea ʻoku anga-fēfē ʻa e kau ki he ngaahi meʻá ni ʻa hono ngāueʻi ʻa e mapuleʻi-kitá?

18 Ko e moʻoni, te tau lava pea ʻoku totonu ke tau ngāueʻi ʻa e mapuleʻi-kitá ʻaki hono fai leva ha ngāue kapau ʻoku tau fehangahangai mo ha ʻata fakaʻaiʻai. Ka he lelei ange ē kapau ʻoku tau ʻuluaki fakaʻehiʻehi mei he tuʻungá! (Pal. 22:3) Ko hono fokotuʻu ha ngaahi maluʻi feʻungamālie pea muimui ki aí ʻoku kau ki ai hono ngāueʻi ʻa e mapuleʻi-kitá. Ko e fakatātaá, ko hono tuku ʻa e komipiutá ʻi ha feituʻu ʻe fai e sio ki aí ʻe lava ke hoko ia ko ha maluʻi. ʻOku ʻiloʻi ʻe he niʻihi ʻoku lelei tahá ke ngāueʻaki ʻa e komipiutá pe sio televīsone ʻi he taimi pē ʻoku ʻi ai ai ʻa e niʻihi kehé. Kuo fili ʻa e niʻihi ke ʻoua ʻe ngāueʻaki ʻa e ʻInitanetí. (Lau ʻa e Mātiu 5:27-30.) ʻOfa ke tau ngāueʻaki ha ngaahi founga pē ʻe fiemaʻú ke maluʻi ai kitautolu mo hotau fāmilí koeʻuhi ke tau lava ai ʻo lotu kia Sihova “tuʻu ʻi he loto maʻa, mo e konisenisi ʻataʻatā, mo e tui taʻeloi” pe taʻemālualoi.—1 Tim. 1:5.

19. Ko e hā e ngaahi ʻaonga ʻo hono fakaʻatā ʻa e laumālie māʻoniʻoní ke ne tataki kitautolú?

19 Ko e fua ʻoku fakatupu fakafou ʻi he ngāue ʻa e laumālie māʻoniʻoní ʻoku ʻomai ai ʻa e ngaahi ʻaonga lahi. Ko e anga-maluú mo e kātaki-fuoloá ʻoku tokoni ia ki he melino ʻi he fakatahaʻangá. Ko e anga-leleí mo e leleí ʻoku pouaki ai ʻa e fiefia ʻi he fāmilí. Ko e tuí mo e mapuleʻi-kitá ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ke tau hanganaki ofi kia Sihova pea maʻa ai ʻi hono ʻaó. ʻIkai ngata aí, ʻoku fakapapauʻi mai ʻe he Kaletia 6:8: “Ko ia ʻoku ne to ʻi he laumalie, te ne utu mei he laumalie ʻa e moʻui taʻengata.” ʻIo, makatuʻunga ʻi he huhuʻi ʻa Kalaisí, ʻe ngāueʻaki ʻe Sihova ʻa hono laumālie māʻoniʻoní ke ʻoatu ʻa e moʻui taʻehanongataʻanga ki he faʻahinga ʻoku nau fakaʻatā kinautolu ke tataki ʻe he laumālié.

ʻE Fēfē Haʻo Tali?

• ʻOku anga-fēfē hono pouaki ʻe he anga-maluú mo e kātaki-fuoloá ʻa e melino ʻi he fakatahaʻangá?

• Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi ʻa e kau Kalisitiané ke nau fakahāhā ʻa e anga-leleí mo e leleí ʻi ʻapi?

• ʻOku anga-fēfē hono tokoniʻi ʻe he tuí mo e mapuleʻi-kitá ha Kalisitiane ke ne maluʻi ʻa hono lotó?

[Fehuʻi ki he Ako]

[Fakatātā ʻi he peesi 24]

ʻE lava fēfē ke ke taʻofi ha fetalanoaʻaki mei he hoko ai ha tōlilí?

[Fakatātā ʻi he peesi 25]

Ko ha ako ki he fua ʻo e laumālié ʻe lava ke maʻu ʻaonga ai ʻa ho fāmilí

[Fakatātā ʻi he peesi 26]

Ko e hā e ngaahi fakatuʻutāmaki ʻoku tau fakaʻehiʻehi mei ai ʻi hono ngāueʻi ʻa e tuí mo e mapuleʻi-kitá?