Skip to content

Skip to table of contents

Ndajana Zyintu Zinji Zibotu

Ndajana Zyintu Zinji Zibotu

Ndajana Zyintu Zinji Zibotu

Akaluulwa aba Arthur Bonno

MWAKALI mu 1951. Mebo amukaintu wangu Edith nitwakali kumuswaangano wacooko, bakaambilizya kuti kulaba muswaangano wabaabo bayanda kubeleka mulimo wabu misyinali.

Ndakati, “Katuya tukamvwe ciya kwaambwa.”

Edith wakaingula kuti, “Ba Arthur, tatukonzyi kuba ba misyinali.”

“Edith atweende tukaswiilile buyo.”

Nowakamana muswaangano, ibakajanika bakapegwa mapepa aakulembela ku Cikolo ca Gileadi.

Ndakaamba kuti, “Atwaalembe mapepa aaya.”

“Ba Arthur, ino mbuti bamukwasyi?”

Nokwainda mwaka acisela kuzwa lyamuswaangano wacooko ooyo, twakatambwa kuCikolo ca Gileadi bamane bakatutuma ku Ecuador ku South America.

Mbubwenya mbomwalimvwida kale mumubandi ngotwakajisi kumuswaangano wacooko, ndakali kuyeeya kuti tulakonzya kucita kufwumbwa ncotwayeeya kucita. Nokuba boobo, Edith wakali mubombe alimwi wakali kunyoneka. Naakali kukomena mukadolopo kasyoonto kaku Elizabeth, Pennsylvania ku U.S.A., kunyina naakaunkide kulamfwu kuzwa aŋanda naa kubona muntu wakazwa kucisi cimbi. Cakali kumukatazya kaka kusiya mukwasyi wakwe! Nokuba boobo, wakazumina kuyakubelekela kucisi cimbi. Mu 1954 twakasika mu Ecuador alimwi kuzwa ciindi eeco twali kubeleka katuli bamisyinali. Mumyaka yoonse njotwakkala kuno twajana zyintu zinji zibotu. Sena muyanda kumvwa zyintu zimwi zyakatucitikila?

Zyintu Zibotu Zyakatucitikila

Mulimo ngotwakapegwa wakusaanguna wakali mudolopo lipati lya Quito lili a Mulundu wa Andes. Kuzwa ku Guayaquil kuya ku Quito cakatutolela mazuba obilo kubelesya citima amootoka, kwalo aano mazuba nkomukonzya kweenda buyo cisela cawoola kuti mwabelesya ndeke. Twakabeleka mu Quito kwamyaka yone njotuciyeeya aino. Kumane mu 1958, kuli cintu cimwi cibotu cakatucitikila: Twakatambwa kuti tukabelekele mumulimo wabbazu.

Aciindi eeco kwakali buyo mabbazu obilo masyoonto-syoonto mucisi coonse. Kunze lyakuswaya mbungano, kwansondo zili mbozibede mumwaka twakali kukambauka mumadolopo masyoonto aakooko mwatakali kukkala Bakamboni. Maanda mumasena aaya kanji-kanji tanaakajisi mpulungwido alimwi masyoonto cakuti kukkwana buyo bulo bomwe. Twakatolelezya bbokesi lyamapulanga lyakajisi katofu kapalafini, mpani, mitiba, bbafa lyakusambila, zyakulivumba, kansabwe kamansenya, zisani, miteende yakaindi azyintu zimwi. Twakali kubelesya miteende yakaindi eeyi kusinka tupulo tuli mubwaanda kutegwa mbeba zitanjili.

Nokuba kuti mutwaanda oomu mwakali kusiya alimwi mwakali dooti, tulayeeya zyintu zibotu mbuli mibandi njotwakali kuba anjiyo masiku katukkede abulo kumwi katulya zilyo zyakajikilwa akatofu kapalafini. Mbwaanga ndakajisi cilengwa cakufwaambana kwaamba kanditanayeeya, zimwi ziindi bakaintu bangu bakali kubelesya ciindi eeco cakubandika kundaambila mbondikonzya kubandika kabotu abakwesu mbotwakali kuswaya. Ndakabaswiilila nzyobakali kwaamba alimwi mbotwakali kuswaya bakali kukulwaizyigwa. Alimwi kuti naa ndatalika kwaamba muntu umwi munzila iitali kabotu balo bakali kuumuna buyo. Eeci cakandipa kuti kandibalanga kabotu bakwesu. Nzyotwakali kubandika masiku, zyakali zyeezyo nzyotwakali kubala mu Ngazi Yamulindizi alimwi azyintu zyakacitika buzuba oobo mumulimo wamumuunda. Eelo kaka zyakatukkomanisya eezyi zyintu zyakatucitikila!

Mbotwakayaana a Carlos

Mu dolopo lya Jipijapa kumbo a Ecuador, twakapegwa buyo zyina lyamuntu wakali kuyanda kwiiya Bbaibbele pele tiibakatwaambila mpaakali kukkala, bakatwaambila buyo kuti ngu Carlos Mejía. Notwakazwa aŋanda cifwumo-fwumo tiitwakalizyi kwakumujana pele twakatalika buyo kumulangaula kufwumbwa. Notwakali kuyabweenda munzila twakali kuyaabuleya maanzi akakkalilide munzila akaambo kakuti masiku aakainda imvwula yakawa kapati. Nondakali kweenda kumpela ndakamvwa mukaintu wangu kakwiila kati, “Ba Arthur!” Nondakaceba ndakajana Edith watintimana muntimba. Cakacitika cakali kusesya pele ndakalilesya buya akaambo kakuti wakali kulila.

Ndakacikonzya kumukwela muntimba pele mabbusu akacaala. Mwana musankwa amusimbi bakali kweebelela, aboobo ndakabaambila kuti “ndilamupa mali kuti naa mundigusyile mabbusu.” Mukulaba kwaliso bakatupa mabbusu, pele Edith wakali kuyandika kusamba. Banyina bana aaba abalo bakali kweebelela, bakatwiita kuŋanda, bakamupa maanzi aakusamba mukaintu wangu kaali bana bakali kusanzya mabbusu. Katutanazwa aŋanda aawo cintu cimwi cibotu cakacitika. Ndakababuzya bakaintu aaba kuti naa bakalimuzyi Carlos Mejía. Kababoneka kugambwa bakaamba kuti, “Aabo mbomwaamba mbalumi bangu.” Mukuya kwaciindi ciiyo ca Bbaibbele cakatalisyigwa, kumane boonse banamukwasyi bakazyi kubbapatizyigwa. Myaka iili mbwiibede noyakainda, ba Carlos abakaintu babo abana babo bobilo bakatalika mulimo wabupainiya bwaalubazu.

Mapenzi Aajanika Mukweenda—Alubomba lwa Bantu

Kweendeenda mumulimo wabbazu cakali kukatazya. Twakali kubelesya mabbaasi, zitima, maloli, mato andeke zisyoonto-syoonto. Cimwi ciindi ba John McLenachan balangizi bacooko abakaintu baabo ba Dorothy, twakaunka ambabo kuminzi nkobakali kuzuba nswi yakali kumunyinza wa Colombia kuyakukambauka. Twaaunka abwaato mbotwakabika ngini. Maswi mapati aali mbuli bwaato aalo akali kuzemba-zemba munsi-munsi. Awalo wakali kweenzya bwaato nokuba kuti wakatalika kaindi wakayoowa kubona mbwaakali mapati maswi aaya, aboobo wakafwaambana kubunyona bwaato kutegwa tuye mumabali-bali aalwizi.

Mapenzi aakali kutucitikila mumulimo wabbazu akali buyo kabotu. Twakazyiba mbuli mbobakali kusamausya bakwesu. Ziindi zinji banamukwasyi mbotwakali kukkala limwi bakali kutupa zyakulya ziindi zyotatwe kaali balo bakali kulya buyo ciindi comwe abuzuba. Naa bakali kutupa bulo bolikke bwakaliko muŋanda oomu, balo bakali koona aansi. Mukaintu wangu wakali kuvwula kwaamba kuti, “Bakwesu abacizyi aaba bandigwasya kubona kuti tuyandika buyo zyintu zisyoonto kutegwa tuzumanane kupona.”

“Tatukaleki pe”

Mu 1960 cintu acimwi cibotu cakatucitikila—twakaitwa kuya kubelekela kuofesi lyamutabi ku Guayaquil. Nondakali kubeleka mulimo wamu ofesi, Edith wakali kukambauka ambungano yakali munsi amutabi. Taku nondakali kuyeeya kuti inga ndabeleka mulimo wamu ofesi, ndakali kuyeeya kuti tandicikonzyi, pele kweelana acilembedwe ku Bahebulayo 13:21 caamba kuti Leza ulakonzya kutupa ‘kulibambila acintu cibotu cili coonse kuti katucita kuyanda kwakwe.’ Noyakainda myaka yobilo, ndakaitwa ku Gileadi kucikolo cakatola myezi iili kkumi cakacitilwa kumutabi uuli ku Brooklyn, New York. Aciindi eeco bamakaintu bakeelede kuzumanana amilimo yabo. Mukaintu wangu awalo wakatambula lugwalo kuzwa ku Brooklyn. Wakabuzyigwa naa ulakonzya kuzumina kucaala alikke kwa myezi iili kkumi.

Edith wakabaingula kuti: “Nokuba kuti cilakatazya, cili buyo kabotu, ndilizyi kuti Jehova uyakutugwasya mumapenzi oonse ngotuya kujana. . . . Tatuyandi kuti citwiinde coolwe naa milimo iili yoonse njotupegwa.” Nondakali ku Brooklyn ndakali kutambula lugwalo luzwa kubakaintu bangu ansondo.

Kubeleka Aantoomwe Abasyomima Basyomeka

Mu 1966, mebo a Edith twakapiluka ku Quito akaambo kakuciswa-ciswa, twakatalika alimwi mulimo wabumisyinali kubeleka abakwesu abacizyi bakubusena oobu. Eelo kaka bakwesu aaba bakali kusyomeka!

Mucizyi umwi wakakwetwe kumuntu uutasyomi, wakali kuumwa ziindi zinji. Bumwi buzuba ciindi ca 6 koloko mafwumo-fwumo, umwi muntu wakatwaambila kuti mucizyi ooyu waumwa alimwi. Cakufwaambana ndakaunka kuŋanda yamucizyi ooyu. Nondakamubona ndakagambwa kapati. Wakalilede aabulo kazimbide alimwi wakali azilonda mubili oonse. Balumi bakwe bakamuuma acisamu kusikila catyoka. Mbubwenya buzuba oobo ndakamujana musankwa ooyu aŋanda alimwi ndakamwaambila kuti tanaakacita kabotu. Kumane wakalibombya kapati akulilekelela.

Kumatalikilo aamuma 1970 ndakalimvwa kabotu alimwi twakapiluka mumulimo wabbazu. Idolopo mpati lya Ibarra cakali cibeela cabbazu motwakali kubelekela. Notwakaswayide dolopo eeli kumamanino a 1950 kwakali buyo Bakamboni bobilo misyinali amukwesu wakubusena oobu. Aboobo twakali kuyandisya kubona bapya bakaboola mumbungano.

Kumuswaangano wakusaanguna Mukwesu Rodrigo Vaca wakaunka kucibumbili wakajisi makani aakubandika abaswiilizi. Naakali kubuzya mubuzyo baswiilizi bakali kwaamba kuti “Mebo, mebo!” muciindi cakutambika janza. Mebo a Edith twakagambwa. Ndakalibuzya kuti: ‘Ino ncinzi cicitika kuno?’ Tumane twakazyiba kuti Mukwesu Vaca talangi pele kuti bakwesu kabaamba kuti mebo mumbungano, ulabazyiba akubatondeka. Mweembezi uuzizyi mbelele zyakwe. Eeci cituyeekezya ncaakaamba Jesu kuli Johane 10:3, 4, 14 kujatikizya Mweembezi Mubotu ambelele mbozizyibana kabotu. Aano mazuba mu Ibarra kuli mbungano zili cisambomwe zibelesya mwaambo waci Spanish, imwi njamuci Quichua alimwi imwi njamwaambo wakutambaika. Mukwesu Vaca wazumanana kubeleka kali mwaalu amupainiya waalubazu.

Kumulumba Jehova Akaambo Kazyintu Nzyaatucitila

Mu 1974 Jehova alimwi wakatucitila cintu cibotu, bakatutamba alimwi ku Beteli nkubakandipa mulimo wamu ofesi ndimane ndakasalwa kuba mu Kkomiti Yamutabi. Edith wakabeleka muncikini kutaanguna amane wakatolwa mu ofesi nkwabeleka kusikila asunu kutola magwalo nkwaayandika kutolwa.

Kwamyaka iili mboibede, twali kukkomana kutambula myaanda yabasicikolo baku Gileadi baiya mulimo wabu misyinali, ibapa kuti bakwesu mumbungano basime akuba basungu mumulimo. Tulakulwaizigwa azyuulu zya bakwesu abacizyi ibazwa muzisi zimbi ziinda ku 30 ibaboola kubelekela kokuno. Eelo kaka kulyaaba kwabo kulatukkomanisya! Bamwi bakasambala maanda azyintu zibakali kubelesya mumakwebo aabo kutegwa bakabelekele kumasena aabulide bakambausi ba Bwami. Bakaula myootokala yakubelesya nobakambauka mumasena aali kulamfwu adolopo, bakatalisya mbungano zipya alimwi bakali kugwasya kuyaka Maanda aa Bwami. Bacizyi banji kuzwa kuzisi zimbi bakaboola kuno kuzikucita mulimo wabupainiya alimwi bacita kabotu kapati.

Masimpe, mumyaka njindamubelekela Leza ndajana zyintu zinji zibotu. Icipati kuli zyoonse eezi ncilongwe cili akati kesu aa Jehova. Alimwi ndilalumba kuti wakandipa ‘wakundigwasya.’ (Matl. 2:18) Nondilanga myaka iili 69 yainda njitwakkala amukaintu wangu, ndiyeeya cilembedwe ku Tusimpi 18:22 caamba kuti: “Kufumbwa uujana mwanakazi [mubotu] wajana cintu cibotu.” Ndali kukkomana kuba a Edith myaka yoonse eeyi. Wandigwasya muzyintu zinji. Alimwi wakatondezya kuti wakali mwana mubotu kuli banyina. Kuzwa notwakaunka ku Ecuador, mukaintu wangu wakali kubatumina lugwalo banyina ansondo kusikila mumwaka wa 1990 nibakafwa kabali amyaka iili 97.

Lino ndili amyaka iili 90, Edith ujisi 89. Tulakkomana kubona bantu bali 70 mbitwakagwasya kuti bamuzyibe Jehova. Tulakkomana kuti twakaalemba mapepa aaku Cikolo ca Gileadi myaka iili 60 yainda. Ooku kusala kwapa kuti tubone zyintu zinji zibotu.

[Cifwanikiso icili apeeji 29]

Mu 1958 mu Yankee Stadium ku New York katuli abamisyinali bamu cikolo ca Gileadi

[Cifwanikiso icili apeeji 31]

Mu 1959 katuli mumulimo wabbazu nitwakali kuswaya mukwasyi wa Bakamboni

[Cifwanikiso icili apeeji 32]

Mu 2002 katuli kumutabi waku Ecuador