Nahibaluan Mo Bala?

Makita bala sa mga selyo nga human sa lunang ang mga ngalan nga ginsambit sa Biblia?

▪ Sang una, ang opisyal nga mga dokumento ginalukot kag ginahigtan. Dayon, ang hinigtan ginabutangan sang lunang kag ginaselyuhan. Ginagamit ang selyo sa pagtatak kag pagpamatuod sa mga dokumento.

Ginabutang man kon kaisa ang mga selyo sa mga singsing nga pangmarka kag ginakabig ini nga malahalon. (Genesis 38:18; Ester 8:8; Jeremias 32:44) Sa masami, makita sa mga selyo ang ngalan sang tag-iya sini, ang iya posisyon, kag ang ngalan sang iya amay.

Nasapwan sang mga researcher ang ginatos ka selyo nga human sa lunang, ukon mga bulla. Ang pila sini may ngalan sang mga tawo nga ginsambit sa Biblia. Halimbawa, nakutkutan sang mga arkeologo ang mga selyo nga ginapatihan nga iya sang duha ka hari sang Juda. Mabasa sa sini: “Iya ni Ahaz [nga anak ni] Yehotam [Jotam], Hari sang Juda” kag “Iya ni Ezequias [nga anak ni] Ahaz, Hari sang Juda.” (2 Hari 16:1, 20) Sanday Ahaz kag Ezequias naghari sang ikawalo nga siglo B.C.E.

Gintun-an sang mga iskolar ang iban pa nga bulla nga ginapatihan nga iya sang mga tawo nga ginsambit sa Biblia. Ang iban sa ila ginsambit ni Jeremias sa iya mga sinulatan, pareho ni Baruc (sekretaryo ni Jeremias), Gemarias (“anak ni Safan”), Jerameel (“anak sang hari”), Jucal (“anak ni Selemias”), kag Seraya (utod ni Baruc).—Jeremias 32:12; 36:4, 10, 26; 38:1; 51:59.

Paano mahibaluan ang oras sang panahon sang Biblia?

▪ Sa Hebreo nga Kasulatan, gingamit ang mga ekspresyon nga “aga,” “odto,” “kaodtohon,” kag “kahaponon.” (Genesis 24:11; Deuteronomio 28:29; 1 Hari 18:26) Gintunga sang mga Hebreo ang gab-i sa tatlo ka bahin nga may tig-apat ka oras ang kada isa. Sang ulihi, ginsunod nila ang paagi sang mga Griego kag Romano nga gintunga ang gab-i sa apat ka bahin. Ini nga paagi ang ginpatuhuyan ni Jesus sang nagsiling sia: “Magpadayon kamo sa pagbantay, kay wala kamo makahibalo kon san-o maabot ang agalon sang balay, kon sa kagab-ihon ukon sa tungang-gab-i ukon sa tigpamalo sang manok ukon sa kaagahon.” (Marcos 13:35) Ang “kagab-ihon,” nagaumpisa sa pagtunod sang adlaw asta sa alas 9 sa gab-i. Sundan ini sang ikaduha nga bahin nga asta sa tungang gab-i, kag dayon sang ikatlo, ang “tigpamalo sang manok,” nga asta sa mga alas 3 sa aga. Ang katapusan nga bahin, ang kaagahon, asta sa pagbutlak sang adlaw. Sa sining ikap-at nga bahin, sa “kaagahon,” naglakat si Jesus sa Dagat sang Galilea.—Mateo 14:23-26.

Sa Cristianong Griegong Kasulatan, ang tinaga nga “oras” nagapatuhoy sa kada oras halin sa pagbutlak asta sa pagtunod sang adlaw, nga may 12 ka oras. (Juan 11:9) Indi palareho ang tion sang pagbutlak kag pagtunod sang adlaw sa Israel bangod sa pagbag-obag-o sang panahon, gani ginabulubanta na lang kon ano ang oras, pareho sang “mga ikan-om nga oras.”—Binuhatan 10:9.

[Retrato sa pahina 15]

Mga selyo nga human sa lunang nga may ngalan nanday Ezequias kag Ahaz (atubang) kag posible ngalan ni Baruc (likod)

[Credit Lines]

Back: Courtesy of Israel Museum, Jerusalem

Front: www.BibleLandPictures .com / Alamy

[Retrato sa pahina 15]

Sundial, sang panahon sang emperyo sang Roma (27 B.C.E.–476 C.E.)

[Credit Line]

© Gerard Degeorge / The Bridgeman Art Library International