Ndi Ama Ọfiọk?
Ndi Ama Ọfiọk?
Didie ke mme enyịn̄ oro ẹkụtde ke mme ufịkn̄kpọ mbat eso ẹbiet mme enyịn̄ ke Bible?
▪ Ke eset, mbon oro ẹkesikamade n̄wed ukara ẹma ẹsifụt enye ẹda urụk ẹbọp, ekem ẹmen mbat eso ẹdori ke ekpụk emi ẹkebọpde ẹnyụn̄ ẹda ufịkn̄kpọ ẹfịk idiọn̄ọ do. Se mme owo ye mme ntiense ẹkesidade ẹsịn ubọk ẹwụt ke se ẹwetde enen edi oro.
Ẹkesida n̄kpanuen ufịk idiọn̄ọ nte ata ọsọn̄urua n̄kpọ. (Genesis 38:18; Esther 8:8; Jeremiah 32:44) Ediwak owo ẹkesiwet enyịn̄ mmọ, idaha mmọ ke ukara, ye enyịn̄ ete mmọ ke ufịkn̄kpọ mmọ.
Mme anam-ndụn̄ọde ẹkụt ata ediwak n̄kpọ emi ẹkefịkde ke eset. Ẹkụt ndusụk enyịn̄ emi ẹsiakde ke Bible ke mme n̄kpọ emi. Ke uwụtn̄kpọ, mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọeset ẹkụt ufịkn̄kpọ emi ẹnịmde ke edi ufịkn̄kpọ ndidem Judah iba. Se ẹwetde ke kiet ke otu mmọ edi: “Ahaz [eyen] Yehotam [Jotham], Edidem Judah, enyene.” En̄wen ọdọhọ ete: “Hezekiah [eyen] Ahaz, Edidem Judah, enyene.” (2 Ndidem 16:1, 20) Ahaz ye Hezekiah ẹkekara ke n̄kpọ nte isua 2,800 emi ẹkebede.
Mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọeset ẹdụn̄ọde mme ufịkn̄kpọ efen emi mmọ ẹnịmde ke ẹdi ufịkn̄kpọ mbon oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Bible. Emi esịne mbon emi ẹsiakde ke n̄wed Jeremiah, utọ nte Baruch (ewetn̄wed Jeremiah), Gemariah (“eyen Shaphan”), Jerahmeel (“eyen edidem”), Jucal (“eyen Shelemiah”), ye Seraiah (eyeneka Baruch).—Jeremiah 32:12; 36:4, 10, 26; 38:1; 51:59.
Didie ke ẹkesibat ini ke eyo Bible?
▪ N̄wed Abasi Usem Hebrew asiak nsio nsio ini, utọ nte “usenubọk,” “uwemeyo,” “ufọt uwemeyo,” ye “mbubreyo.” (Genesis 24:11; Deuteronomy 28:29; 1 Ndidem 18:26) Mme Hebrew ẹkesibahade okoneyo ẹsịn ke ikpehe ita, oro edi, hour inan̄ inan̄, edi nte ini akakade, mmọ ẹma ẹditiene mbon Greece ye Rome ẹbahade ke ikpehe inan̄. Etie nte eke ikpehe inan̄ emi ke Jesus eketịn̄ aban̄a ke ini enye ọkọdọhọde ete: “Ẹdu ke ukpeme, koro mbufo mîfiọkke ini emi eteufọk edidide, m̀mê ke mbubreyo m̀mê ke ufọt okoneyo m̀mê ke ini ekikọ ọkpọkde m̀mê ke tụhi-tụhi usenubọk.” (Mark 13:35) “Mbubreyo” emi edide akpa ikpehe ekesitọn̄ọ ke utịn ama okosop etre ke n̄kanika 9, ọyọhọ ikpehe iba ọtọn̄ọ do etre ke ufọt okoneyo, ọyọhọ ikpehe ita emi edide ini emi ekikọ ọkpọkde ọtọn̄ọ do etre ke n̄kanika ita n̄kpọusen, ndien usiere ọtọn̄ọ do etre ke ini emi utịn asiahade. ‘Usiere emi’ ke Jesus akasan̄a ke enyọn̄ Inyan̄ Galilee.—Matthew 14:23-26.
“Hour” ke N̄wed Abasi Christian Usem Greek ada aban̄a hour kiet kiet ke usen, ọtọn̄ọde ke ini emi utịn asiahade tutu esịm ini emi utịn osopde, oro edi hour 12. (John 11:9) Ke Israel, ini emi utịn asiahade onyụn̄ osopde isidịghe ukem ukem kpukpru ini, ntre emi isiyakke ẹkeme ndisiak ata nnennen ini emi n̄kpọ eketịbede, edi ẹsidọhọ, “ke n̄kpọ nte ọyọhọ hour [ntem ntem].”—Utom 10:9.
[Ndise ke page 15]
Ufịkn̄kpọ Hezekiah ye eke Ahaz (iso iso) ye enye emi ebietde eke Baruch (edem edem)
[Mme ebiet ẹdade n̄kpọ ẹto 15]
Back: Courtesy of Israel Museum, Jerusalem
Front: www.BibleLandPictures.com/Alamy
[Ndise ke page 15]
Se ẹkesidade ẹdiọn̄ọ ini ke eyo Rome (27 M.E.N.–476 E.N.)
[Ebiet ẹdade n̄kpọ ẹto 15]
© Gerard Degeorge/The Bridgeman Art Library International